I konu : XIV. YÜZyil başlarinda yakin doğu ve avrupa
Yüklə 191,8 Kb.
|
|
I. KONU : XIV. YÜZYIL BAŞLARINDA YAKIN DOĞU VE AVRUPA 1. TÜRKİYE SELÇUKLU DEVLETİ (1075 - 1308) Kösedağ Savaşı'nda (1243) Moğollar'a mağlup olunca Türkiye Selçukluları sosyal, siyasal, ekonomik yönden tamamen Moğolların egemenliğine girdiler. Türkmen beyleri Anadolu Türk siyasi birliğinin bozulmasından istifade ederek, Türkiye Selçuklu Devleti'nin yerini alabilme mücadelesine girdiler. Böylece Anadolu'da onlarca beylik kuruldu. 2. ANADOLU'DA KURULAN BAZI BEYLİKLER - Karamanoğulları (1256 - 1487) Konya - Karaman - Germiyanoğulları (1299 - 1429) - Kütahya - Karesioğulları (1304 - 1360) Balıkesir - Çanakkale - Aydınoğulları (1308 - 1426) İzmir - Efes, Foça - Candaroğulları (1292 - 1461) Kastamonu - Sinop - Saruhanoğulları (1313 - 1410) Manisa - Hamitoğulları (1300 - 1423) Isparta civarı - Dulkadiroğulları (1337 - 1515) Elbistan - Ramazanoğulları (1353 - 1608) Adana civarı - Kadı Burhaneddin Devleti (1381 - 1398) Sivas - Eratna Devleti (1335 - 1381) Sivas civarı 3. İLHANLI DEVLETİ (1256 - 1335) Memlüklerle yaptıkları mücadelede zayıflayan İlhanlIlar 1335'te yıkıldılar. 4. BİZANS İMPARATORLUĞU (395 - 1453) Bir taraftan da içindeki taht kavgaları, Bizans imparatorluğumu askeri, siyasi, ekonomik anlamda zor duruma düşürmüştü. 5. MEMLÜK DEVLETİ (1250 - 1517) Baharat yolunun Memlük topraklarından geçmesi de bu devleti ekonomik olarak güçlü hale getirmiştir. AVRUPA VE BALKANLAR'DA DURUM XIV. yüzyıl başlarında siyasi birliklerini kuramayan Avrupa devletleri, feodalite (derebeylik) sistemi ile yönetilmekteydiler. Avrupa'da en güçlü devlet Kutsal Roma - Germen İmparatorluğu idi. Balkanlarda dini ve siyasi birlik yoktu. Çok sayıda mezhep ve etnik grup mevcuttu. Katolik Ortodoks ve Bogomil adındaki Hıristiyan mezhepleri arasında çatışmalar yaşanmaktaydı. Özellikle Katolik Macarlar, Balkanları ele geçirerek Ortodoks Balkan Devletlerini mezhep değiştirmeye zorluyordu. KAYI BOYU: Osmanlı Devleti oğuzların Bozok kolunun Kayı Boyu’na mensuptur. Osmanlı Devleti’nin büyüme nedenleri: a) Anadolu'da esnaf teşkilatı olan Ahilerin desteğini yanına alıyor. b) Anadolu'ya gaza yapmak için gelen Gaziyanı- rum adı verilen Türkmen topluluklarını etrafında topluyor. c) Bizans yöneticisi Tekfurların yönetiminde olan ve bu yönetimden hoşnut olmayan Rum, Ermeni ve Yahudilerin durumunu değerlendirerek beyliğin sınırlarını genişletmeye çalışıyordu. d) Türklere karşı değil Hristiyanlara karşı saldırıya geçiyordu. e) Hoşgörü politikası uygulaması. OSMAN BEY DÖNEMİ İlk Osmanlı padişahıdır. Osmanlı devletinin kurucusudur. Koyunhisar Savaşı (1302) Koyunhisar (Bafeon) denilen bu savaşı Osman Bey kazandı. İlk Osmanlı Parası’nı bastırdı. ORHAN BEY DÖNEMİ Bursa'nın Fethi (1326) Bursanın Fethi ile; Devlet merkezi Bursa'ya taşındı. ipek sanayinin merkezlerinden olan Bursa, Osmanlı hazinesine büyük gelir sağladı. Bizans'ın Marmara’nın güneyindeki etkinliği kırıldı. Maltepe (Palekanon) Savaşı (1329) Bu savaşla: Anadolu'da Bizansın etkinliği sona erdi. İznik (1331) ve İzmit'in (1337) Fethi Osmanlının sınırları genişledi. Karesioğulları Beyliği'nin Osmanlılara Katılması ★ Orhan Bey bu beyliğin topraklarını ele geçirdi. Osmanlı Devleti’ne katılan ilk beylik Karesioğulları beyliği oldu. OsmanlIlarda denizcilik faaliyeti başladı. Çimpe Kalesinin Alınması (1353) imparator olmak isteyen Kantakuzenos Osmanlı’dan yardım istedi. Yardım karşılığında Bizans, Rumeli’deki Çimpe Kalesini Osmanlılara verdi. I.MURAT DÖNEMİ ★ Edirne'nin Fethi (1363) Bu savaş sonucunda; Balkan fetihlerinin yolu açıldı. ★ Osmanlı Devleti'ne karşı Haçlı ittifakları oluşmaya başladı. ★ Sırp Sındığı Savaşı : Haçlılarla Osmanlılar arasında oldu. Osm kazandı. Türklerin Balkanlar’da genişleme ve ilerlemesi hız kazandı. Çirmen Savaşı (1371) Sırpsındığı Savaşı’nın intikamını almak isteyen Sırplar Osmanlı’ya savaş açtılar. Çirmen mevkiinde yapılan savaşta Sırplar yenildi I. Kosova Savaşı (1389) Kosova'da yapılan savaşta Osmanlı ordusu kısa sürede haçlı ordusunu bozguna uğrattı. I. Murat savaş alanını gezerken bir Sırplı tarafından hançerlenerek şehit edildi. ★ OsmanlIlar ilk defa bu savaşta top kullandılar. ★ ilk defa Anadolu beylikleri Osmanlı Devleti'ne yardımcı kuvvet gönderdiler. YILDIRIM BAYEZİD DÖNEMİ İstanbul'un Kuşatılması: Timur’un Anadolu’ya girmesi üzerine kuşatmaya son verildi. Kuşatmanın kaldırılmasına rağmen Bizans’la istenilen şartlarda bir antlaşma imzalandı. Bu antlaşmaya göre; ★ İstanbul’da Müslümanlar arasındaki davalara OsmanlI kadıları bakacak. ★ İstanbul’da camisi ve mahkemesi olan bir Türk Mahallesi kurulacak. ★ Bizans Osmanlı Devleti’ne yılda 10.000 düka altın ödeyecek. ★ Ticaret amacıyla İstanbul’a giriş ve çıkışlar serbest olacak. Niğbolu Savaşı (1396) Haçlılar ile Osmanlı arasında yapıldı. Osmanlılar kazandı. ★ Macarlar etkisiz duruma getirildi. ★ Haçlıların Türkleri Balkanlardan atma girişimi başarısız oldu. ★ Mısır'daki Abbasi Halifesi Yıldırım Bayezit'e “Sul tanı iklimi Rum” unvanını verdi. ★ Osmanlıların İslam Dünyası'ndaki önemleri arttı. OSMANLI DEVLETİ'NİN BALKANLARDAKİ İSKAN SİYASETİ a. Fethedilen bölgelere Türklerin yerleşmesi sağlanarak