I bo’lim 1 ma’ruza. Kirish. Hayot faоliyati хavfsizligini ta’minlash asоslari. Reja

a – seysmik to’lqin tezlanishi. m/s²
A – tog’ jinsi zarrachasi tezlanish amplitudasi. mm
T – seysmik tebranish davri. S
π=3,14
Epitsentrda tog’ jinsi zarrachalarining seysmik tezlanishni, u yerda sodir bo’lgan o’zgarishlarga taqqoslangan xolda Rossiya Fanlar Akademyasi olimlari tamonidan yer silkinishining kuchini “ballarda” baxolash shkalasi ishlab chiqarilib, xozirda bu uslub hamda MDH ga kiruvchi davlatlarda, jumladan, O’zbekistonda MSK nomi bilan qo’llaniladi. Tuproq zarralarining tebranma harakat intensivligi silkinish o’chog’i chuqurliligiga , magnitudaga, episentrdan uzoq-yaqinliligiga, tuproqning geologik tuzilishiga va boshqa faqtorlarga bog’liq. Ikkinchi o’lchov birligi bu Rixter shkalasi bo’yicha Magnitudada hisoblanadi. Magnituda shkalasi 1935-yilda Amerka seysmologi Ch. Rixter tomonidan taklif qilindi. Magnituda yer silkinishining umumiy enrgiyasini ko’rsatib, u yerning maksimal surilish amplitudasi logorifmini belgilaydi va mikronlarda aniqlanadi. Magnituda giposentrdan ajralib chiqqan energiyaga proporsional kattalik hisoblanib, uning maksimal qiymati 9^M gacha bo’ladi.
4. Yer silkinishining umumiy energiyasi miqdoriga quyidagi formula bilan topiladi.
bu yerda
S – yer silkinish giposentridagi mavjud tog’ jinslarining zichligi, g/sm³
V – tog’ jinslarida seysmik to’lqinlarning tarqalish tezligi , m/soniya:
A – tog’ jinsi zarrachasi tezlanish amplitudasi, mm:
T – seysmik tebranish davri, soniya; π=3,14
Bu energiya (E) miqdori ba’zan shunchalik katta bo’ladiki, xatto, yuz mingta vodorod bombasini portlashish oqibatida ajraladigan energiya quvvatiga teng kelishi mumkin. Yer silkinishida magnitudaning har birlikka ortishi 10 barobar yer tebranish amplitudasining ortishiga hamda 30 barobar yer silkinish energiyasining o’zgarganda tuproqning surilishi 100 barobarga, yer silkinish energiyasining ortishiga olib keladi. Masalan: M=5 dan M= ga o’zgarganda tuproqning surilishi 100 barobarga, yer silkinish energiyasi esa 900 barobarga ortadi. MSK-64(ball) va Rixter (M) shkalalari orasidagi farq taxminan 2,5 ni tashkil etadi.