Hukukun temel kavramlari

1.1.2. Toplumsal Düzen Kurallarının Karşılaştırılması 
Toplum yaşamını düzenleyen kurallar iç içe bulunmaktaydı. Medeniyetin ilerlemesiyle, 
teknolojik  gelişmelerle,  düşünce  alanındaki  gelişmelerle  ve  laik  anlayışın  ortaya  çıkmasıyla 
birlikte toplumsal düzen kuralları birbirinden ayrılmaya başlamıştır. Farklı ölçütler göz önünde 
bulundurularak  toplumsal  düzen  kuralları  arasında  şöyle  bir  karşılaştırma  yapılabilir 
(Can/Güner 1999: 12-14):   
Yaptırım/Müeyyide Farklılığı  
Yukarıda  açıklandığı  gibi,  toplumsal  düzen  kurallarının  tümünde  yaptırım 
bulunduğundan bu kurallar ihlal edildiğinde, ihlal eden bir tepkiyle karşılaşır. Tepkinin boyutu, 
biçimi,  şiddeti  bize,  kurallar  arasında  fark  olduğunu  göstermektedir.  Hukuk  kurallarına 
uyulmadığında  tepki,  devletten  gelmektedir.  Hukuk  dışındaki  toplumsal  düzen  kurallarına 
uyulmadığında  da  bir  tepki  söz  konusu  olmaktadır.  Ancak  bu  tepki,  manevi  bir  nitelik 
taşımaktadır.  Çünkü  tepki  devletten  değil  toplumdan  gelmektedir.  Devlet  destekli  hukuk 
kurallarının  yaptırımı,  hapis,  tazminat,  eski  hale  getirme,  hak  yoksunluğu  şeklinde  ortaya 
çıkmaktadır.  Diğer  toplumsal  düzen  kurallarını  yaptırımı,  ahlâksız,  görgüsüz,  kaba  gibi 
nitelendirmelere  maruz  kalmak  şeklinde  ortaya  çıkmaktadır.  Bu  yaptırımlar,  devlet  destekli 
yaptırımlar değildir. Örneğin haksız fiile maruz kalan kişi, devlete başvurup, kendisine zarar 
verenin  (haksız  fiil  aynı  zamanda  suç  oluşturuyorsa)  cezalandırılmasını,  uğradığı  zararların 
tazmin  edilmesini  isteyebilirken  İslam  dini  tarafından  emredilen  orucu  tutmayana,  tanıdığı 
kişilere  selam  vermeyene  devlet  bir  yaptırım  uygulamaz.  Çünkü  bunlar  devlet  destekli 
toplumsal  düzen  kuralları  değildir.  Din  kurallarına  uymayanlara  yaptırım  Allah  tarafından,  
ahlâk ve görgü kurallarının yaptırımı toplum tarafından uygulanır.  
Biçimsel Farklılık 
Hukuk kurallarıyla diğer toplumsal düzen kuralları arasında  biçimsel farklılık vardır. 
Hukuk kuralları anayasa, yasa, cumhurbaşkanlığı kararnamesi, yönetmelik, genelge, tamim gibi 
yazılı  biçimde  ortaya  çıkarken  diğer  kuralların  yazılı  bir  kaynağı  yoktur.  Bu  görüş,  yazılı 
olmayan  gelenek  hukukunun  varlığı  dikkate  alındığında  çok  gerçekçi  olmayabilir.  Yine 
İngiltere  gibi  yasaların  kimisinin  yazılı  olmayan  kurallardan  oluştuğu  bir  ülke  dikkate 

---

10 
 
alındığında;  kimi  din  kurallarının  kutsal  kitaplarda  yer  aldığı  düşünüldüğünde  bu  ayrım 
tartışmalı duruma gelmektedir. 
Kaynak Farkı 
Toplumsal düzen kuralları arasında ileri sürülen farklardan biri de kaynak farkıdır. Din 
kurallarının  ilahi  iradeden  doğduğu,  hukuk  kurallarının  ise  toplumun  ortak  değerlerinden 
doğduğu ileri sürülmektedir. Bu sav, her zaman kabul edilebilir nitelikte değildir. Din kuralları 
gibi,  hukuk  kurallarını  da  ilahi  iradeye  dayandıran  görüşler  bulunmaktadır.  Görgü  ve  ahlâk 
kurallarının  da  toplumsal  iradenin  sonucu  doğduğu  bilinmektedir.  Bu  iki  husus  dikkate 
alındığında kaynak farkı ayrımı tartışmalı duruma gelmektedir. 
Yukarıda  yapılan  açıklamalardan  sonra,  toplumsal  düzeni  sağlayan  ve  koruyan 
kuralların  önemi  ortaya  çıkmaktadır.  Bu  açıklamalardan  hukuk  dışındaki  toplumsal  düzen 
kurallarının  bir  işlev  görmediği  dolayısıyla  yararsız  olduğu  gibi  bir  sonuç  ortaya 
çıkmamaktadır.  Hukuk  dışındaki  düzen  kuralları,  hukuk  kurallarının  devamını  ve  sağlıklı 
işlemesine katkı sağlamaktadır (Pulaşlı/Korkut 2017: 9).  
Toplumsal düzen kurallarının birbirinden ayrılması konusunda genel bir değerlendirme 
yapıldığında, yaptırım ayrılığı dışındaki ölçütlerin her zaman kabul edilebilir olmadığı ortaya 
çıkmaktadır. Diğer bir anlatımla, hukuk kurallarının yaptırımının devletçe desteklenmesinin, 
diğer  kurallarda  böyle  bir  devlet  desteğinin  olmamasının  en  geçerli  ölçüt  olduğu 
anlaşılmaktadır.  
Toplumsal Düzen Kurallarının Ortak Yanları (Gözler 2016: 24-25): 
-Normatiflik: Emir, yasa veya izin: Toplumsal düzen kurallarının tümü ya bazı şeylerin 
yapılmasını emreder, yapılmasını yasaklar veya izin verir.  
-Toplumsal düzen kuralları, insan davranışlarını konu alır.   
-Din  dışındaki  toplumsal  düzen  kuralları,  insan  iradesinden  kaynakların.  Diğer  bir 
anlatımla bunların koyucusu (vaz edicisi) insandı.  
-Toplumsal  düzen  kuralları  yaptırıma  bağlanmıştır.  Genel  bir  anlatımla  yaptırım 
(müeyyide), geçerli olan kuralı ihlal eden kişiye karşı gösterilen olumsuz tepkidir. Yaptırımdan 
yoksun bir toplumsal düzen kuralından söz edilemez.