o bölgenin askeri ve sosyal yönden güvenliği sağlandı. b. Göçebe Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesi sağlandı. c. Bölge halkına daha rahat bir yaşam sunularak bölge halkının bağlılıkları sağlandı. d Fethedilen yerler Türkleştirildi. İskân Siyasetinde Dikkat Edilen Hususlar ★ Göçmen ailelerin bütün ihtiyaçları devlet tarafından karşılanarak yerleşme faaliyetleri kolaylaştırılmıştır. ★ Göçmen ailelere vergi affı getirilerek göç teşvik edilmiştir. ★ Askeri bakımdan stratejik öneme sahip bölge ve şehirlerin Türkleştirilmesine öncelik verilmiştir. ★ Fethedilen bölgelere öncelikle konar-göçer Türkmenler yerleştirilerek onların yerleşik hayata geçmesi sağlanmıştır. ★ Göç alınan bölgelerde daha çok anlaşmazlık içerisinde olan ailelerden biri göçe tabi tutularak hem anlaşmazlıkların önüne geçilir hem de iskan politikası insan gücü kazanmış olurdu. ★ Huzur ve güvenliğin devamı için göçmenlerin geçerli bir neden olmadan eski yerlerine dönmelerine izin verilmemiştir. ANKARA SAVAŞI VE FETRET DEVRİ Ankara Savaşı (1402) Doğu seferine çıkacak olan Timur’un arkasında güçlü bir devlet bırakmak istememesi. Nedeniyle Osmanlı devletine saldırdı. Osmanlı savaşı kaybetti. Ankara Savaşı'nın Sonuçları ★ Anadolu Türk birliği bozuldu ve Osmanlı Devleti'ne daha önce katılmış beylikler yeniden kuruldular (Karesioğulları Beyliği hariç). ★ İstanbul'un alınması gecikti, Bizans'ın ömrü uzadı. ★ Osmanlı fetihlerinin uzun süre duraklamasına sebep oldu. ★ Timur bir süre Anadolu'ya hakim oldu. ★ Osmanlı siyasi tarihinde Fetret Dönemi başladı. ★ Balkanlardaki Türk ilerleyişi durdu. Osmanlı Devleti dağılma tehlikesi geçirdi. I. MEHMET DÖNEMİ (ÇELEBİ MEHMET) Fetret Devri (1402 - 1413) Timur, Ankara Savaşı'ndan sonra Anadolu'da kendisine karşı askeri ve siyasi bir tehlikenin meydana gelmemesi için Osmanlı Devleti'ni Yıldırım Bayezit'in oğulları arasında paylaştırmıştır. 1402'den 1413 yılına kadar süren ve taht mücadeleleriyle geçen bu döneme Fetret Devri denir. I. Mehmet, Osmanlı Devleti'nin siyasi bütünlüğünü yeniden kurmuş, devlet yıkılmaktan kurtulmuştur. Bu nedenle “I. Mehmet için Osmanlı Devleti'nin ikinci kurucusudur.” ifadesi çokça kullanılmaktadır. Şeyh Bedreddin Mahmut İsyanı Şeyh Bedreddin isyanı Osmanlı Devleti’nde ilk dini ve sosyal içerikli isyandır. Çelebi Mehmet bastırmıştır. Mustafa Çelebi Olayı Tahta geçmek için isyan eden kardeşinin isyanını da bastırmıştır. II.MURAT DÖNEMİ Edirne - Segedin Antlaşması (1444) II. Murat Macarlara başvurarak barış istedi. iki taraf arasında on yıllık barış şartlarını içeren Edirne-Segedin Antlaşması imzalandı. (1444) Varna Savaşı (1444) Küçük yaşta II. Mehmet'in tahta geçmesi üzerine, Macar Kralı Ladislas önderliğinde bir Haçlı ordusu oluşturuldu. Savaşın Sonuçları ★ Hıristiyan Haçlı dünyasının Bizans'ı kurtarma girişimlerinin sonuncusu olmuştur. ★ Osmanlı Devleti bu savaşla kötü gidişe son vermiştir. II. Kosova Savaşı (1448) Yeniden Osmanlı tahtına geçen II. Murat, Mora ve Yunanistan'da Türk egemenliğini yeniden kurdu. Sırp kralı tekrar Osmanlı himayesine girdi. Savaşın Sonuçları ★ Bu savaştan sonra Türkler taarruza, Haçlılar savunmaya çekilmiştir. ★ Türklerin Balkanlardan atılamayacağı kesinleşti. II. KONU: OSMANLI KÜLTÜR VE MEDENİYETİ (1300 - 1453) Kut anlayışı: Osmanlı Padişahları yönetme yetkisinin tanrı tarafından verildiğine inanıyorlardı. Osmanlı Ordusu ilk düzenli yaya ve atlı birlikler Orhan Bey Dönemi'nde kuruldu. Devşirmede Usul (Yöntem) Devşirme sistemi gelişigüzel olmayıp belli kurallar dahilinde yapılıyordu. En önemlisi de ailelerin rızası alındıktan sonra bu sistem uygulanıyordu. Yani devşirme sistemi gelişigüzel yapılan çocuk toplama işi değildi. Sistem şu şekilde işlemekte idi; ★ Padişahın emri ile devşirme yapılacak bölge belirleniyordu. Bu bölgeye memurlar gönderiliyordu. ★ Bölgede bulunan kadı, sancak beyi ve rahipler çocukların belirlenmesinde memurlara yardımcı oluyordu. ★ Devşirme her zaman değil; ihtiyaca göre yapılırdı. ★ Vücudunda herhangi bir kusuru olan çocuklar alınmazdı. ★ Bir aileden sadece bir çocuk alınırdı. Ailenin tek çocuğu varsa devşirilmezdi. Yeniçeri Ocağı Murat Dönemi’nde Edirne’de kurulan bu askeri ocak İstanbul’un fethinden sonra buraya taşınmıştır. ★ Meslekleri askerliktir. ★ Savaş zamanı askerdiler; barış zamanında ise İstanbul ve padişahı korumakla görevliydiler. ★ Devletten üç ayda bir ulufe adında maaş alıyorlardı. ★ Askerlikten başka işle uğraşmaları yasaktı. ★ Emekli olana kadar evlenmeleri yasaktı. Cebeci Ocağı Kelime manası zırh demek olup yeniçerilerin silahlarını yapan, tamir eden ocaktır. Topçu Ocağı Top dökmek, top mermisi yapmak bu ocağın görevidir. I. Murat döneminde kurulmuştur. Kapıkulu Süvarileri Enderun ve Yeniçeri Ocağı'ndan terfi ile seçilirlerdi. Atlı askerler olup terfi ve maaş bakımından Kapıkulu Piyadelerinden daha üstünlerdi. Tımarlı Sipahiler Tımar Sistemi: Osmanlı tımar sistemi ile I. Murat Dönemi'nde tanışmıştır. Tımar, kısaca bazı hizmetler karşılığında devletin bir kısım toprak gelirlerini asker veya memurlara maaş karşılığı olarak vermesiydi. Askerler (cebelü) sayesinde yine hazineden herhangi bir para çıkmadan devlet düzenli bir orduya sahip