Hukukun temel kavramlari
Yüklə 1,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2.1.1.3.2. Butlan
Kamu yararı düşüncesiyle, hukuk düzenince konulmuş bir yaptırım türüdür. Bir işlemin, baştan itibaren hukuksal sonuçlarını yerine getirememesi ve sonradan da geçerli kılınamaması anlamına gelir. Butlan, mutlak/kesin ve nispî olmak üzere ikiye ayrılır (TBK, m. 27). Mutlak Butlan (Hükümsüzlük) Bir hukuksal işlemin yasanın öngördüğü kurucu ögeleri taşımakla birlikte, yasanın emredici kurallarına aykırı olmasıdır. Türk Borçlar Kanununa göre “kanunun emredici hükümlerine, ahlâka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan sözleşmeler kesin olarak hükümsüzdür.” (m. 27). Diğer bir anlatımla, bu tür hukuksal işlemler mutlak butlanla batıldır, sakattır (Gözler 2016: 381-382). Yine gerekli koşullardan birisi veya birkaçı yasanın istediği nitelikte değilse işlem mutlak butlanla batıldır. Örneğin Türk Medeni Kanuna göre kişinin dayısı, amcası, teyzesi, 35 halasıyla evlenmesi yasaktır. Buna karşın bir kimse halasıyla evlenmişse, böyle bir evlilik yasanın emredici hükmüne aykırı olduğundan mutlak butlanla batıldır. Mutlak butlanla sakat bir işlemin sonradan düzeltilmesi olanaklı değildir. Mutlak butlanla sakat sözleşmeler yapıldıkları andan itibaren hiçbir hüküm ve sonuç doğurmaz. Butlan davası açılıncaya kadar da işlem batıldır. Bundan dolayı butlan davası, bir tespit davasıdır. Mutlak butlanı/kesin hükümsüzlüğü yargıç kendiliğinden dikkate almak zorundadır. Çünkü mutlak butlan bir defi değil itirazdır (Kalabalık 2018: 80). Bunun yanında mutlak butlanla batıl olan işlemin mutlak butlanla sakat olduğu yolundaki iddia zamanaşımına uğramaz. Mutlak butlana neden olan hususun ortadan kalkması da batıl olan işlemi geçerli duruma getiremez. Yine tarafların anlaşması da mutlak butlanla batıl olan işlemi geçerli hale getiremez (Gözler 2016: 381-382). Ayrıca bir hukuksal işlemin sakat olması dolayısıyla kamu düzeni zarar görüyorsa, bu hukuksal işlem kesin hükümsüzlük/mutlak butlan yaptırımına tâbi olur (Başpınar 1998: 23). Nispî Butlan Nispî butlan, yararı korunan kişinin lehine getirilmiş olan bir koşul yerine getirilmeden yapılmış olan işlemin durumunu anlatır. Hükmün amacı, özel bir çıkarı korumak olduğundan, ona aykırı olarak yapılan hukuksal işlem, var olan eksikliğe karşın, kendiliğinden geçersiz/batıl olmaz. Ancak ilgili tarafın (menfaati olanın) bu eksikliği defi yoluyla ileri sürmesi durumunda, hukuksal işlemin sonuç doğurması engellenebilir. Örneğin sözleşmenin geçerli olabilmesi için kişinin iç iradesiyle, dışarıya yansıyan iradesinin birbirine uygun olması gerekir. Sözleşmenin yanlarından birinin iradesi hata (yanılma), hile (aldatma) veya ikrah (zorlama, korkutma) ile sakatlanmışsa işlem, tümüyle batıl olmaz ancak ortaya hukuksal açıdan sağlıklı bir sonuç da çıkmaz. Bu durumlardan biriyle iradesi sakatlanan kişi, bir irade açıklamasıyla bu işlemi baştan itibaren tümüyle geçersiz hale getirebilir. Nispî butlan nedenlerinin var olup olmadığını yargıç kendiliğinden dikkate almaz. Çünkü nispî butlana neden olan şeyler itiraz değil defidir (Bilge 2007: 61). Mutlak Butlan/Hükümsüzlük İle Nispî Butlan/İptal Edilebilirlik Arasındaki Farklar (Gözler 2016: 382-383): a)Mutlak butlan yaptırımı kamu düzenini koruma amacına yönelmişken, nispî butlan kişinin kendi çıkarını korumaya yönelmiştir. b)Mutlak butlan, kamu yararını koruma amacına yöneldiğinden herkes tarafından ileri sürülebilirken nispî butlan ancak menfaati zarar gören kişi/kişiler tarafından ileri sürülebilir. c)Yargıç, mutlak butlanı yasa gereği kendiliğinden dikkate almak zorundayken nispî butlan ancak ilgilinin isteğiyle dikkate alınır. d)Mutlak butlanda hukuksal işlem, yargıcın kararıyla birlikte başlangıçtan itibaren tümüyle ortadan kalkarken nispî butlanda hukuksal işlem, yargıcın kararından sonraki dönem için geçerli olmak üzere ortadan kalkar. 36 e)Mutlak butlanla sakat bir hukuksal işlemde zamanaşımı işlemezken nispî butlanda zamanaşımı işler. Diğer bir anlatımla kişi, yasanın öngördüğü süreler geçtikten sonra, nispî butlan nedenine dayanarak hukuksal işlemin iptali için dava açamaz. f)Mutlak butlan durumunda hukuksal işlemin taraflarının anlaşmasının geçersiz olan işleme izin veya icazet (sonradan onay) vermelerinin hiçbir etkisi yoktur. Yani taraflar anlaşarak mutlak butlanla sakat bir işlemi geçerli hale getiremezler. Oysa nispî butlanda tarafların anlaşması sakat hukuksal işlemi geçerli hale getirir. Kısmî Butlan Bazı durumlarda bir hukuksal işlemin tümü değil de bir kısmı geçersiz olabilir. Buna kısmî butlan denir. Örneğin bir sözleşmenin kimi kısımları emredici kurallara aykırı, geri kalan kısmı emredici kurallara uygunsa, aykırı olan kısımlar geçersiz, geri kalan kısımlar geçerli olacaktır. Diğer bir anlatımla emredici hükümlere aykırı olan kısımlar kısmî butlanla batılken aykırı olmayan kısımlar geçerlidir. Yüklə 1,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|