Hukukun temel kavramlari
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Sözleşmenin Konusuna İlişkin Sınırlamalar
Yasa Koyucu, Sözleşmenin Konusuna İlişkin Bazı Sınırlamalar Getirmiştir: Sözleşmenin konusu, yasanın emredici hükümlerine aykırı olamaz. Emredici hükümler veya emredici hukuk kuralları, sözleşmenin taraflarının tersini kararlaştıramayacakları, aynen uymak zorunda oldukları hükümler veya kurallardır. Yukarıda da belirtildiği gibi emredici kurallar borçlar hukuku alanında çok fazla değildir. Sözleşmenin konusu, kamu düzenine aykırı olamaz. Kamu düzeni, bir toplumda kişilerin kamu yararı uyarınca tartışmasız bir biçimde uymakla yükümlü sayıldıkları kurallar demektir. Bu kurallar, toplumda barış ve güvenliği sağlamayı amaçlar. Sözleşmenin konusu, ahlâka ve adaba aykırı olamaz. Sözleşmelerin konusunun ahlâka aykırı olmaması gerekir. Ahlâktan anlaşılması gereken kişisel, öznel değil, genel, nesnel ahlâktır. Diğer bir anlatımla toplumda dürüst, namuslu ve orta zekâlı kişilerin ahlâk anlayışına uygun olan kurallar genel ahlâk kuralları olarak kabul edilir. Sözleşmenin konusu, kişilik haklarına aykırı olamaz. Kişilik hakları, kişilerin maddi, manevi ve iktisadi tümlükleri ve varlıkları üzerinde sahip bulundukları ve herkesten onlara karşı saygılı davranmalarını isteyebileceği mutlak haklar arasında yer alır. Hiç kimse, taraf olduğu bir sözleşmeyle kişilik haklarından ve özellikle kişiliğini oluşturan en önemli unsur olarak hak ve fiil ehliyetlerinden kısmen de olsa vazgeçemez. Bundan dolayı, bir kimse, örneğin yapacağı bir hizmet sözleşmesinde ölünceye kadar hiç evlenmeyeceği, işverene karşı hiçbir dava açmayacağı yükümlülüğü altına giremez. Böyle bir taahhütte bulunsa bile bu taahhütlerin hukuksal bir geçerliği olmaz. Sözleşmenin konusu olan edim imkânsız olmamalıdır. Yapılan bir sözleşmenin ve bu sözleşmeyle taahhüt altına girilen edimin konusu imkânsız olmamalıdır. Edim daha sözleşmenin başında imkânsızsa sözleşme bir hüküm ifade etmez. Başlangıçtaki bu imkânsızlık 279 aynı zamanda nesnel yani yalnızca borçlu açısından değil, herkes için yerine getirilemeyecek nitelikte olmalıdır. Diğer bir anlatımla sözleşmenin geçerli olabilmesi için sözleşmenin konusu başlangıçta nesnel (objektif) mahiyette olanaksız olmamalıdır. Eğer sözleşme, yukarıda açıklanan sınırlar aşılarak yapılırsa batıl olur. Diğer bir anlatımla yanlar (taraflar) arasında kurulmuş olan böyle bir sözleşmeden hiçbir hüküm doğmaz. Sözleşme kurulduğu andan itibaren sanki hiç kurulmamış hükmündedir ve yasal sonuç doğurmaz. Hatta sözleşmenin hükümsüz olduğu yalnızca sözleşmenin taraflarınca değil herkes tarafından ileri sürülebilir. Hukuksal İşlemlerde Sakatlık Muvazaa Bir hukuksal işlemin taraflarca arzu edilen ve hukukça tanınan sonucunun doğmasını engelleyen eksikliklere veya hukuka aykırılıklara hukuksal sakatlık denir. Hukuksal işlemin temelini meydana getiren iradede sakatlık ortaya çıktığında, buna bağlanan hukuksal sonuçlar da sakatlanır. İradeden doğan sakatlık, tek taraflı ve iki taraflı irade bozukluğundan