olmuştur ki, bu ordu Osmanlı ordusunun önemli bir kısmını oluşturmaktadır (Tımarlı Sipahiler). Dirlik arazi gelirlerine göre: a) Has :Padişah, sadrazam, vezirler, divan üyeleri, beylerbeyi ve sancakbeyi gibi üst düzeydeki devlet adamlarına verilen topraklardır. b) Zeamet: Orta dereceli devlet memurlarına (tımar defterdarları, kale komutanları, alay beyleri, divan katipleri) verilen topraklardır. c) Tımar: Daha çok asker ve memurlara verilen topraklardır diye üç bölüme ayrılır. Mülk Arazi: Kişinin şahsına ait topraklardır. Öşri: Müslümanların işlediği mülk arazidir. Haraci: Fethedildikten sonra gayrimüslimlere verilen topraklardır. Vakıf Arazisi: Geliri cami, medrese, kervansaray, bedesten, hastane gibi hayır kurumları için ayrılan topraklardı. Miri Arazi: Devlete ait olan arazilerdir. Mukata: Geliri doğrudan doğruya hazineye bırakılan topraklardır. Bu toprağı işleyen halk (reaya) vergilerini iltizam yoluyla hazineye vermektedir. Malikane: Devlet yönetiminde üstün hizmetleri bulunan kişilere verilen topraklardı. Bu topraklar artık o şahısların mülkü olduğundan çocuklarına miras olarak bırakılabilirdi. Yurtluk ve Ocaklık: Yurtluk arazinin geliri sınır boylarında görev yapan komutanlara ve akıncı beylerine veriliyordu. Tımar Sisteminin Yararları 1. Hazineden hiç para çıkmadan düzenli bir ordu meydana getirilmiştir (Tımarlı Sipahiler). 2. Devlet uzak yerlerdeki topraklarının vergilerini toplama külfetinden kurtulmuştur. 3. Toprağın boş kalması önlenmiş ve bu sayede üretimde süreklilik sağlanmıştır. Devlet toprağı verirken şartları vardı. Mesela toprağı 3 yıl arka arkaya boş bırakandan toprağı elinden alındığı gibi devleti zarara uğrattığından dolayı o kişiden çiftbozan adıyla vergi alınıyordu. Donanma (Deniz Kuvvetleri) Kuruluş Devri’nde Osmanlı bir kara devleti hüviyetinde idi. Dolayısıyla ilk kurulduğunda deniz gücü yoktu. Osmanlı Devleti ilk deniz gücüne Karesioğulları beyliğini topraklarına katınca ulaşmıştır. OSMANLI EKONOMİSİ TARIM, TİCARET VE HAYVANCILIĞA DAYANIYORDU. Devlet küçükbaş hayvan vergisi olarak Adet-i Ağnam'ı almıştır. Kapan Hanı: Her biri tek cins ticaret maddesinin toptan satışı ya da dağıtımının yapıldığı kapalı pazar yerleridir. Çarşı ve pazar yerleri; satılan malların kalitesini ve fiyatını kontrol eden Emin’ler ve Muhtesip’lerin denetimindeydi. FATİH SULTAN MEHMET DÖNEMİ (II. MEHMET) 1. KONU : İSTANBUL'UN FETHİ Fethin Nedenleri Siyasi Nedenler: Bin yıldır var olan Bizans Devleti’nin sürekli Avrupa Hıristiyan Dünyası’nı Osmanlılar’a karşı kışkırtarak Haçlı Seferleri’ne zemin hazırlaması ve şehzadeler arasındaki taht kavgalarına karışarak tehdit oluşturması. Dini Nedenler: Hz. Muhammed’in İstanbul’u fethedecek komutan ve askerlerini öven hadisi de fethi gerektiren sebepler arasındaydı. Ekonomik: Asya - Avrupa karayolunun kesiştiği önemli bir ticaret merkeziydi. Bu ticaret merkezine sahip olmak OsmanlI Devleti için önemli idi. Osmanlı Devleti’nin Fetih İçin Yaptığı Hazırlıklar: ★ Anadolu Hisarı’nın karşısına Rumeli Hisarı yapıldı. (Karadeniz’den gelecek yardımı önlemek) ★ Surları aşmak için tekerlekli kuleler yapıldı. ★ Bizans’ın batı ile bağlantısı kesildi. ★ İstanbul’u denizden kuşatmak Marmara ve Boğazların denetimini sağlamak için Gelibolu’da 400 parçalık donanma hazırlandı. ★ Balistik hesaplarını Fatih’in yaptığı Şahin adlı toplar döküldü. ★ Aşırtma gülleler kullanacak havan topları yapıldı. Bizans İmparatorluğu’nun Hazırlıkları: ★ XI. Konstantin surları onararak Avrupa’dan yardım istedi. ★ Haliç surları zayıf olduğundan Haliç’in girişini kalın zincirlerle ve eski gemilerle kapattırdı. ★ Grejuva (Rum ateşi) denilen bir silah geliştirdi. ★ Katolik ve Ortodoks kiliselerini birleştirme gayreti içine girdilerse de “İstanbul’da kardinal külahı görmektense Türk sarığı görmeyi tercih ederim.” düşüncesi bu birleşmeyi engelledi. A) İSTANBUL'UN FETHİNİN SONUÇLARI Dünya Tarihi Açısından Sonuçları ★ Bin yıllık Bizans imparatorluğu son buldu. ★ İstanbul’un fethi Orta Çağ’ın sonu, Yeni Çağ’ın başlangıcı kabul edildi. ★ Kalelerin ve surların top gülleleriyle yıkılacağı ortaya çıktı. Bu gelişmeler Avrupa’da derebeylik rejiminin zayıflamasına ve mutlak krallıkların güçlenmesine zemin hazırladı. ★ Fetihten sonra İtalya’ya giden Bizans bilginleri Rönesans hareketinin başlamasında etkili olmuşlardır. ★ Ticaret yollarının Osmanlı Devleti’nin eline geçmesi Avrupalılar’ı yeni arayışlara itmiş ve Coğrafi Keşiflere neden olmuştur. ★ Avrupa devletleri İstanbul’da ilk sürekli elçilikler Türk Tarihi Açısından Sonuçları ★ II. Mehmet, Fatih unvanını aldı. ★ Anadolu ve Rumeli toprakları arasında bütünlük sağlandı. ★ Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul oldu. ★ OsmanlIların İslam dünyasındaki saygınlıkları daha da arttı. ★ Osmanlı Devleti’nde yükselme devri başladı. ★ Karadeniz ile Akdeniz arasındaki ticaret yolu ile ipek Yolu Türklerin eline geçti. ★ Türklerin Avrupa’da ilerleyişi hızlandı. Osmanlı padişahları Ortodoks halkın koruyucusu durumuna geldiler. Mora'nın Alınması (1460) Fatih Sultan Mehmet aldı. Sinop'un Alınması (1461) ★ Fatih Sultan Mehmet aldı. isfendiyaroğlullarına son verilerek bu bölge Osmanlı Devleti’ne bağlanmıştır. Trabzonun