Hukukun temel kavramlari

3.1.1.1.Anayasa 
Anayasa,  iki  şekilde  tanımlanabilir.  Bunlardan  ilki,  maddî  anlamda  anayasa;  ikincisi, 
şeklî anlamda anayasa.1 Maddî anlamda anayasa, belli bir devletin siyasal yapısını, iktidarın 
kullanılışı ve yetkileriyle ilgili kuralların tümünü ifade eder. Dolayısıyla devletin şekli (üniter 
veya federal), hükümet şekli (monarşi veya cumhuriyet), devlet organlarının yetkileri, kişi hak 
ve özgürlükleriyle ilgili  kurallar maddî anlamda  anayasanın içeriğini oluşturur (Teziç 2012: 
171-172). 
Şeklî  veya  organik  açıdan  anayasa,  diğer  hukuksal  işlemlerden,  örneğin  yasalardan 
daha  farklı  usullere  uyularak  yapılır  ve  değiştirilir.  Bu  anlamda  anayasa,  içeriğiyle  değil, 
şekliyle nitelendirilmektedir (Teziç 2012: 172). Diğer bir tanıma göre şekli anlamda anayasa 
“Normlar hiyerarşisinde en üst sırayı işgal eden, kanunlardan farklı veya daha zor bir usulle 
konulup  değiştirilebilen hukuk kurallarının bütünü”dür (Gözler 2015:  49). Şeklî anayasadan 
söz edildiğinde aynı zamanda yazılı anayasadan söz edilmektedir.    
Her  ülke  mutlaka  maddi  anlamda  anayasaya  sahiptir  fakat  şeklî  anlamda  anayasaya 
sahip  olmayabilir.  Örneğin  İngiltere’de  maddî  anlamda  anayasa  vardır  fakat  şeklî  anlamda 
yoktur.  Çünkü  adı  geçen  ülkede,  devletin  şekline,  hükümetin  şekline,  iktidarın  nasıl  el 
değiştirdiğine  ilişkin  yerleşmiş  kurallar  vardır.  Fakat  bu  kurallar,  anayasa  adı  verilen  bir 
metinde bir araya getirilmiş değildir. 
Anayasa  kavramı  ise  maddi  ve  şeklinde  anayasa  olmak  üzere  iki  başlık  altında 
tanımlanır.  
Anayasaların değiştirilmeleri dikkate alındığında anayasalar yumuşak ve sert anayasa 
olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.  
Yumuşak anayasa, “normal kanunlarla aynı usullerle ve aynı organlarca değiştirilebilen 
anayasa”dır. Katı anayasa, “normal kanunlardan daha farklı organlarca veya daha zor usullerle 
değiştirilebilen anayasa”dır (Gözler 2017: 16). 
Yazılı  anayasalar,  asli  kurucu  iktidarlar  tarafından  yapılır,  tali  kurucu  iktidarlar  ise 
ancak asli kurucu iktidarın belirlediği usuller çerçevesinde anayasayı değiştirilebilir. 
Asli kurucu iktidar, daha önceden konmuş hiçbir hukuk kuralıyla bağlı olmaksızın, bir 
devleti  kuran,  ona  hukuksal/siyasal  statüsünü  kazandıran,  anayasayı  ilk  defa  ya  da  yeniden 
                                                 
1
 Bir hukuksal işlem veya bir hukuksal faaliyetin tanımlanması, maddi ve şekli olarak iki şekilde yapılır. Tüm hukuksal işlemler, 
şekli ve maddi açından çözümlenir. Bir hukuksal işlemi maddi açıdan tanımlamak, onun içeriğini; şekli açıdan tanımlamaksa, o 
işlemin yapılışını, ortaya çıkış yöntemlerini ve yapan organı dikkate almak anlamına gelir (Teziç 2012: 170). 

