Hukukun temel kavramlari

Yasama 
sorumsuzluğu, 
“Milletvekillerinin  görevlerini  yerine  getirmeleri  sırasında  açıkladıkları  düşüncelerden  ve 
verdikleri  oylardan  dolayı  herhangi  bir  soruşturmaya  uğramamalarını  ifade  eder.”  (Gözler 
2017: 242). Yasama dokunulmazlığıysa, “milletvekilleri hakkında, suç işlediklerinden bahisle, 
Meclis kararı olmadan cezai takibata kalmamaları anlamına gelir.” (Gözler 2017: 244). 

---

203 
 
Yürütme  
Devletin yürütme organı, cumhurbaşkanından ibarettir. Anayasada bu husus şu şekilde 
düzenlenmiştir: “Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı tarafından, Anayasaya ve yasalara 
uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.” (m. 8). 
Cumhurbaşkanlığına  kimlerin  aday  olabileceği,    süresi  ve  seçimi  Anayasanın  101. 
maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir:  
Cumhurbaşkanı,  kırk  yaşını  doldurmuş,  yükseköğrenim  yapmış,  milletvekili  seçilme 
yeterliliğine sahip Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilir.  
Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır.  
Bir kimse en fazla iki defa cumhurbaşkanı seçilebilir.  
Cumhurbaşkanlığına,  siyasal  parti  grupları,  en  son  yapılan  genel  seçimlerde  toplam 
geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasal partilerle en az yüz 
bin seçmen aday gösterebilir.  
Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği sona erer.  
Genel  oyla  yapılacak  seçimde,  geçerli  oyların  salt  çoğunluğunu  alan  aday, 
cumhurbaşkanı seçilir.  
İlk  oylamada  bu  çoğunluk  sağlanamadığı  takdirde,  bu  oylamayı  izleyen  ikinci  pazar 
günü ikinci oylama yapılır.  
İkinci  oylamaya,  ilk  oylamada  en  çok  oy  almış  iki  aday  katılır  ve  geçerli  oyların 
çoğunluğunu alan aday, cumhurbaşkanı seçilir.  
İkinci oylamaya tek adayın kalması durumunda, bu oylama referandum şeklinde yapılır. 
Aday, geçerli oyların salt çoğunluğunu alırsa cumhurbaşkanı seçilir.  
Oylamada,  adayın  geçerli  oyların  çoğunluğunu  alamaması  halinde,  sadece 
cumhurbaşkanı seçimi yenilenir.  
Herhangi  bir  nedenle  seçimlerin  tamamlanamaması  durumunda,  yenisi  göreve 
başlayıncaya kadar mevcut cumhurbaşkanının görevi devam eder. 
Cumhurbaşkanına vekâlet Anayasanın 106. maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir: 
“Cumhurbaşkanının  hastalık  ve  yurt  dışına  çıkma  gibi  sebeplerle  geçici  olarak 
görevinden ayrılması hallerinde, Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanına vekâlet eder ve 
Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanır.” 
Anayasa cumhurbaşkanının cezai sorumluluğunu da düzenlemiştir.  