Alınması (1461) Fatih Sultan Mehmet aldı. Otlukbeli Savaşı (1473) ★ Yıkılma sürecine giren Akkoyunlu Devleti, Osmanlı Devleti için bir tehlike olmaktan çıktı. Kırım’ın Fethi Fatih Sultan Mehmet aldı. Karadeniz bir Türk Gölü haline geldi. OSMANLI - VENEDİK SAVAŞLARI Antlaşmanın Önemi ve Amacı ★ Osmanlı egemenliğindeki yerlerde Venedikliler ticaret yapma hakkı elde ettiler. ★ Osmanlı tarihinde ilk kapitülasyonlar Venediklilere verildi. Fatihin amacı; Venedik’i Haçlı birliğinden koparmak ve ticari hareketliliği sağlamaktı. II. BAYEZİD DÖNEMİ Cem Sultan Olayı - Fatih’in vefatıyla birlikte Cem ve Bayezit mücadelesi başladı. - Cem Sultan II. Bayezit’in hükümdarlığını tanımayarak isyan etti. - İnegöl önlerinde yapılan savaşı II. Bayezit kaybetti. Cem Sultan Bursa’da Hükümdarlığını ilan etti. Memlüklere, daha sonra Saint Jean (Senjan) Şövalyeleri’nin davetiyle Avrupa’ya gitti. 1495 yılına kadar Papa’nın yanında ve Fransa’da tutulan Cem Sultan 1495 yılında öldürüldü. II. Bayezit Dönemi’nde fetihlerde durgunluğa sebep oldu. Bir iç sorun olan bu olay Cem Sultan’ın Avrupa’ya götürülmesiyle uluslararası (dış) sorun haline gelmiştir. OSMANLILARDA YÖNETİM 1) Merkezi Yönetim Saray
Fatih Dönemi’nde yaptırılan Topkapı Sarayı XV ve XIX. yüzyıllar arası Osmanlı Devleti’nin yönetim merkezi olmuştur. Üç bölüm oluşur. 1) Birun: Sarayın dış bölümü 2) Enderun: Sarayın iç bölümü 3) Harem: Hükümdar ve ailesinin bulunduğu bölüm Divanıhümayun ★ Divan, Osmanlı merkez teşkilatının en önemli organı olup ilk kez Orhan Gazi Devri’nde kurulmuştur. ★ Divan’da ülke meseleleri görüşülür ve karara bağlanırdı. Farklı inançtan herkese açık olan Divan’da son sözü söyleme yetkisi padişaha aittir. Sadrazam (Veziriazam) ★ Padişahın yardımcısı ve mutlak vekili olup padişahın mührünü taşırdı. Kazasker
★ Askeri sınıfa ait şer’i ve örfi davalara bakardı. Defterdar ★ Devletin her türlü mali işlerinden sorumlu olan kişidir. Kaptanıderya ★ Donanmanın başkomutanı idi. Şeyhülislam (Müftü) ★ Divanda alınan kararların İslam dinine uygun olup olmadığına karar verirdi. Yeniçeri Agası ★ Divanda yeniçeriler ile ilgili bir karar alınacağı zaman görüşüne başvurmak üzere toplantıya çağrılırdı. Reisülküttap 17. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin yabancı devletlerle ilişkileri artınca Reisülküttap dış işleri görevine getirilmiştir. OSMANLILARDA ASKERİ TEŞKİLAT Lağımcılar: Kale kuşatmalarında tünel kazarak kale ^ duvarlarını yıkan sınıf. Humbaracılar: El bombası ve top mermisi yapan ve kullanan askeri sınıf. Bostancılar: Saray ve köşklerin korunmasında gö¬revli askerler. Sağ ve Sol Ulufeciler: Savaş sırasında saltanat san-caklarını koruyan askerler. Sağ ve Sol Garipler: Savaşta ordunun ağırlıklarını ve hazineyi koruyan askerler. Yörükler: Konargöçerlerden oluşan yardımcı birlikler. Deliler: Sınır boylarında koruma görevi yapan asker-ler. Sakalar: Ordunun su ihtiyacını karşılayan grup. Yardımcı Kuvvetler: Osmanlı Devleti’ne bağlı beylik ve devletlerden ihtiyaç duyulduğunda alınan kuvvetler OSMANLI'DA EĞİTİM Mesleki Eğitim Saray Eğitimi Askeri Eğitim Medrese Eğitimi Dini Kurumlardaki Eğitim KONU AVRUPA'DAKİ GELİŞMELER 1) Coğrafi Keşiflerin Nedenleri 15. ve 16. yüzyıllarda AvrupalIlar tarafından okyanus-ların, kıtaların ve yeni ticaret yollarının bulunmasına Coğrafi Keşifler denir. ★ AvrupalIların pusulayı kullanması ve coğrafya bilgisindeki ilerleme, ★ Gemicilik alanındaki gelişmeler ve cesur gemicilerin yetişmesi, ★ ipek ve Baharat Yollarının Türklerin elinde olması, ★ Hıristiyanlık dininin yayılmak istenmesi, ★ Dünya'yı tanıma merakı, Coğrafi Keşiflerin Sonuçları ★ Ticaret yollarının yönü değişti. Akdeniz limanları önemini kaybederken Atlas Okyanusu kıyısında¬ki limanlar önem kazandı. Lizbon, Bordo, Anvers, Roterdam, Londra limanları gibi. ★ ipek, Baharat yolu önemini kaybetti. ★ Kilise Avrupa'daki eski itibarını kaybetti. ★ Dünyanın yuvarlak olduğu anlaşıldı. ★ Yeni keşfedilen yerlerde Hıristiyanlık yayılmaya başlandı. ★ Amerika'da yerli halk azaldı. Köle ticareti başladı. ★ Keşfedilen yeni yerlerdeki değerli madenler ve bitkiler (kahve, patates, domates, tütün, pamuk, şekerpancarı gibi) Avrupa'ya yayıldı. RÖNESANS
★ 15. ve 16. yüzyıllarda önce İtalya’da başlayıp daha sonra Avrupa ülkelerine yayılan sanat, edebiyat, güzel sanatlar ve bilim alanındaki gelişmelerin hepsine birden Rönesans adı verilmektedir. Sözlük anlamı “Yeniden Doğuş” anlamına gelen bu gelişme Yunan ve Roma uygarlıklarının araştırılması ile gerçekleşmiştir. Rönesans>n İtalya'da Başlamasının Nedenleri ★ İtalya’nın önemli bir ticaret ve kültür merkezi olması, ★ Roma’nın, Hıristiyanların dini merkezi olması, ★ İtalya’nın ticaret merkezi olması yönüyle ekonomik durumunun iyi olması, ★ İstanbul’un fethinden sonra İtalya’ya giden bilginlerin Latince eserleri çeviri yapma yönünde çalışmaları Rönesans Hareketinin Sonuçları ★ Skolastik düşünce yıkıldı. ★ Bilim ve teknolojide yeni gelişmeler oldu. ★ Avrupa'da resim, heykel, edebiyat ve mimari önemli bir düzeyde gelişme gösterdi. ★ Kilise zayıfladı, Reform Hareketleri'ne zemin hazırlandı. ★ Eğitim ve öğretime önem verildi. Endüstrinin gelişmesinde altyapı oluştu. ★ Dini konular