Hukukun temel kavramlari

2.1. Yaptırım Çeşitleri 
Yaptırım,  farklı  hukuk  dallarında  farklı  şekillerde  ortaya  çıkmaktadır.  Ceza 
hukukunda, ağır hapis (ağırlaştırılış müebbet, müebbet), hapis, hafif ve ağır para cezası; medeni 
hukukta  tazminat,  butlan/hükümsüzlük,  aynen  iade;  vergi  hukukunda  usulsüzlük,  kaçakçılık 

---

32 
 
cezaları;  idare  hukukunda  uyarma,  kınama,  aylıktan  kesme,  görevden  çekilmiş  sayılma, 
ruhsatın  iptali,  kaçak  inşaatın  yıkılması;  anayasa  hukukunda  milletvekilliğinin  düşmesi, 
cumhurbaşkanı  veya bakanlar hakkında meclis soruşturması  açılması;  milletlerarası  hukukta 
ambargo, güç kullanılması yaptırma örnek olarak verilebilir (Gözübüyük 2016: 9; Güriz 2011: 
74). 
Yaptırımla zorlamanın farklı kavramlar olduğuna dikkat edilmelidir. Hukuk kuralının 
yaptırımı, ihlal edilen kurala bağlı olarak meydana gelen hukuka aykırılığın bir çeşit ceremesi, 
kişinin  hukuk  kuralına  aykırı  davranmasının  cezasını  çekmesi  anlamına  gelmektedir. 
Zorlama/cebir  ise  hukuk  kuralının  emrettiği  hususun  zorla  yerine  getirilmesidir.  Yaptırım, 
hukuk kuralının amir/emredici hükmünü yerine getirmeyene veya bir kuralı ihlal eden kimseye 
uygulanır. Örneğin borcunu sözleşmeye uygun bir biçimde yerine getirmeyen kişiden borcunu 
yerine getirmesi değil tazminat istenir (TBK, m. 112). Velayet görevini yasanın aradığı şekilde 
ifa etmeyen ebeveynden (ana ve babadan) velayet hakkı kaldırılır/alınır (nez edilir) (TMK, m. 
348; Cansel vd. 2016: 141). 
Esas  olarak  özel  hukuk  yaptırımlarıyla  kamu  hukuku  yaptırımları  farklıdır.  Bundan 
dolayı özel hukuk yaptırımlarıyla kamu hukuku yaptırımları farklı başlıklar altında incelenir.