I- genel olarak

9 AYMK., 28.4.1983, E.1981/13, K.1983/8.

10 Kaboğlu, “Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar”, s.112-113; Nergis Mütevellioğlu, “Sosyal Devlet Bireysel Özgürlükleri Sınırladı mı?”, Amme İdaresi Dergisi, C.39, Sayı 3, Eylül 2006, s.23-45.

11 “5043 sayılı Yasa’nın 7. maddesi ile Avukatlık Kanunu’na eklenen geçici 21. maddede, “Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte, kesin hükme bağlanmamış bütün ihtilaflarda bu Kanunun değişik hükümleri uygulanır.” denilmiştir.

12 AYMK., 7.2.2008, E.2005/128, K.2008/54.

13 20.2.2001 günlü, 4628 sayılı “Elektrik Piyasası Kanunu”nun Geçici 4. maddesinin birinci fıkrası: “GEÇİCİ MADDE 4.- Kamuya ait elektrik enerjisi üretim ve dağıtım tesislerinden işletme hakları devri öngörülenlerden devir işlemlerini 20 Haziran 2001 tarihine kadar tamamlayamayan şirketlerin mevcut sözleşmeleri hükümsüzdür.”

14 AYMK., 13.2.2002, E.2001/293, K.2002/28.

15 AYMK., 19.10.2005, E.2003/66, K.2005/72.

16 AYMK., 7.11.1989, E.1989/6, K.1989/42.

17 7.11.1996 günlü, 4207 sayılı “Tütün Mamüllerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun”un 3. maddesinde yer alan “...her ne suretle olursa olsun reklam veya tanıtımının yapılması veya...” sözcükleri ile geçici 2. maddesindeki “reklam” sözcüğünün Anayasa’nın 2., 13. ve 48. maddelerine aykırılığı savıyla iptali istemidir.

18 AYMK., 13.4.1999, E.1998/24, K.1999/9.

19 AYMK., 19.6.2008, E.2006/101, K.2008/126.

20 AYMK., 19.10.2005, E.2003/66, K.2005/72.

21 AYMK., 22.11.2007, E.2004/114, K.2007/85.

22 AYMK., 22.11.2007, E.2004/114, K.2007/85.

23 Aile hekiminin hasta sevk oranının Sağlık Bakanlığı’nca belirlenen standartlara göre yüksek olması halinde, 24.11.2004 günlü, 5258 sayılı Aile Hekimliği Pilot Uygulaması Hakkında Kanun uyarınca aile hekimlerine yapılacak ödeme tutarından brüt ücretin % 20’sine kadar indirim yapılacağı belirtilmek suretiyle aile hekiminin sevk oranları ile Sağlık Bakanlığı’nın belirlediği standart ve yapılacak ödemeler arasında ilişki kurulmuştur.

24 Anayasa’nın 2., 5., 11., 17. ve 56. maddelerine.

25 AYMK., 21.2.2008, E.2005/10, K.2008/63.

26 AYMK., 23.6.1970, E.1969/68, K.1970/34.

27 22 Ocak 1990 günlü, 399 sayılı “Kamu İktisadi Teşebbüsleri Personel Rejiminin Düzenlenmesi ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Yürürlükten Kaldırılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname

28 1982 Anayasası’nın 51. maddesinde daha sonra yapılan değişiklikle “çalışanlar” kavramına yer verilmiştir.

29 4.4.1991, E.1990/12, K.1991/7; Kararda varılan sonuca dair karşı düşünce için bkz.: Mesut Aydın, “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Sendika Özgürlüğü”, TÜHİS., Şubat-Mayıs 2006, s.6 ve 21.

30 31. maddesinde sıralanmış bulunan savaş hali; genel ve kısmi seferberlik süresince grev ve lokavtı yasaklayan; yangın, su baskını, toprak ve çığ kayması veya depremlerin sebebiyet verdiği ve genel hayatı felce uğratan felaket hallerinde, bu hallerin vukuu bulduğu yerlere inhisar etmek ve bu hallerin devamı süresince yürürlükte kalmak üzere.