açıkça tartışılmaya başladı. ★ Avrupa'da deney ve gözleme dayalı pozitif düşünce ön plana çıktı I. SELİM (YAVUZ) DÖNEMİ (1512 - 1520) Avrupa ile dostane ilişkiler kuran Yavuz Sultan Selim, Ş en büyük amacı olan Türk ve İslam dünyasını bir yö- p netim altında toplama hedefine yöneldi. Çaldıran Savaşı (1514) Anadolu’ya yönelen Safevi tehlikesi önlendi Turnadağ Savaşı (1515) Dulkadiroğulları’na son vermiş ve böylece Anadolu Türk birliğini kurma yolunda önemli bir adım atmış oldu. Memlük Devleti’nin yıkılması: Mercidabık 1516 ve Ridaniye savaşları ile Memlük devleti yıkılma sürecine girdi. Mısır Seferi'nin Sonuçları ★ Yavuz Sultan Selim Kahire’de bulunduğu sırada Mekke ve Medine’nin anahtarları Mekke Şerifi tarafından kendisine teslim edildi. ★ Yavuz Hadimülharemeynişerifeyn (Mekke ve Medine’nin hizmetçisi) unvanını aldı. ★ Yavuz Mısır’dan halife ve akrabalarını, âlim ve zanaatkârları İstanbul’a getirdi. ★ Memlük Devleti sona erdi. ★ Suriye, Filistin, Hicaz ve Mısır Osmanlı hakimiyetine girdi. ★ Halifelik Osmanlılara geçti, kutsal emanetler Topkapı Sarayı’na getirildi. KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ Belgrad'ın Alınması (1521) Mohaç Savaşı (1526) Mohaç Savaşı’nın Sonucu ❖ Macaristan Osmanlı Devleti’ne bağlı bir krallık haline geldi. I. Viyana Kuşatması (1529) . Büyük topların getirilmemesi ve kış aylarının yaklaşması üzerine kuşatma kaldırıldı. İstanbul Antlaşması (1533) ★ Avusturya Arşidükü, protokol bakımından OsmanlI veziriazamına denk sayılacak. DENİZLERDEKİ GELİŞMELER Don-Volga Kanal Projesi Orta Asya Türkleri ile ilişki kurmak Suveyş Kanal Projesi Akdeniz ile Kızıldeniz’i birleştirme projesi Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde gündeme gelmişti. Preveze Deniz Zaferi (1538) ★ Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’deki üstünlüğü kabul edildi. ★ Bu zaferin yıl dönümü günümüzde “Donanma Günü” olarak kutlanmaktadır (28 Eylül 1538). Trablusgarp'ın Alınması (1551) İnebahtı Deniz Savaşı (1571) Osmanlı Devleti’nin inebahtı Deniz Sava- şı’nda toprak kaybı olmamasına rağmen denizciliğin gerilemesine neden olmuştur; fakat Sokullu Mehmet Paşa’nın “Biz onların kolunu, onlar bizim sakalımızı kestiler. Sakal yerine gelir ama kol yerine gelmez.” düşüncesinden hareketle Osmanlı donanması kısa zamanda toparlandı ve Akdeniz üstünlüğü tekrar sağlandı. Hint Deniz Seferleri Osmanlı Devleti bu seferler sonunda istenilen başarıyı sağlayamadı. Başarısızlığın sebepleri; ★ Yapılan gemilerin Okyanus şartlarına uygun olmaması ★ Bölge Müslümanlarının Osmanlı Devleti’ne gerekli yardımı yapmamaları FRANSA İLE İLİŞKİLER VE KAPİTÜLASYONLAR Kanuni'nin Kapitülasyonları vermedeki amacı: Akdeniz ticaretini canlandırmak ve Avrupa'nın siyasi birliğini parçalamayı hedeflemiştir. Verilen kapitülasyonlar kısmen hedefine ulaşmışsa da Akdeniz ticaretinin canlanmasını sağlayamamıştır. Mimar Sinan’ın üç eseri çok önemlidir. Bu eserleri; ❖ Şehzade Camii (Çıraklık dönemi eseri) ❖ Süleymaniye Camii (Kalfalık dönemi eseri) ❖ Selimiye Camii (Ustalık dönemi eseri) REFORM A
Reformun Nedenleri ★ Katolik kilisesinin bozulması ve kiliseyi düzenleme fikrinin ortaya çıkması ★ Rönesans Hareketleri sonucunda Hıristiyanlığın kaynaklarına inilmesi ★ Matbaa ve kağıt kullanımının artmasıyla Avrupalıların kültür seviyesinin yükselmesi ★ Coğrafi Keşiflerle zenginleşen Avrupalılarda: “Dünya nimetlerinden yararlanma isteğinin” ön plana çıkması Reform'un Sonuçları ★ Avrupa’da din ve mezhep savaşları ön plana çıktı. ★ Avrupa’da mezhep birliği bozuldu yeni mezhepler ortaya çıktı. (Protestanlık, Kalvenizm, Anglikanizm ve Presbiteryen) ★ Papa Katolik Kilisesi’nin otoritesini engizisyon mahkemeleri ile sağlamaya çalıştı. ★ Katolik Kilisesi kendine çeki düzen vermek zorunda kaldı. ★ Papalığın Avrupa’da sosyal, siyasi, ekonomik gücü sarsıldı. Eğitim ve öğretim üzerindeki kilise baskısı önemli ölçüde kalktı. Rasyonel düşünce yaygınlaştı. Laik eğitim ortaya çıktı. RÖNESANS VE REFORM SÜRECİ DEĞERLENDİRMESİ ★ Haçlı Seferleri Avrupa’da barut, pusula, kağıt ve matbaanın kullanılmasını sağlamış, bu durum Avrupa’da Derebeylik sisteminin yıkılmasını, Coğrafi Keşifleri ve toplumlar arası etkileşimi doğurmuştur. ★ Etkileşimle birlikte Siyasi, ekonomik ve kültürel gelişmeler İslam Medeniyeti’nin de etkisiyle Rönesans Hareketleri’nin başlamasına ve Skolastik düşüncenin yıkılmasına sebep olmuştur. ★ Pozitif bilimlerin ön plana çıkmasıyla hümanizm, özgür düşünce’nin gelişmesi ve İncil’ n Latinceye çevrilmesi kilisenin yanlışlarının ortaya çıkmasına bu da Reform Hareketlerine sebep olmuştur. Böylece Avrupa’da mezhep birliği bozulmuş yeni mezhepler ortaya çıkmıştır. XVII. YÜZYILDA ASYA VE AVRUPA Osmanlı'nın Genel Durumu 17 yüzyılda Osmanlı'daki ayaklanmalarda daha çok merkezi otoritenin zayıflaması görülmektedir. Bunun nedeni ise veraset sistemindeki değişikliktir. I. Ahmet döneminde uygulanmaya başlanan Ekber ve Erşed sistemi (Osmanlı tahtına en olgun ve en yaşlı şehzadenin çıkması) taht kavgalarını engellemiş olsa da şehzadelerin sancağa çıkma usulüne son verilip hayatlarını Topkapı Sarayında geçirmelerine sebep olmuştur. Bu da şehzadelerin halkı tam iyi tanımamasına, tecrübesiz tahta