---

51 
 
yapan  iktidardır  (Teziç  2012:  178).  Kısaca  asli  kurucu  iktidar,  anayasayı  yapan  ve  tümüyle 
değiştiren iktidardır (Gözler 2015: 103). Asli kurucu iktidarın, farklı şekillerde ve ortamlarda 
ortaya  çıktığı  görülmektedir.  Bazen  yeni  bir  devletin  kurulmasıyla  (örneğin  ABD’nin 
kurulması),  bir  savaş  sonucu  (Birinci  Dünya  Savaşından  sonra  Avusturya-Macaristan  ve 
Osmanlı İmparatorluğunun dağılması sonucu çok sayıda yeni devlet ortaya çıkmıştır), bazen 
bir ihtilal ya da darbe sonucu2 ortaya çıkar.  
Tali kurucu iktidar, hukuksal ve sınırlı nitelikte olan ve sahibi hukuken belirlenebilen, 
anayasayı, yine o anayasanın öngördüğü usuller çerçevesinde değiştirebilen iktidardır (Gözler 
2015:  130).  Diğer bir anlatımla, mevcut  bir anayasadaki  kurallara  göre  anayasada  değişiklik 
yapabilen  iktidara  tali  kurucu  iktidar  denir.  1982  Anayasasına  göre  anayasayı  değiştirme 
yetkisi,  Türkiye  Büyük  Millet  Meclisine  ait  olduğundan  Türkiye  Büyük  Millet  Meclisi,  tali 
kurucu iktidardır. Çünkü Türkiye Büyük Millet Meclisi, mevcut anayasayı Anayasanın 175. 
maddesinde belirtilen usullere uyarak değiştirebilir.  
Adı Geçen Maddede Anayasanın Nasıl Değiştirileceği Şu Şekilde Düzenlenmiştir:   
Teklif, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının en az üçte biri tarafından yazıyla 
teklif edilebilir.  
Teklifin görüşülmesi, anayasanın  değiştirilmesi  hakkındaki teklifler  genel  kurulda iki 
defa görüşülür.  
Teklifin kabulü, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun 
gizli oyuyla mümkündür. 
Teklifin yeniden görüşülmesi, cumhurbaşkanı anayasa değişikliklerine ilişkin yasaları, 
yeniden  görüşülmek  üzere  Türkiye  Büyük  Millet  Meclisine  geri  gönderebilir.  Meclis,  geri 
gönderilen  yasayı  üye  tam  sayısının  üçte  iki  çoğunluğuyla  aynen  kabul  ettiği  takdirde 
cumhurbaşkanı bu yasayı halkoyuna sunabilir. 
Halkoyuna sunma, meclis tarafından üye tamsayısının beşte üçüyle veya üçte ikisinden 
az oyla kabul edilen Anayasa değişikliği hakkındaki yasa, cumhurbaşkanı tarafından Türkiye 
Büyük Millet Meclisine iade edilmediği takdirde halkoyuna sunulmak üzere Resmi Gazetede 
yayımlanır. 
Doğrudan  veya  cumhurbaşkanının  geri  göndermesi  üzerine,  meclis  üye  tamsayısının 
üçte  iki  çoğunluğuyla  kabul  edilen  anayasa  değişikliğine  ilişkin  yasa  veya  gerekli  görülen 
maddeleri cumhurbaşkanı tarafından halkoyuna sunulabilir.  
                                                 
2
 Milli Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilen 27 Ekim 1980 tarih ve 2824 sayılı Anayasa Düzeni Hakkında Kanundur. Bu 
kanun, 1961 Anayasasının yeni anayasa kabul edilip yürürlüğe girene kadar, Türkiye Büyük Millet Meclisine ve cumhurbaşkanına 
ait yetkileri Milli Güvenlik Konseyine ve devlet başkanına devretmiştir. Diğer yandan anayasanın üstünlüğüne son verilmiş, Milli 
Güvenlik Konseyi tarafından kabul edilecek bildiri, karar ve kanunların, 1961 Anayasası hükümlerine uymayanlarının, anayasayı 
değiştirmiş olarak yürürlüğe girmiş sayılacaklarını öngörmüştür (Teziç 2012: 179). 

---

52 
 
Halkoyuna  sunulan  anayasa  değişikliklerine  ilişkin  yasaların  yürürlüğe  girmesi  için, 
halkoylamasında kullanılan geçerli oyların yarısından çoğunun kabul oyu olması gerekir.