31 AYMK., 6.10.1986, E.1985/21, K.1986/23.

32 Karar, “demokratik toplum düzeninin evrensel bir demokrasi anlayışını değil, Anayasamızda gösterilen hürriyetçi demokrasi olarak tanımlamayı esas aldığı” savıyla eleştirilmiştir; bu konuda bkz.: Oktay Uygun, “Küreselleşme ve Değişen Egemenlik Anlayışının Sosyal Haklara Etkisi”, Anayasa Yargısı 20, Anayasa Sempozyumu, 25-26 Nisan 2003, Any.Mah.Yay., Ankara, 2003, s.279 vd.

33 “Yasama, yürütme ve yargı organları ile merkezi veya mahalli idarelerce bir karar alınmasını veya alınmış bir kararın değiştirilmesini veya kaldırılmasını sağlamak veya alınmış bir kararı protesto etmek amacıyla kanun dışı grev veya lokavt kararı verenler, teşvik edenler, zorlayanlar veya propagandasını yapanlar üç aydan dokuz aya kadar hapis ve yetmişbeşbin liradanyüzellibin liraya kadar ağır para cezasına mahkûm edilirler.

  Yukarıdaki fıkrada sözü edilen grev veya lokavt kararının uygulanması halinde; grev veya lokavta karar verenler, grev veya lokavta karar verilmesine veya uygulanmasına veya bunlara katılmaya veya devama zorlayan veya teşvik edenler veya bu yolda propaganda yapanlar ile lokavta katılanlar bir yıldan az olmamak üzere hapis ve yüzellibin liradan üçyüzbin liraya kadar ağır para cezasına mahkûm edilirler.

  Bu maddede belirtilen kanun dışı greve katılanlar altı aydan az olmamak üzere hapis ve onbin liradan az olmamak üzere ağır para cezasına mahkûm edilirler.” (2822 sayılı Yasa m.73).

34 AYMK., 17.1.2008, E.2002/71, K.2008/44.

35 "Bir İş kolunda veya iş yerinde faaliyetin büsbütün durmasına sebep olacak tarzda, işveren veya işveren vekili tarafından kendi teşebbüsü ile veya bir teşekkülün verdiği karara uyarak işçilerin topluca işten uzaklaştırılmasına lokavt denir."

36 AYMK., 26-27.9.1967, E.1963/336, K.1967/29.

37 AYMK., 19-20.10.1967, E. 1963/337, K. No : 1967/31.

38 AYMK., 19.10.2005, E.2003/66, K.2005/72.

39 Yusuf Şevki Hakyemez, Hukuk ve Siyaset Ekseninde Anayasa Mahkemesinin Yargısal Aktivizmi ve İnsan Hakları Anlayışı, Ankara, 2009, s.297.

40 AYMK., 16.12.1998, E.1998/46, K.1998/83.

41 8.7.2003 günlü, 4919 sayılı Kanun’un dava konusu 1. maddesiyle değiştirilen 5434 sayılı Yasa’nın 40. maddesiyle iştirakçilerin görevleri ile ilişkilerinin kesilmesini gerektiren yaş haddinin 61 yaşını doldurdukları tarih olduğu belirlenmiş, ikinci maddesiyle aynı Kanun’a eklenen Geçici 215. maddeyle de bu kanunun yayımı tarihinde 61 ve daha yukarı yaşları doldurmuş olanlar ile 61 yaşını doldurmasına kısa bir süre kalanlar için 1 ilâ 6 ay arasında değişen süreleri kapsayan geçiş dönemi öngörülmüştür. Kanun’un yaş sınırının 61’e indirilmesi öngörülmüştür.

42 AYMK., 8.10.2003, E.2003/67, K.2003/88.

43 AYMK., 5.2.2009, E.2005/40, K.2009/17.

44 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu'nun iptali istenilen tümceyi de içeren "Sosyal güvenlik destek primi" başlıklı Ek 20. maddesidir.

45 AYMK., 17.4.2008, E.2004/34, K.2008/94.

46 AYMK., 18/2/1985, E.1984/9, K.1985/4.

47 Nihat Bulut, “Özelleştirme Uygulamaları Karşısında Sosyal Devlet İlkesini Yeniden Düşünmek”, AÜEHFD, C.III, S.1, Erzincan 1999, s.34; ayrıca bu konuda bkz.: 5.5.1994 günlü, 3987 sayılı "Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesi ile Özelleştirme Sonucunda Doğabilecek İstihdamla İlgili Sorunların Çözümlenmesine İlişkin Kanun Hükmünde Kararnameler Çıkarılması Amacıyla Yetki Verilmesine Dair Kanun hakkında AYMK., 7.7.1994, E.1994/49, K.1994/45-2.