çıkmasına sebep olmuştur. Böylece padişah otorite kurmakta zorlanmış saray kadınları ve diğer devlet adamlarının etkisinde kalmıştır. Selim ve III. Murat Dönemleri'nde padişahlar ordunun başında sefere çıkmıyorlardı. III. Mehmet bu geleneğe son vermiştir. OSMANLI - AVUSTURYA İLİŞKİLERİ HAÇOVA MEYDAN MUHAREBESİ (1596) Osmanlı ordusu Haçova Meydan Savaşı ile Avusturyayı mağlup etmiştir. ★ Avusturya Osmanlı Devleti'ne savaş tazminatı ödeceyek ★ Avusturya Arşidükü protokol bakımından Osmanlı padişahına denk sayılacak ve kendisine Cesar (İmparator denilecek). Avusturya'nın Osmanlı Devleti'ne ödediği yıllık vergi kaldırılacak Osmanlı Devleti, Avusturya üzerindeki yaptırım gücünü kaybetmiş ve Orta Avrupa’daki üstünlüğünü yitirmiştir İÇ İSYANLAR İç İsyanlarm Nedenleri ★ Yönetimde saray adamlarının ve Valide Sultanların etkili olması ★ Bazı padişah ve devlet adamlarının yeteneksiz olmaları ★ Yeniçeri Ocağı'nın bozulması ★ Tımar Sistemi'nin bozulmasına bağlı olarak ordunun bozulması ★ Uzun süren savaşlar ve artan masraflar ★ Tımar Sistemi'nin bozulması ★ Tarımsal üretim ve hayvancılığın gerilemesi İSTANBUL İSYANLARI İstanbul isyanları daha çok askeri isyanlardır. Yeniçeriler ve sipahiler tarafından çıkarılmıştır. CELALİ İSYANLARI ★ Savaşların uzun sürmesi ve yenilgiyle sonuçlanması neticesinde askerden kaçanların Anadolu'da huzuru bozmaya başlamaları Celali İsyanlarının Sonuçları - Anadolu'da binlerce insanın hayatına maloldu. - Anadolu'da huzur ve güven ortamı kalmadı. - Topraklar işlenemez hale geldi. Üretim azaldı. - Vergiler düzenli toplanamayınca Osmanlı ekonomisi zayıfladı. - Bu problemlerle uğraşan Osmanlı Devleti Avusturya ve İran karşısında zor durumda kaldı. Yeni Ekonomik Model Merkantilizm Bir ülke ne kadar çok değerli madene ve paraya sahipse o kadar zengin sayılıyordu Koçi Bey'e göre Osmanlı Devleti'nin Bozulma Nedenleri Koçi bey risalesinde tespitlerde bulunmuş fakat uygulanmaya geçilememiştir. II. OSMAN (GENÇ OSMAN) DÖNEMİ VE ISLAHATLARI ★ Saraydan cariye almayarak, saray dışı evlilik yapmıştır. Amacı, saray ile halk bütünleşmesini sağlamaktır. ★ Şeyhülislamın elinden müderris ve kadıların tayin işlerini almış ve ona yalnızca fetva verme işini bırakmıştır. ★ Zamanın gereklerine göre yeni kanunların yapılmasını planlamıştır. ★ Başkent değişikliğini düşünmüş ve başkenti büyük çoğunluğu Türk ve Müslüman olan bir şehre taşımak istemiştir. ★ Hotin Seferi’ndeki gevşekliklerinden dolayı Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmayı düşünmüş; fakat bu haberin duyulması üzerine ayaklanan yeniçeriler genç padişahı öldürmüşlerdir (1622). Genç Osman (II. Osman) Osmanlı tarihinde yeniçeriler tarafından öldürülen ilk padişahtır. IV. MURAT DONEMİ (ISLAHATLAR) ★ Devlete karşı isyan eden asilerin isyanlarını büyük bir ustalıkla bastıran padişah isyancılara en büyük cezaları vermekten çekinmemiştir. ★ Tımarlı Sipahilere büyük önem veren padişah Yeniçeri Ocağı sayısını ise azaltmıştır. Tımarları savaşta yararlılık gösterenlere vermiştir. ★ Genç padişah ayrıca uyuşturucu maddelerin ve tütünün kullanımını ve gece sokağa çıkma yasağı koymuştur. Ayrıca birer dedikodu yuvaları haline gelen kahvehaneleri kapatmıştır. ★ IV. Murat şuna da inanıyordu ki, devletin kötü gidişatının araştırılması için bilim adamlarından da yararlanmalıydı ve bu bağlamda başta Koçi Bey olmak üzere devletin ileri gelenlerinden raporlar almıştır. Kasrışirin Antlaşması (1639) Kasrışirin Antlaşması bugünkü Türkiye - İran sınırının belirlenmesinde temel olmuş. IV. MEHMET DÖNEMİ ISLAHAT ÇALIŞMALARI Tarhuncu Ahmet Paşa Tarhuncu Ahmet Paşa Islahatları ★ IV. Mehmet’in sadrazamlarındandır. Çoğunlukla maliye alanında ıslahatlar yaptı. ★ Has ve zeamet gelirlerinin doğrudan hazineye girmesini sağladı. ★ Devlet yönetiminde rüşvet alınmasını önlemeye çalıştı. ★ Osmanlı tarihinde bilinen ilk bütçeyi hazırladı. ★ Gelirler 24 milyon akçe iken giderler 25,5 milyon akçe olarak çıktı. ★ Bütçe açığını kapatmak için saray masraflarını kıstı. ★ Saray masraflarını kısması çıkarı zedelenen insanları rahatsız etmiş ve bu kişiler sadrazamın idam edilmesine neden olmuştur. Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa Şartlar sürerek sadrazamlığa gelmiş ülkenin kötü gidişini biraz düzeltmiştir. XVII. Yüzyıl Islahatların Ortak Özellikleri ★ Avrupa'nın gerisinde kalındığının farkına varılamadığı için ıslahatlarda Avrupa örnek alınmamıştır. ★ Islahatlar daha çok kişilere bağlı kalmıştır. ★ Olaylar kuvvet ve şiddet yoluyla çözümlenmeye çalışılmış, olayların gerçek sebeplerine inilmemiştir. ★ Islahatlar daha çok askeri alanda yapılmıştır. Bucaş Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin toprakların toprak kattığı son antlaşmadır. Karlofça Antlaşması Osmanlı Devleti'nin büyük çapta toprak kaybettiği ilk antlaşmadır. Osmanlı Devleti'nde siyaset değişikliği yaşanmış, daha önce batıya doğru ilerleme fikri yerine kaybettiği toprakları geri alma düşüncesi hakim oldu. Avrupalılarca “Mavi Cami” (Blue Mosgue) olarak bilinen caminin mimari Sedefkâr Mehmet Ağa dır. XVIII. YÜZYILDA AVRUPA VE OSMANLI DEVLETİ'NİN GENEL DURUMU ★ Osmanlı Devleti bir taraftan kaybedilen toprakları geri alma mücadelesi verirken