Humanitar fənər

Azərbaycan dilində işgüzar üslubun mahiyyəti və xüsusiyyətləri.

İşgüzar üslubun xüsusiyyətlərini özündə əks etdirən çalışmalar və kommunikativ məzmunlu sual və tapşırıqlar üzərində praktik işlər.

Rəsmi işgüzar üslub Azərbaycan ədəbi dilinin ən ənənəvi üslublarından biridir. Bu üslub qanuna, sənədləşmə işlərinə (o cümlədən işgüzar yazışmalara), hüquq münasibətləri sahəsinə xidmət edir. Obyektivliyə, ümumiləşdirməyə, təqdimatın məntiqi təşkilinə, semantik aydınlığa, birmənalılığa və əminliyə meyl göstərir. Rəsmi işgüzar üslub dövlətlə dövlət arasında, dövlətlə vətəndaşlar, vətəndaşlarla vətəndaş arasında rəsmi sənədli əlaqə vasitəsidir. Bu üslubun hər bir mətni bir sənəd xarakterinə malikdir. Buna görə rəsmi işgüzar üslub ciddi ifadə standartlarından istifadə edir. Bu üslubun bütün mətnləri resept xarakterlidir və bütün üslublardan ən mühafizəkarıdır. Digər üslublarda daim müşahidə olunan dil dəyişiklikləri burada çox yavaş və nadir hallarda baş verir. Bu üslub bir neçə alt üsluba bölünür:

• diplomatik işgüzar üslub;

• sənədli işgüzar üslub;

• gündəlik işgüzar üslub.

Diplomatik işgüzar üslub beynəlxalq müqavilələrdə, konvensiyalarda, bəyannamələrdə, memorandumlarda və etimadnamələrdə istifadə olunur. Bu alt üslub xüsusi beynəlxalq terminlərin istifadəsi ilə xarakterizə olunur.

Sənədli işgüzar alt üslub (və ya "qanunlar dili"nin alt üslubu) qanunların, mülki aktların, fərmanların, məcəllələrin, konstitusiyaların dilidir. Bu alt üslub dövlət və ictimai təşkilatların və vətəndaşların vəzifəli şəxs olaraq (rəsmi sənədlərində) fəaliyyətində istifadə olunur.

Gündəlik işgüzar üslub (və ya inzibati-kargüzarlıq, eləcə də ofis əsaslı) inzibati aktlarda, göstərişlərdə, əmrlərdə, müqavilələrdə – həm əmək, həm də kollektivdə, kargüzarlıq sənədlərində, təşkilatlar arasındakı işgüzar yazışmalarda və şəxsi yazışmalarda istifadə olunur. Bu alt üslubda sənədin tərtibi üçün tələblərin ciddiliyi əvvəlki alt üslublara nisbətən bir qədər yumşaqdır.

Rəsmi işgüzar üslubun əsas xüsusiyyətləri:

• 
  dəqiqliyi, təqdimat detalları;
  
• 
  təqdimatın standartlaşdırılması;
  
• 
  təqdimatın məcburi-tövsiyə xarakteri.
  

Rəsmi işgüzar üslub xidmət sahəsinin, ictimai həyatın, o cümlədən xarici əlaqələrin, ticarətin və xüsusi mülkiyyətin konsolidasiyasının ən vacib tərəfləri olduğuna görə digər yazılı üslublar arasında xüsusi bir yer tutur. Azərbaycan dilində rəsmi işgüzar üslubun formalaşmağa başlaması müxtəlif sazişlərin, aktların, müxtəlif müddəaların icrası və yazılı konsolidasiya (birləşmə, həmrəy olma və müştərək hərəkət etmə; vahid ideya və maraqlar uğrunda mübarizə aparan qüvvələrin ümumi məqsəd naminə birləşməsi) ehtiyacından qaynaqlanır. İşgüzar ünsiyyətin formalaşmış özünəməxsus "dili" özünəməxsus xüsusiyyətlərini özündə saxlayır, zaman keçdikcə çox yavaş-yavaş zamanla və həyat tərzinin dəyişməsindən yaranan müəyyən dəyişikliklərə məruz qalır.