48 “Mülkiyet hakkı; ama, biz, bunu sosyal haklar bölümüne koyduk, 1982 Anayasası’nda daha başka bir yere getirdiler; ama, bunun hiçbir önemi yoktur, espirisi birdir ve aynı ilkelerle gelişmektedir”; Orhan Aldıkaçtı, “Sosyal Devlet”, Anayasa Yargısı, Sayı 14, Anayasa Sempozyumu 26-27 Mayıs 1997, Any.Mah.Yay., Ankara, 1997, s.84.

49 Ancak, sosyal ve ekonomik haklarda KHK ile düzenleme yapma yetkisi açısından 1982 Anayasası’nın kişi hak ve ödevleri olarak gördüğü ve KHK alanının dışına taşıdığı mülkiyet hakkını daha güvenceli bir yapıya kavuşturduğu söylenmelidir; İbrahim Kaboğlu, Özgürlükler Hukuku, İstanbul, 1994, s.248.

50 “Birinci fıkrada sözü geçen bir parselde, esasen kullanılabilen bir bina varsa bu parsele yeniden inşaat ve ilaveler yapılmasına izin verilmeyeceği gibi, birden fazla muvakkat yapıya izin verilen yerlerde dahi bu yapıların ölçüleri toplamı yönetmelikte gösterilen miktarları geçemez. Bu maddenin tatbikinde kadastral parsel de bir imar parseli gibi kabul olunur.”

51 AYMK., 21.6.1989, E.1988/ 34, K.1989/26.

52 AYMK., 17.1.2008, E.2002/71, K.2008/44.

53 3.10.2001 günlü, 4709 sayılı Yasa’nın 23. maddesiyle, Anayasa’nın 65. maddesinin “sosyal ve ekonomik hakların sınırı” kenar başlığı “Devletin iktisadî ve sosyal ödevlerinin sınırları” şeklinde değiştirilmiş, 65. maddedeki “ekonomik istikrarın korunmasını gözeterek” ibaresi metinden çıkartılmış, “bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek” ibaresi eklenmiştir.

54 Bu konuda bkz.: Fazıl Sağlam, “Hukuk Devletinin Vazgeçilmez Ögesi Sosyal Devlet” konulu oturumdaki konuşması, Eksiksiz Demokrasi Sempozyumu, Ankara 18-19 Ekim 2007, TBB.Yay., Ankara, 2008, s.65 vd.; İbrahim Kaboğlu, “Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar”, s.113 vd; Balkır, s.66 vd., Gören, “Sosyal Devlet İlkesi ve Anayasa Hukuku Açısından Yaşam Kalitesi”, s.144 vd.; Hüseyin Gül-Songül Sallan Gül, “Sosyal Devletten Çalışma Refahına Geçişte Sosyal Haklar ve Yoksullar”, Amme İdaresi Dergisi, C.40, Sayı 3, Eylül 2007, s.17 vd; Uygun, s.280.

55 “Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu”na 5.11.1985 günlü, 3235 sayılı Yasa’nın 1. maddesiyle eklenen Ek 14. maddenin (a) bendinin ikinci fıkrasındaki “a) Hastalık hallerinde yapılacak sağlık yardımları, hastanın iyileşmesine kadar sürer.

Ancak, hastalık hallerinde yataklı tedavi kurumlarında yapılacak sağlık yardımları tedaviye başlanan tarihten itibaren altı ayı geçemez”. koyu renkli hüküm dava konusu edilmiştir.

56 AYMK., 16.10.1996, E.1996/17, K.1996/38.

57 Bu konuda bkz.: Sağlam, s.65.

58 (Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü hariç).