doğabilir. İki taraflı sakatlık, tarafların ortak iradeleriyle ortaya çıktığında buna muvazaa/danışıklı işlem denir. Muvazaa, sözleşmenin taraflarının üçüncü kişileri kandırmak amacıyla bir hukuksal işlemi yapmak istememelerine karşın yapmış gibi veya gerçekte istedikleri hukuksal işlem yerine başka bir hukuksal işlem gerçekleştirir gibi görünmeleridir. İlk duruma, hukuksal işlemin alacaklılardan mal kaçırmak amacıyla satış/veya bağış olarak gösterilmesi örnek verilebilir. Aslında bu durumda taraflar satış/bağış veya başka bir biçimde herhangi bir hukuksal işlem yapmak istememektedirler. Bu durumda bir mutlak veya basit muvazaa denen muvazaa ortaya çıkar. Diğer bir örnek, anne evini kızına bağışlamak istemektedir ancak diğer çocuklarından gelecek tepkileri dikkate alarak satış olarak göstermektedir. Bu durumda bir nitelikli muvazaa ortaya çıkar (Bilgili/Demirkapı 2017: 144). İrade Bozukluğu İrade bozukluğu, iradeyle irade açıklaması arasındaki uyumsuzluğun bilmeden ve istenmeden meydana gelmesi demektir. İrade bozukluğu halleri Borçlar Kanunda sınırlı bir biçimde (tahdidi/numerus clauses) belirtilmiştir. Diğer bir anlatımla irade bozukluğu halleri yasada yer alanlardan ibarettir (Akıntürk 2013: 56). İrade bozukluğu nedenleri, yanılma (hata), aldatma (hile) ve korkutma (ikrah) olmak üzere üç tanedir. Yanılmada, irade ile irade açıklaması arasındaki uyumsuzluk, iradesini açıklayan tarafın dikkatsizliğinden meydana gelir. Bir kimse, Sony bir müzik seti almak isterken iradesini yanlışlıkla Sunny marka müzik seti almak şeklinde açıklamış olabilir. Aldatmada, bir kimse, birtakım yalan dolanlar ve yanıltmalarla bir irade açıklamasında bulunmaya yöneltilir. Diğer bir anlatımla bir kimse birtakım yalanlarla kasten yanılgıya düşürülerek bir sözleşme yapmak durumunda kalır. Suni ipek bir kravatın gerçek ipek olduğu söylenerek bir kimseye satılması durumunda hileli bir işlem söz konusudur. 280 Korkutmada, bir kimse, kendisine veya yakınlarından birine bir zarar verileceği korkusu altında iradesini açıklamak zorunda bırakılır. Bir kimsenin ensesine silah dayayarak ona bir senet imzalatılması durumunda bir ikrahtan/korkutmadan söz edilir. İrade Bozukluğunun Sonuçları Yukarıda yer verilen nedenlerden biriyle iradesi bozulmuş kişiyi bağlamaz fakat karşı tarafı yani iradeyi fesada uğratan kişiyi bağlar. Bundan dolayı irade bozukluğunun yaptırımı, tek taraflı bağlamazlıktır. Yanılma (hata) veya aldatma (hile) nedeniyle ya da korkutulma (ikrah) sonucunda sözleşme yapan taraf, yanılma veya aldatmayı öğrendiği ya da korkutmanın etkisinin ortadan kalktığı andan itibaren bir yıl içerisinde sözleşmeyle bağlı olmadığını bildirmez veya verdiği şeyi geri istemezse, sözleşmeyi kabul etmiş sayılır (TBK, m. 39). Diğer bir anlatımla iradesi fesada uğrayan kişi, bu sözleşmeyle bağlı olmak istemediğini karşı tarafa bildirdiği takdirde artık bu hukuksal işlemle bağlı olmaz. Bu iradenin karşı tarafa varması yeterlidir. Mahkemeden karar alınmasına gerek yoktur (Akıntürk 2013: 59). Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|