---

204 
 
-Cumhurbaşkanı TBMM, üye tamsayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk 
kararı alabilir.  
-Yüce  Divan  yargılaması  üç  ay  içinde  tamamlanır,  bu  sürede  tamamlanamazsa  bir 
defaya  mahsus  olmak  üzere  üç  aylık  ek  süre  verilir,  yargılama  bu  sürede  kesin  olarak 
tamamlanır.  Anayasa  koyucu  bu  düzenlemeyle  cumhurbaşkanının  durumunun  bir  an  önce 
açıklığa kavuşmasını istemiştir. 
-Cumhurbaşkanına verilen seçimleri yenileme yetkisi, hakkında soruşturma açılmasına 
karar  verilen  cumhurbaşkanınca  kullanılamaz.  Ciddi  bir  itham  altında  olan  cumhurbaşkanın 
böylesine önemli bir yetkiyi kullanması engellenmiştir.  
-Yüce  Divan  tarafından  cumhurbaşkanı  seçilmesine  engel  bir  suçtan  mahkûm  edilen 
cumhurbaşkanının görevi sona erer. 
Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde, yukarıda da belirtildiği gibi, yürütme yetkisi ve 
görevi tek başına cumhurbaşkanına aittir. Diğer bir anlatımla anayasa bu yetki ve görevi tek bir 
organa  hatta  tek  kişiye  vermiştir.  Anayasa,  cumhurbaşkanının  bu  yetkileri  kullanır  ve 
görevlerini yerine getirirken kimi kişilerden yararlanabileceğine yer vermiştir. Bu çerçevede 
cumhurbaşkanı,  milletvekili  seçilme  yeterliliğine  sahip  olanlar  arasından  cumhurbaşkanı 
yardımcısı ve bakan atar ve bunları görevden alır. Milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcısı 
veya bakan olarak atandıkları takdirde milletvekillikleri sona erer. Cumhurbaşkanı yardımcıları 
ve  bakanlar,  cumhurbaşkanına  karşı  sorumludurlar.  Bu,  siyasal  nitelikte  bir  sorumluluktur. 
Anayasa  ayrıca  cumhurbaşkanı  yardımcıları  ve  bakanların  görevleriyle  ilgili  suç  işlemeleri 
durumunda  TBMM  üye  tamsayısının  salt  çoğunluğunun  vereceği  önergeyle  haklarında 
soruşturma açılabileceğini düzenlemiştir (Anayasa, m. 106). 
Anayasada yer alan cumhurbaşkanının cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan atamasına 
ilişkin  düzenleme,  yürütme  yetki  ve  görevinin  cumhurbaşkanına  ait  olduğu  gerçeğini 
değiştirmemektedir.  Diğer  bir  anlatımla  anayasada  da  açıkça  belirtildiği  gibi  yeni  hükümet 
sisteminde  yürütme  yetkisi  ve  görevi  tek  başına  cumhurbaşkanına  aittir  ve  onun  tarafından 
yerine getirilir. 
Cumhurbaşkanın Yetki ve Görevleri 
Yasama Açısından Yetkileri 
-Gerektiği takdirde TBMM’yi toplantıya çağırmak. 
-Yasaları yayımlamak. 
-Tekrar görüşülmek üzere yasaları TBMM’ye geri göndermek. 
-Gerekli gördüğü takdirde anayasa değişikliklerine ilişkin yasaları halkoyuna sunmak. 
-Yasaların ve meclis içtüzüklerinin tümünün veya kimi hükümlerinin şekil ve/veya esas 
açısından anayasaya aykırı olduğu iddiasıyla Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak. 

---

205 
 
-Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar vermek. 
Yürütme Açısından Yetkileri 
-Türkiye Cumhuriyetini ve Türk milletinin birliğini temsil etmek. 
-Anayasanın  uygulanmasını,  devlet  organlarının  düzenli  ve  uyumlu  çalışmasını 
sağlamak. 
-Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarmak. 
-Yönetmelik çıkarmak. 
-Cumhurbaşkanı yardımcılarını ve bakanları atamak ve görevlerinden almak. 
-Milletlerarası antlaşmaları onaylamak ve yayımlamak. 
-Türkiye Büyük Millet Meclisi adına Türk silahlı kuvvetlerinin başkomutanlığını temsil 
etmek. 
-Milli Güvenlik Kuruluna başkanlık etmek. 
-Üst  düzey  kamu  görevlilerini  atamak.  Örneğin,  Yüksek  Öğretim  Kurulu  Başkanını, 
rektörleri, bakan yarımcılarını, valileri, kaymakamları… atamak. 
-Türk silahlı kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek. 
-Milli güvenlik siyasetlerini belirlemek ve gerekli önlemleri almak. 
Yargıya İlişkin Yetkileri 
-Anayasa Mahkemesi üyelerinin bir kısmını seçmek. 
-Danıştay üyelerinin dörtte birini seçmek. 
-Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısını ve Başsavcı Vekilini seçmek. 
-Hâkimler ve Savcılar Kurulu üyelerinin bir kısmını seçmek. 
-Sürekli hastalık, sakatlık ve kocama nedeniyle cezalarını hafifletmek veya kaldırmak. 
Cumhurbaşkanın  cezai  sorumluluğu,  Anayasanın  105.  maddesinde  şu  şekilde 
düzenlenmiştir:  “Cumhurbaşkanı  hakkında,  bir  suç  işlediği  iddiasıyla  Türkiye  Büyük  Millet 
Meclisi  üye  tamsayısının  salt  çoğunluğunun  vereceği  önergeyle  soruşturma  açılması 
istenebilir.” 
 