diğer taraftan Avrupa devletleri arasındaki rekabet ve mücadeleden yararlanarak toprak bütünlüğünü korumaya çalıştı. Prut Savaşı ★ 1711 yılında yapılan savaş sonunda Rusya yenildi. ★ Baltacı Mehmet Paşa’nın Yeniçerilere güvenmemesi üzerine Rusya’nın teklifi kabul edilerek Prut Antlaşması imzalandı. Pasarofça Antlaşması (1718) Belgrad’ın kaybedilmesi bölgedeki dengeleri OsmanlI Devleti’nin aleyhine çevirdi. III. Ahmet Dönemi Islahatlar - Lale Devri’nde bilim, sanat, diplomasi ve eğitim alanında yaşanan gelişmelerin yanında özellikle başkent İstanbul’da yaygın bir eğlence hayatı görülmektedir. - Lale Devri’ndeki çiçek kültürü bir taraftan Avrupa’yı etkilerken diğer taraftan edebiyat ve resim alanında da kendini hissettirmiştir. - Bu dönemde Avrupa’yı daha yakından tanımak için Viyana, Paris, Varşova, Moskova gibi önemli başkentlere ilk defa elçiler gönderilmiştir. - Avrupa’ya giden elçilerin gözlemleri Osmanlı Devleti’nde yapılan ıslahat hareketlerinde etkili olmuştur. - Paris büyükelçisi olan Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi izlenimlerini Sefaretname adlı eserinde toplamış bu eser Osmanlı Devleti’nin Batı’ya açılan penceresi olarak değerlendirilmiştir. Bu eserde; Fransız yönetim sisteminden, fen ve teknikteki gelişmelere, bahçe düzenlemelerinden köprü, su sistemleri, tıp ve sanat merkezlerine kadar birçok konu anlatılmaktadır. ★ ilk defa sağlık alanında önemli bir adım atılarak çiçek aşısı uygulandı. ★ Birçok kütüphane açıldı. ★ Avrupa’dan Barok ve Rokoko tarzı mimari örnekler alınmaya başlandı (Bu tarzın ilk örneği İstanbul’daki Nuruosmaniye Cami’dir. ★ Osmanlı Devleti 17. yüzyıldan farklı olarak ilk kez Lale Devri’nde Avrupa karşısında geri kaldığını kabullenmiş ve ıslahat hareketlerinde Avrupa’yı örnek almıştır. AVRUPA'DA SANAYİ İNKILABI Her türlü üretim faaliyetlerinde kol gücünün yerini makine gücünün almasıdır. ★ Ucuz, kaliteli ve bol mal üretilmiştir. ★ Halkın refah seviyesi artmıştır. ★ Hayat standartlarının iyileşmesi ölüm oranlarını azalttığı gibi buna paralel olarak nüfus artışı hızlanmıştır. Büyük sanayi kentlerinin kurulması işsizlik sorununu ortaya çıkartmıştır. ★ Osmanlı Devleti’nin zayıf durumundan faydalanan Avrupalı devletler Osmanlı ülkesini açık pazar haline getirmişlerdir. ★ Avrupalılar sömürgecilik yarışına girmişler. RUSYA'NIN GENİŞLEME POLİTİKASI Rusya sıcak denizlere inmek istiyordu. Amacı boğazları alıp akdeniz e inmekti. 1740 KAPİTÜLASYONLARI Fransa’ya geniş kapsamlı ayrıcalıklar (kapitülasyon) verilmişti. Küçük Kaynarca Antlaşmasının Yorumu ★ Karadeniz’deki Türk egemenliği sona erdi. ★ Osmanlı Devleti tarihinde ilk defa savaş tazminatı ödedi. ★ Ortodoksların himayesini alan Rusya, Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışma imkanını elde etti. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİNİN KURULMASI ★ 4 Temmuz 1776’da insan Hakları Bildirisi yayınlandı. ABD’nin kurulması ile; ❖ ilk insan Hakları Bildirgesi ilan edildi. ❖ Amerika’ya göç Batı’da işsizliği azalttı. ❖ Batı’ya karşı yeni bir güç ortaya çıktı. FRANSIZ İHTİLALİ (1789) Fransız İhtilali'nin Sonuçları ★ Krallık rejimi yıkılmıştır. ★ Meşruti yönetimler kurulmuştur. ★ Tüm dünyada eşitsizliğe dayanan sosyal yapılar değişmeye başlamıştır. ★ Sınıflar ayrımı kalkmıştır. ★ Milliyetçilik akımı güç kazanmıştır. ★ Çok uluslu devletler (imparatorluklar) yıkılmıştır. ★ Hürriyet, eşitlik, adalet ve insan hakları gibi tabirler ortaya çıkmıştır. ★ Yeni Çağ sona ermiş; Yakın Çağ başlamıştır. 1. Fransız ihtilali'nin Osmanlı Devleti'ne Etkileri - Olumsuz yönü Fransız ihtilali Osmanlı Devleti’ni daha çok olumsuz yönde etkilemiştir. Çok uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti’ndeki azınlıklar (Sırp, Yunan vb.) milliyetçilik akımının etkisiyle ayaklandılar. Böylece Osmanlı toprak kaybına uğradı. III. SELİM DÖNEMİ ISLAHATLARI ★ Devletin içinde bulunduğu durum ve sorunların çözümü için raporlar (Layiha) hazırlattı. ★ Bir danışma meclisi (Meclisimeşveret) oluşturarak ıslahat yapma kararı aldı. ★ Avrupa’ya daimi elçiler gönderdi. ★ Nizamıcedit adlı yeni bir ordu meydana getirdi. Bu ordunun giderlerini karşılamak için İradıcedit adında bir hazine oluşturdu. ★ Ordunun eğitimi için Levent ve Selimiye kışlaları kuruldu. ★ Yabancı dil eğitimine önem verildi. ★ Birçok kitap Türkçeye tercüme edilerek kültürel gelişim sağlandı. ★ Paranın değerini koruması için tedbirler alındı. Vergi düzenlemeleri yaptı. ★ Yerli malı kullanılması özendirildi. ★ AvrupalI devletlerin önemli başkentlerinde (Londra, Paris, Viyana, Berlin) daimi elçilikler açıldı. Böylece AvrupalI devletlerin daha yakından tanınması ve Osmanlı aleyhine çalışmaları takibe alındı. ESHAM: Devlet tahvili demek. Borsa. XVIII. YÜZYIL ISLAHATLARININ AMACI VE ÖZELLİKLERİ ★ 17. ve 18. yüzyılda Osmanlı Devleti; askeri, ekonomik, bilim ve teknik alanında Avrupa’nın gerisinde kaldığını fark ederek Avrupa’yı daha yakından tanıma ihtiyacı hissetmiştir. Bu nedenle Avrupa başkentlerinde geçici ve daimi büyükelçilikler açma yoluna gitmiştir. ★ Avrupa karşısında alınan yenilgiler devlet adamlarını askeri alanda ıslahat yapmaya zorlamıştır. ★ Bu çerçevede; - Avrupadan askeri ve teknoloji