Humanitar fənər

Bu qaydaları özündə əks etdirən nümunələr, kommunikativ məzmunlu sual və tapşırıqlar üzərində praktik işlər.

İnsanlar arasında informasiya mübadiləsini təmin edə biləcək vasitələr çox və müxtəlifdir. Bu cür kommunikasiya vasitələrini iki qrupda birləşdirirlər. Birinci qrup kommunikasiya vasitələri sözlərin, dilin köməyi ilə bağlı olan vasitələrdir. Bu cür kommunikasiya vasitələrini verbal kommunikasiya vasitələri adlandırırlar. Burada hansı dil qrupuna aid olmasından asılı olmayaraq həmin dilin daşıyıcıları və həmin dili mənimsəmiş insanlar dildən ünsiyyət prosesində ünsiyyət vasitəsi kimi istifadə edirlər. Dil vasitəsilə insanlar arasındakı bu cür ünsiyyət prosesi nitq adlanır. İkinci qrup kommunikasiya vasitələri dildən, nitqdən kənar vasitələrdir. Bu cür vasitələr qeyri verbal kommunikasiya vasitələri adlandırılır. Onlara müxtəlif ifadəli hərəkətləri, mimikanı, pantomimikanı, işarələr sistemini və s. aid etmək olar. Psixoloqlar müəyyən ediblər ki, insanın qarşılıqlı fəaliyyəti zamanı ünsiyyətin 60-80% -i şifahi olmayan, yalnız 20-40% -i şifahi vasitələrlə həyata keçirilir. Şifahi olmayan dilin bir xüsusiyyəti onun təzahürünün impulsları ilə meydana gəlməsidir. Bu impulsları saxtalaşdırma qabiliyyətinin olmaması bizə adi, şifahi, ünsiyyət kanalından daha çox bu dilə etibar etməyimizə imkan verir. Hamı öz jestlərini, üz ifadələrini, pozalarını idarə edə bilmir. Gözlər, hərəkətlər insana bir növ məlumat sızması kanallarıdır. Aydınlaşdırma və anlamaq üçün sualların köməyi ilə şərhlərin həqiqiliyini iki dəfə yoxlamaq olar. İşgüzar qarşılıqlı münasibətlərdə bu fürsətə laqeyd yanaşmamaq lazımdır. Üz ifadələri və jestlərin dilini başa düşmək həmsöhbətin mövqeyini daha dəqiq müəyyənləşdirməyə imkan verir. Jestləri oxuyaraq, rəy bildirəcəksiniz, bu, bütün işgüzar qarşılıqlı fəaliyyət prosesində həlledici rol oynayır. Jestlərin birləşməsi belə bir əlaqənin vacib tərkib hissəsidir. Dediklərinizin təsdiq və ya düşmənçiliklə qarşılandığını, danışdığınız insanın açıq və ya qapalı, özünü güdən və ya cansıxıcı olduğunu necə başa düşə biləcəksiniz? Jestlərin və bədən hərəkətlərinin dilini bilmək yalnız danışdığınız insanı daha yaxşı tanımağı deyil, həm də (daha önəmlisi) bu barədə danışmadan əvvəl sizdən hansı təəssüratı eşitdiyini də əvvəlcədən bilmək imkanı verir. Bütün bunlar bir nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, tərəfdaşlarla, həmsöhbətlərinizlə və ya sadəcə həmkarlarınızla münasibətlərdə müəyyən nəticələr əldə etmək istəyirsinizsə, o zaman heç olmasa şifahi olmayan əsasları, sözsüz ünsiyyəti də bilmək lazımdır.

İşgüzar ünsiyyətdə hər bir iştirakçı "müşahidəçini izləyir". Təəssüratı və tərəfdaşın şifahi olmayan davranışını izləyir. Şifahi olmayan siqnalları "oxumaq" bacarığı iş adamına aşağıdakı üstünlükləri verir:

• 
  münasibətlər səviyyəsində başlanğıcda ortaya çıxan çətinlikləri tanımaq mümkündür: onlar haqqında "tutma" siqnalları, söhbət zamanı yenidən qurulmaq, söhbət taktikasını dəyişdirmək;
  
• 
  alınan siqnalların təfsirinin düzgünlüyünü iki dəfə yoxlamaqla yanaşı, müşahidənin doğruluğuna nəzarət edə bilərsiniz (məsələn, göz yaşları çıxdı: onlar əziyyət və ağrı ilə ola bilər, amma sevinc göz yaşları ola bilər və s.).
  

Sözsüz ünsiyyətin ünsürləri daxilində çoxlu məlumatlar var, bunlar arasında aşağıdakılar da özünü göstərir.

1. 
   Pozalar, jestlər, üz ifadələri. Ümumiyyətlə, bədənin müxtəlif hissələrinin (əllər – jestlər, üzlər – üz ifadələri, duruşlar – pantomima) ümumi hərəkətliliyi kimi qəbul edilir. Bu ümumi hərəkətlilik insanın emosional reaksiyalarını əks etdirir. Ayaqları kilidləmək və dayanmaq yalnız təhlükəli deyil, həm də narahat edicidir. Belə bir vəziyyət auditoriyanı da narahat edir. Belə bir vəziyyətdə qan ayaqlarda toplanmağa başlayır və heç bir hərəkət etmədən qanın ürəyə təkrarlanması çətinləşir. Ayaqların hərəkətlərindən düzgün istifadə etməyi bacarmaq lazımdır. İzləyiciyə bir açıqlama vermək istəyəndə, bir addım irəli atmaq lazımdır. Təəccüblü bir ifadədən sonra düşünmək üçün yer vermək istəyəndə, geri addım atmaq lazımdır. Bunların hamısında bir tarazlıq var. Səhnəni tək bir təyyarə kimi düşünmək gərəkdir. Hər yerdən görünə biləcək şəkildə hərəkət etmək işin xeyrinədir. Bu xüsusiyyətlərə kinetika deyilir.
   
2. 
   Paralinqvistika və ya prosodika – tələffüz xüsusiyyətləri, səs tembri, səs tempi, sözlər, ifadələr, qəhqəhə, ağlama, ah çəkmək, nitq səhvləri, təşkilatlanma və əlaqə xüsusiyyətləri. Paralinqvistik və ekstralinqvistik sistemlər şifahi ünsiyyətə "əlavədir". Paralinqvistika bir səsin keyfiyyətləri, çeşidi, tonudur. Ekstra dilçilik fasilələrin, öskürəyin, gülüşün, həmçinin danışma tempinin daxil edilməsidir.