 

---

206 
 
Yargı 
Yargı  organı,  bağımsız  ve  tarafsız  mahkemelerden  meydana  gelir.  Yargı  organını 
meydana getiren mahkemeler, devletin diğer organlarının işlemlerini ve eylemlerini denetler. 
Bu  kapsamda  yasaların,  meclis  içtüzüğünün,  cumhurbaşkanlığı  kararnamelerinin  anayasaya 
uygunluğu  Anayasa  Mahkemesi  tarafından  denetlenir.  Başta  bakanlıklar  olmak  üzere  kamu 
tüzel  kişilerinin  işlem  ve  eylemleri  idari  yargı  tarafından  denetlenir.  Mahkemelerin  yargı 
denetimini  yapabilmeleri,  bağımsız  ve  tarafsız  olmalarına  bağlıdır.  Bu  bağımsızlığı  ve 
tarafsızlığı  sağlayabilmek  için  yargıç  ve  savcılara  anayasayla  güvence  getirilmiştir.  Bu 
kapsamda  yargıçlar  ve  savcılar  azlolunamaz,  kendileri  istemedikleri  takdirde  anayasada 
belirtilen  yaştan  önce  emekliye  ayrılmaz,  bir  mahkemenin  veya  kadronun  kaldırılması 
nedeniyle bile olsa aylık, ödenek ve diğer özlük haklarından yoksun bırakılamazlar.  
Anayasaya göre, yargıçlar, görevlerinde bağımsız ve tarafsızdırlar. Anayasaya, yasayaa 
ve hukuka uygun olarak vicdani kanılarına göre karar verirler. Hiçbir organ, makam, merci veya 
kişi, yargı yetkisini kullanırken mahkemelere emir ve talimat veremez, genelge gönderemez, 
telkin ve tavsiyede bulunamaz. Görülmekte olan bir dava hakkında mecliste yargı yetkisinin 
kullanılmasıyla  ilgili  soru  soramaz,  görüşme  yapılamaz  veya  herhangi  bir  beyanda 
bulunulamaz. Yasama ve yürütme organlarıyla idare, mahkeme kararlarını uymak zorundadır. 
Adı  geçen  organlar  ve  idare,  mahkeme  kararlarını  hiçbir  biçimde  değiştiremez  ve  bunların 
yerine getirilmesini geciktiremez (Bilgili/Demirkapı 2017: 61).  
Yargıdan söz ederken tabii (kanuni) hâkim/yargıç ilkesine de değinmek gerekir. Bu ilke, 
bir  uyuşmazlığa  bakacak  yargıcın,  o  uyuşmazlığın  ortaya  çıkmasından  önce  yasa  tarafından 
belli edilmesini öngörür. Diğer bir anlatımla doğal mahkeme, uyuşmazlığa konu olan olaydan 
önce kurulmuş ve somut olayla kuruluş bakımından ilgili olmayan mahkeme anlamına gelir. 
Doğal yargıç ilkesi, uyuşmazlığa olaydan sonra kurulacak bir mahkemece bakılmasını yasaklar 
(Gözler 2018: 61).