I. Kirish 1 Neftni qayta ishlash jarayonlari va bosqichlari

Uglevodorod gazi
Tarkibida ko`p miqdorda to`yinmagan uglevodorod bo`lgan termik - kreking gazi neft kimyosida neftkimyo xomashyosi sifatida ishlatiladi (jadvalga qarang).
Termik kreking jarayonida maksimal miqdorda kreking - qoldiq (I) va termogazoyl (II) olishda hosil bo`ladigan mahsulotlarning miqdori (% da) quyida keltirilgan:

Etilen ishlab chiqarish sanoat sharoitlarida asosan individual birikmalar emas, balki neft fraksiyalari ishlatiladi. Etilen bilan birgalikda C3-C4 alkenlar, ko`p miqdorda suyuq mahsulotlar ham hosil bo`lib, tarkibida alkenlar, sikloalkenlar, C5 va undan yuqori alkadienlar hamda C6-C8
arenlar va boshqa komponentlar hosil bo`ladi.
Benzinlar pirolizida hosil bo`ladigan mahsulotlar keng oraliqda o`zgarib turishi 29-jadvalda ko`rsatilgan (% mass.).
To`g`ridan-to`g`ri haydab olingan benzin resurslari yetishmaganligi bois va narxlarning uzluksiz o`sishi oqibatida piroliz xomashyosi sifatida ko`pchilik davlatlarda kerosin gazoyl fraksiyasi (170-3800C) qo`llanilmoqda.
Neftning kimyoviy klassifikatsiyalanishi.
Neft sanoatini rivojlanish bosqichlarida uning zichligiga qarab sifatini belgilab berilgan. Neftning zichligiga qarab quydagi uch sinfga ajratilgan;
jadval
Engil neftda smolalar va oltingugurtga nisbatan benzin fraksiyasi ko’proq bo’ladi. Bunday neftlardan esa yuqori sifatli surkov moylari ishlab chiqariladi. Og’ir neft esa tarkibida yuqori darajada smola tutishi bilan harakterlanib undan moy olish uchun turli tozalash ishlarini qo’llash lozim. Biroq og’ir neft bitum olish uchun yaxshi xom-ashyo hisoblanadi. Neftni zichligiga qarab klassifikatsiyalash haqiqatga yaqinroq ammo yuqorida bayon etilgan fikrlarga bo’ysinmagan holatlar ham bo’lgan
AQSh tog’lar bo’yicha mutaxasislar idorasi tomonidan neftning zichligiga qarab uning uglevodorod tarkibini klassifikatsiyalash taklif qilingan. O’rganilayotgan neftni fraksiyalab atmosfera bosimidayengil
fraksiyani, da 5,3 kPa bosimda og’ir fraksiyani haydab olingan. Har ikkala fraksiya zichligi aniqlanib, turli tipdagi neftlar uchun chegara aniqlangan. Uning natijalarini quyida keltirilgan jadvalda ko’rishmumkin;

Bu klassifikatsiyani kamchiligi – fraksiyalarni aniq sharoitga ko’ra zichligiga qarab chegaralanishi va neftni aniq tarkibiga ko’ra sinflanmasligida bo’lgan[12].
Neftni kimyoviy tarkibini aniq ko’rsatuvchi klassifikatsiya Grozniya neft- ilmiy tadqiqot inistituti tomonidan taklif etilgan. Bu klassifikatsiyada neft tarkibidagi uglevodorodlarning bir necha sinfi keltirilgan. Bunga ko’ra neftlar quydagi guruhlarga ajratilgan;
a)parafinli neftlar barcha fraksiyasida sezilarli darajada alkanlartutadi;

b)parafino-naftenli neftda alkanlar bilan birgalikda sezilarli darajada sikloalkanlar ham uchraydi, arenlarning miqdori uncha ko’p emas. Bu sinfga kiruvchi neftlar tarkibida parafinli neftlar, smola va asfalten miqdorikam;

