I bo’lim 1 ma’ruza. Kirish. Hayot faоliyati хavfsizligini ta’minlash asоslari. Reja

Cho’kayotgan odamni qutqarish. Cho’kayotgan odamni qutqarish har bir insonning burchidir. Bu burchni ado etish uchun albatta, suzishni yaxshi bilish kerak. Qutqarishning bir necha usul va amallari bor. Masalan, suvga cho’kib borayotgan odamni suv oqimi qutqaruvchi tomonga og’izib kelayotgan bo’lsa, qutqaruvchi cho’kayotgan kishi oldiga burchak xosil qilib, suzib chiqishi lozim.
Hushidan ketgan odamni suvdan olib chiqish quyidagacha bajariladi:
a) cho’kkan odamning sochidan ushlanadi va oyoqlarni brass usulida harakatlantirib, yonboshlab, bo’sh qo’l yordamida suzib olib chiqiladi;
b) cho’kkan odamning iyagidan ikki qo’l bilan boshtarafidan kelib ushlanadi va chalqancha yotgan xoldabrass usulida oyoqlar bilan harakat qilib suzib olibchiqiladi; v) cho’kkan odamning orka tomonidan bir qo’lni ikki qo’ltig’idan o’tkazib ushlab, ikkinchi bo’sh qo’l bilan yonboshlab suzib, oyoqlarni ham shu usulga ko’ra harakatlantirib olib chiqiladi;
g) qo’lpi cho’kkan odanning bir qo’ltigidan o’tkazib, iyagidan ushlab yonboshlab suzish harakatlari bilai olib chiqiladi va h. k.
Kutqarish usuli qanday bo’lmasin, cho’kkan odamga sharoitga karab nafas olishiga imkon berish kerak, bu hech qachon esdan chiqmasligi shart bo’lgan, birinchi navbatda qilinadigan vazifadir.
Shu o’rinda bir voqeani o’quvchilar e’tiboriga havola qilmoqchimiz.
Uzingiz bilasiz, hayotda nimalar bo’lmaydi, qanday odamlar uchramaydi, deysiz. Kunlarning birida shahrimizda barpo etilayotgan yangi turarjoy dahasi hududida yer qazish ishlari tufayli, ko’lga teng kelib qoladigan sun’iy suv havzasi paydo bo’ldi. Yoz kelishi bilan bu bolalarning maza qilib cho’miladigan maskaniga aylandi. Suv tiniq, jozibali, orombaxshligi bolalarnigina emas, kattalarni ham o’ziga chorlar, edi. Kun issiq, oftob badanni qizdirardi, bolalar baqiriqchaqiriq qilib cho’mila boshlashdi. Suv bo’yiga bir payt besh ulfat to’rva-xaltalarini ko’tarib, bir maza qiladigan bo’ldik, deb kelib qoladilar. Odatda, suvni sevadigan bolalar yanada maroqli cho’milish yo’llarini izlab topishadi, katta-katta ёg’och doiralar (disk) ustiga 5-6 tadan. bola chiqib olib, «ko’l» bo’ylab suzib yurishar edi. Buni ko’rgan haligi besh ulfat darxol doiralardan birini bolalardan iltimos qilib olishadi.
Beshovlon bir bo’lib doiraga chiqib o’tiradilar. Yigitlardan faqat biri suzishni bilmas edi. Ular juda hursand, o’zlarini bamisoli daryoda-qayiqda ketayotgandek his qilishardi. Suvda cho’milib yurgan bolalardan birining sho’xligi tutib, sekin-asta suzib keladi-yu, ular o’tirgan «qayiqni» ag’darib yuboradi. Ular baravariga so’vga tushib ketadilar. Shunda yigitlardan biri suzishni bilmaydigan do’stini eslab qoladi va zudlik bilan u tomonga suzib borib, qo’rquvdan talvasaga tushayotgan og’aynisini suvdan olib chiqadi. Yaxshiyamki bu yigitning suzishni bilmasligidan bir kishi bo’lsa ham xabardor ekan, aks xolda ko’ngilsiz xodisa ro’y berishi mumkin edi. Qutqaruvchi yigit tajribali suzuvchi bo’lgani tufayli suvda oqilona harakat qilib, dam do’stiga, dam o’ziga nafas olishga imkon yaratadi.
Hullas, cho’kayotgan odamni qutqarish, unga yordam berish yoki suv tubidan cho’kkan odamni olib chiqish o’ziga xos usul va amallarga ega. Suzishni biladigan, ayniqsa, sportchi suzuvchilar har qanday vaziyatda ham yordamga shay bo’lishlari lozim.
Suvdan qutqarib chiqilgan odamning ahvoli odatda, har xil bo’ladi. Ba’zilari yengil sal og’iz-burniga suv kirgan, biroz yo’talib, o’qchib, qusib, keyin tuzalib ketadi. Boshqa birlari og’irroq-o’pkaga suv kirgan, nafas olishi qiyinlashib qolgan, afti-angori ko’karib ketgan bo’ladi. Bundayyaarni albatta, tezlik bilan vrach qabuliga eltish kerak. Uchinchi xildagilar esa ancha og’ir-hushini yo’qotgan, nafasi to’xtab qolgan, ammo yuragi sekin-sekin urib turgan bo’ladi. Bundaylarga shu zaxoti bir daqiqa ham o’tkazmay, zudlik bilan sun’iy nafas oldirish zarur.