59 AYMK., 3.4.2007, E.2005/52, K.2007/35.

60 “Avrupa kıtasında AİHS dışında, ikinci kuşak hakları içeren ve 1965’te yürürlüğe giren Avrupa Sosyal Şartı (ASŞ) ve 1996 tarihli Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı vardır. Bu iki belge BM ikiz sözleşmelerinin Avrupa’daki karşılığı olarak kabul edilirler” ASŞ’da raporlama sistemi ile kolektif şikâyet usulü bulunmaktadır; Ulaş Karan, “Sosyal Hakların Güçlendirilmesi Açısından Bir İmkan: Bütüncül Yaklaşım”, Amme İdaresi Dergisi, C.40, Sayı 3, Eylül 2007, s.44.

61 AYMK., 29.11.1990, E.1990/30, K.1990/31.

62 “İlköğretim ve Eğitim Kanunu, Milli Eğitim Temel Kanunu, Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu, Milli Eğitim Bakanlığının Teşkilât ve Görevleri Hakkında Kanun ile 24.3.1988 tarihli ve 3418 sayılı Kanunda Değişiklik Yapılması ve Bazı Kağıt ve İşlemlerden Eğitime Katkı Payı Alınması Hakkında Kanun

63 16.8.1997 günlü, 4306 sayılı Yasa'nın; 1. maddesiyle, İlköğretim ve Eğitim Kanunu'nun 9. maddesinin birinci fıkrası, 5. maddesiyle de Millî Eğitim Temel Kanunu'nun 24. maddesi değiştirilerek birbirine koşut biçimde, "İlköğretim kurumları sekiz yıllık okullardan oluşur. Bu okullarda kesintisiz eğitim yapılır ve bitirenlere ilköğretim diploması verilir" kuralı getirilmiştir.

64 “İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin 26. maddesinde, eğitim hakkına yer verildikten sonra, "eğitim, insan şahsiyetinin tam gelişmesini ve insan haklarıyla ana hürriyetlerine saygının kuvvetlenmesini hedef almalıdır" denilmiştir. Ekonomik, Sosyal, Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi'nin 13., İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi'ne Ek 1. Protokol'ün 2.,”

65 Bu konuda bkz.: Jale Civelek, “Evrensel Düzeyde Haklara Genel Bir Bakış”, Argumentum, Ağustos 1991, Sayı 25, s.416.

66 AYMK., 16.9.1998, E.1997/62, K.1998/52.

67 “Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi

MADDE 42. – Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.

Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir.

Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılâpları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz.

Eğitim ve öğretim hürriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz.

İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır.

Özel ilk ve orta dereceli okulların bağlı olduğu esaslar, Devlet okulları ile erişilmek istenen seviyeye uygun olarak, kanunla düzenlenir.

Devlet, maddî imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin, öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacı ile burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır.

Eğitim ve öğretim kurumlarında sadece eğitim, öğretim, araştırma ve inceleme ile ilgili faaliyetler yürütülür. Bu faaliyetler her ne suretle olursa olsun engellenemez.

Türkçeden başka hiçbir dil, eğitim ve öğretim kurumlarında Türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez. Eğitim ve öğretim kurumlarında okutulacak yabancı diller ile yabancı dille eğitim ve öğretim yapan okulların tâbi olacağı esaslar kanunla düzenlenir. Milletlerarası andlaşma hükümleri saklıdır.”

68 “Feshedilmesi veya kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır.”

69 AYMK., 19.6.2008, E.2006/156, K.2008/125; ayrıca kararda şöyle denilmiştir:

 “Aile hukuku” öğretisinde de zorunluluklar ve toplumsal gerçekler karşısında kadının korunması, aile bağlarının güçlendirilmesi, evlilik birliğinde düzen ve uyum sağlanması gerektiği gibi hususlarda yaygın görüşler bulunmaktadır.

 Kimi sosyal gerçeklerin doğurduğu zorunluluktan kaynaklanan ve aile birliği içerisinde yüklenilen görevlerin boyut ve önemi gözetilerek evlenmesi nedeniyle hizmet akdini kendi arzusu ile sona erdiren kadın çalışanı ve aile birliğini korumaya yönelik düzenlemenin, Anayasa’ya aykırılığından söz edilemez.

 Açıklanan nedenlerle kural, Anayasa’nın 10., 41. ve 50. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir”.