I bo’lim 1 ma’ruza. Kirish. Hayot faоliyati хavfsizligini ta’minlash asоslari. Reja

ishlab chiqarish texnologiyasining buzilishi;

transport, mexanizm, jixozlardan noto’g’ri foydalanganda;

agressiv moddalar (portlovchi, tez alangalanuvchi zaharli mod-dalar)ning noto’g’ri saqlanishi va uni ishlatish qoidalarining buzilishi oqibatida;

texnika xavfsizlik qoidalarining buzilishi va boshqalar.

Mana shunday xatoliklar tufayli ishlab chiqarishlarda katta avariyalar sodir bo’ladiki, oqibatda ko’pdan ko’p insonlar jabrlanadi va moddiy boyliklar yo’q bo’lib ketadi. Ko’pincha kimyo, neftni qayta ishlovchi sanoat. qog’oz ishlab chiqarish sanoati. go’sht-sut, oziq-ovqat. metallurgiya, qonchilik va boshqa sanoat korxonalarida avariyalar tez-tez uchraydi. Ayniqsa, KTZM ta’sirida bo’ladigan avariyalar: kimyo, ncftni qayta ishlovchi, qog’oz-selluloza. go’sht-sut, oziq-ovqat sanoati, suv tozalash inshootlarida hamda temir yo’llarda KTZMni tashishda ko’p uchraydi. KTZM ko’rsatilgan konsentratsiyadan ortiq bo’lganda odamlarga, qishloq xo’jalik hayvonlariga, o’simliklarga, tashqi muhitga ta’sir etib. turli darajada shikastlantiradi. KTZM qatoriga texnologik jarayonlarda qo’llaniladigan ammiak, xlor, sulfat kislotasi, vodorod ftorid, azot va ol-tingugurt oksidlari va boshqalar kiritish mumkin. Ba’zi bir KTZMIaming fizik-kimyoviy va zaharli hususiyatlari 7-jadvalda keltirilgan. Shulardan sanoatda ko’p ishlatiladigani ammiak. Ammiak - nashatir hidli rangsiz gaz. Uni sanoatda sovutgich vositasi sifatida, azotli o’gitlar olishda va boshqa maqsadlarda ishlatiladi. Agar ammiak havo bilan 4:3 nisbatda aralashsa portlaydi. Ammiak suvda yaxshi eriydi.Uning yuqori konsen-tratsiyasi insonning markaziy asab sistemasini izdan chiqarib, asablarning falaj bo’lishiga olib keladi. Agar ammiak ta’sirida inson zaharlansa. bir necha soatdan so’ng u o’limga olib keladi. Teriga tegsa turli darajadau jaroxatlanish ro’y beradi.
Ammiak ta’sirida zaharlanishda birinchi yordam: ochiq havo. 10 foizli mentolning xloroformdagi iliq eritmasini hidlash, issiq sodali sut ichish, agar ko’zga tushgan bo’ls, 0.5-1 foizli qo’sh tuzlarning eritmasi bilan, so’ngra suv bilan yuvish; teri shikastlanganda - toza suv bilan yuvish, 5 foizli sirka, limon yoki xlorid kislota shimdirilgan lattani qo’yish va boshqa omillar bajariladi.
Ammiakdan saqlanishda: «K» yoki «M» markali filtrlovchi sanoat gazniqobi. agar ammiak vodorod sulfid bilan aralashgan bo’lsa, «KD» markali gazniqobi ishlatilib, juda yuqori konsentratsiyada izolatsiyalovchi gazniqoblar va himoya kiyimlari ishlatiladi.
Xlor - o’tkir hidli. sariq rangli gaz. U havodan 2,5 baravar og’ir bo’lib, 34°C haroratda suyuq xolatga o’tadi. U suvda, organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Xlor qog’oz-selluloza, to’qimachilik sanoatida, xlorli ohak ishlab chiqarishda, suvni zararsizlantirishda va boshqa sohalarda ishlatiladi. Xlor bo’g’ish hususiyatiga ega. Uning havodagi miqdori 0,01 mg/1 bo’lganda inson organizimiga salbiy ta’sir etadi, miqdori 0,1 mg/l dan yuqori bo’lganda o’limga olib keladi.
Birinchi yordam. Shikastlangan hududlarda gazniqoblarni kiyish kerak. Nafas organlari izdan chiqqanlar nashatir spirtini, ichimlik sodasini hidlashi, 2 foizli sodali eritma bilan ko’zni, burunni va tomoqlarni yuvishi, issiq borjomli yoki sodali sut, qahva ichishi kerak.
Himoyalanish. «V» va «M» markali filtrlovchi sanoat gazniqoblari, GP-5 fuqarolar gazniqobi. bolalar gazniqobi va ularning himoya komplektidan foydalaniladi. Agar uning konsentratsiyasi yuqori bo’lsa (8.6 mg/l dan yuqori), izolatsiyalovchi gazniqoblar qo’llaniladi.