s) naftenli neftlarda esa barcha fraksiyalar tarkibida 60 % va undan ortiq sikloalkanlar tutishi bilan harakterlanadi. Bunday neftlar tarkibida alkanlar kam, smola va asfalten miqdori cheklangan miqdorda bo’ladi;
d)parafino-nafteno-aromatik neftlarda uchchala sinfga mansub uglevodorodlar teng miqdorda bo’ladi. Qattiq parafinlar 1,5 %, smola va asfaltenlar miqdori 10 % gachabo’ladi;
e)nafteno-aromatik neft og’ir fraksiyasi tarkibida sikloalkanlar va arenlar mavjudligi bilan harakterlanadi. Alkanlar oz miqdorda faqat yengil fraksiya tarkibida uchraydi. Neft tarkibida qattiq parafin miqdori 0,3 % dan oshmaydi, smola va asfaltenlar 15-20%;
f)aromatik neftlar yuqori zichligi bilan haraktelanadi. Bu neftning barcha fraksiyalarida arenlar miqdori ko’p. Aromatik neftlarga Qozog’istondagi prorvis va Povoljedagi Bugursansk neftlarikiradi
Eng muhim neft mahsulotlari
Qayta ishlash jarayonida neftdan yoqilg'i (suyuq va gazsimon), moylash moylari va moylar, erituvchilar, alohida uglevodorodlar - etilen, propilen, metan, asetilen, benzol, toluol, ksilen va boshqalar, uglevodorodlarning qattiq va yarim qattiq aralashmalari. (parafin, neft jeli, seresin), neft bitumi va qatron, uglerod qora (soot) va boshqalar.
Suyuq yoqilg'i dvigatel va qozonga bo'linadi. Dvigatel yoqilg'isi, o'z navbatida, karbüratör, reaktiv va dizelga bo'linadi. Karbyurator yoqilg'isiga aviatsiya va avtomobil benzinlari, shuningdek, traktor yoqilg'isi - naftalar va kerosinlar kiradi. Aviatsiya reaktiv dvigatellari uchun yoqilg'i - bu turli xil tarkibdagi kerosin fraktsiyalari yoki ularning benzin fraktsiyalari (reaktiv yoqilg'i) bilan aralashmasi
Kimga gazsimon yoqilg'i maishiy xizmatlar uchun ishlatiladigan uglevodorod suyultirilgan yoqilg'i gazlarini o'z ichiga oladi. Bular propan va butanning turli nisbatdagi aralashmalari.
Yog 'moylari, turli mashina va mexanizmlarda suyuq moylash uchun mo'ljallangan, qo'llanilishiga qarab, ular sanoat, turbinali, kompressorli, transmissiyali, izolyatsion, dvigatelga bo'linadi. Maxsus moylar moylash uchun mo'ljallanmagan, lekin tormoz aralashmalarida, gidravlika qurilmalarida, bug 'jetli nasoslarda, shuningdek transformatorlarda, kondansatörlarda, yog' bilan to'ldirilgan elektr kabellarida elektr izolyatsiyalovchi vosita sifatida ishlaydigan suyuqlik sifatida foydalanish uchun mo'ljallangan. Ushbu moylarning nomlari ulardan foydalanish sohasini aks ettiradi, masalan, transformator, kondansatör va boshqalar.
Yog'lar sovun, qattiq uglevodorodlar va boshqa quyuqlashtiruvchi moddalar bilan quyuqlashtirilgan neft moylari. Barcha moylash materiallari ikki sinfga bo'linadi: universal va maxsus. Yog'lar juda xilma-xil, yuzdan ortiq narsalar mavjud.
Turli uglevodorodlarning oktan sonini aniqlash alkanlar qatorida oktan soni shoxlanganda ortib borishini, uglevodorod zanjiri uzunligi ortishi bilan esa kamayib borishini ko`rsatdi. Alkenlarning oktan soni mos keladigan alkanlardan yuqori bo'lib, qo'sh bog'lanish molekulalar markaziga siljiganida ortadi. Sikloalkanlar alkanlarga qaraganda yuqori oktan soniga ega. Aromatik uglevodorodlar eng yuqori oktan soniga ega; shuning uchun, masalan, n-propilbenzolning oktan soni 105, etilbenzol - 104, toluol - 107
Neftni to'g'ridan-to'g'ri distillash jarayonida olinadigan benzin, asosan, oktan darajasi 50-70 bo'lgan alkanlardan iborat. Oktan sonini oshirish uchun qayta ishlash amalga oshiriladi, buning natijasida benzin uglevodorodlari yanada qulay tuzilmalar hosil bo'lishi bilan izomerlanadi va antiknock agentlari - benzinga 0,5% dan ko'p bo'lmagan miqdorda qo'shiladigan moddalardan sezilarli darajada foydalaniladi. ularning zarba qarshiligini oshirish.
XULOSA
Neftni uglevodorod qismlariga (fraksiyalarga) ajratish oddiy va molekulyar haydash bilan amalga oshiriladi. Moy (yoki yog’lash) moddalarini olish uchun xom ashyo vakuum ostida haydaladn. Benzin tarkibidagi erigan gazlarni chiqarib yuborish va benzinning bir necha xillarini olish uchun rektafikastiya usulidan foydalaniladi. Qaynash qaroratlari bir-biriga yaqin bulgan va bir-biri bilan azeotrop aralashma (masalan, benzol-stiklogeksan, metilstiklopentap) hosil qiluvchi uglevodorodlarni ajratish ekstrakstiya, absorbstiya va azeotrop rektifikastiya usullari bilan amalga oshiriladi.
Neftni qayta ishlash sanoatida eng zarur neft mahsulotlarini olish uchun va ularning siafatini oshirishda kimyoviy jarayonlar keng qo`llaniladi. Kimyoviy jarayonlarni qo`llash ilk neftdagi miqdoridan 1,5-2 marta ko`p bo`lgan miqdorda rangsiz neft mahsulotlarini olish bilan boradigan neftni chuqurroq qayta ishlashni ta'minlaydi.
Neftni qayta ishlashdan quyidagi mahsulotlar olinadi
etilen, propilen, butilen, atsetilen, divinil, izopren, benzol va uning gomologlari, naftalin. Ular esa o'z navbatida plastmassalar, tolalar, kauchuklar. Yuvish vositalari, bo'yoqlar va boshqa yuzlab ishlab chiqarish uchun xomashyo hisoblanadi.
Kurs ishini tayyorlash neftni qayta ishlash zavodlarida jarayon va jihozlarni to’g’ri tanlash hamda yangi texnika-texnologiyalarni yanada mukammal o’rganishga ko’maklashadi. Ushbu bitiruv malakaviy ishi bizga ishlab chikarish korxonalarida qo’llanilayotgan jarayonlarni borishi hamda ularni amalga oshiruvchi qurilmalarni ishlash prinstiplari, qurilmalarda jarayon davomida kelib chiqadigan nosozliklarini oldini olish, bartaraf etish, uskuna va qurilmalarni hisoblash usullari kabi bilimlarni berdi