alanında danışmanlar getirildi. - Askeri alanda eğitim veren mühendishaneler açıldı. - Sürat topcuları ve Humbaracı ocakları açılarak Avrupa’nın savaş teknolojisi takip edildi. - Nizamıcedit Ordusu kurularak Avrupa tarzı yapılanmaya gidildi. ★ Osmanlı Devleti’nde askeri alanda başlayan yenilikleri toplum, kültür, sanat, eğitim yönetim, ekonomik yenilikler izledi. ★ 18. yüzyıl ıslahatları padişah ve devlet adamları tarafından yapılmış ıslahatların gerekliliği halka yeterince anlatılamamıştır. ★ 18. yüzyılda gerilemenin gerçek nedenleri üzerinde durularak çözüm bulma yoluna gidilmiştir. Denge Politikası: Osmanlı diplomasisinin 18. yüzyılın sonundan 1. Dünya Savaşı’na kadar izlediği politikadır. Politikanın özü uluslar arası ortamda denge ve dengesizlikleri lehte kullanarak elde edilebilecek aza-mi faydayı sağlamak ya da uğranabilecek minimum zararla karşılaşmaktır. II. MAHMUT DONEMİ (1808 - 1839) ISLAHATLARI SENEDIITTIFAK (1808) Mahmut Devri’nde, Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa'nın ayanlarla imzaladığı bir sözleşmedir. Senediittifak’a göre padişahın mutlak otoritesi sınırlandırılmıştır. Senediittifak'a Göre ★ Devlet ayanların varlığını kabul edecek ★ Ayanlar devletin verdiği görevleri yerine getirecek ★ Ayanlar ıslahatlara karşı çıkmayacak ★ Ayanlar, yapılan ıslahatları destekleyecekler Yeniçeriler sadece bu ocağı ortadan kaldırmakla yetinmeyerek Alemdar Mustafa Paşa'yı da öldürmüşlerdir. II. Mahmut iyice bozulan Yeniçeri Ocağı’na karşı Eşkinci Ocağı'nı kurmuştur. ★ Yeniçeri Ocağı’nın yerine Avrupai tarz Asakiri- mansureimuhammediye adlı yeni bir ocak kurulmuştur. ★ Bu yeni ordunun eğitimi için Avrupa'dan subaylar getirtilmiştir. ★ Devlet memurlukları dahiliye ve hariciye olmak üzere ikiye ayrılmıştır. ★ Devlet memurlarına rütbe ve nişan verilmeye başlanmıştır. ★ Tımar sistemi kaldırılarak devlet memurlarına düzenli olarak maaş bağlanmıştır. ★ Müsadere usulü kaldırılmıştır. ★ Müsadere: Görevden alınan ya da ölen devlet memurunun mallarına devletin el koyması usulü. Özel mülkiyetin güvence altıAskeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı (1831). ★ ilk posta teşkilatı kuruldu. ★ Polis örgütü kuruldu. ★ ilk kez karantina sistemi uygulandı. ★ Yurtdışı seyahatlerinde pasaport uygulamasına geçildi. Kıyafet alanında yenilik yapılarak, devlet memurlarına fes, pantolon ve ceket giyme zorunluluğu getirilmiştir alınması sağlanmıştır ★ ilk kez mahalle ve köylerde muhtarlıklar kurulmuştur. ★ Padişah, portresini yaptırarak devlet dairelerine astırmıştır. ★ Şeyhülislamın yetkileri sınırlandırılmıştır. ★ İlk kez ilköğretim zorunlu hale getirildi. Diplomat yetiştirmek amacıyla tercüme odaları kuruldu ★ Takvimivakayi adlı ilk resmi gazete çıkarılmıştır (1831). ★ Avrupa'ya öğrenci gönderilmiştir. ★ İstanbul'da ilköğretim erkek çocuklar için zorunlu hale getirilmiştir (1824). ★ Rüştiyeler (ortaokul) ve Mektebiulumiedebiye gibi orta dereceli okullar açılmıştır. ★ Maliye Bakanlığı kurulmuştur. ★ Yerli tüccarların yabancılarla rekabet edebilmesi için gümrük kolaylığı getirilmiştir. ★ Ülkede karayolu yapımına önem verilmiştir. PANSLAVİZM: Kelime manası Slav Birliği’dir. Rusya’nın bir politikası olup bütün Slavları bir bayrak altında birleştirmedir MİLLİYETÇİLİK İSYANLARI SIRP İSYANI İlk isyan eden azınlıktır. YUNAN İSYANI Osmanlı Devleti'nden ilk ayrılan Balkan devleti Yunanistan'dır. Edirne Antlaşması (1829) ★ Yunanistan bağımsız olacak. Şark Meselesi: Avrupalılar Şark meselesini asıl 19. yüzyılda gündemlerine almışlardır. Amaç Osmanlı'yı Avrupa topraklarından çıkarmak, buraları paylaşmak, İstanbul'u alarak hayallerindeki Bizans imparatorluğunu yeniden kurmaktır. MISIR MESELESİ Kütahya Antlaşması (1833) ★ Mehmet Ali Paşa'ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Suriye valiliği ★ Oğlu İbrahim Paşa'ya da Cidde valiliğine ek olarak Adana muhassılığı (o bölgenin sadece vergilerini toplama hakkı) verilmiştir. Mısır sorunu Avrupalı devletlerin müdahalesi ile dış sorun haline gelmiştir. Olay şimdilik geçicide olsa çözülmüştür. Mısır sorunu çözüldü gözükse de II. Mahmut ne Kavalalı'ya ne de İngiltere ve Fransa'ya güveniyordu. Ruslar ise hazır gelmiş ve Osmanlı'nın cevabını bekliyordu. II. Mahmut kendini güvende hissetmek için Rusya ile antlaşma imzalamıştır. BOĞAZLAR MESELESİ Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841) ★ Boğazlar tamamen Osmanlı egemenliğine bırakılmıştır. ★ Barış zamanında dahi boğazlardan hiçbir savaş gemisi geçemeyecektir. fa Boğazlar artık uluslararası bir statü kazanmıştır. Osmanlı artık Boğazlarda mutlak egemen değildir. Rusya kazançlı olmaktan çıkmış ve İngiltere ile Fransa oldukça rahatlamıştır. Osmanlı’nın bu iki sorununun (Mısır - Boğazlar) Avrupalılarca çözülmesi Osmanlı’nın aslında ne kadar güçsüz bir duruma düştüğünü gösterir. İSTANBUL BOĞAZI Balta Limanı Ticaret Antlaşması (1838) Mısır sorununda İngiltere'yi yanına çekmek isteyen Osmanlı bu devlete “1838 Balta Limanı Antlaşması" ile yeni ticari imtiyazlar vermiş ve bozuk olan ekonomisi daha da kötüleşmiştir. Antlaşmanın önemli maddeleri şunlardır. ★ İngiltere herhangi bir malını iç ve dış pazarlarımızda doğrudan satabilecektir. ingilizlerden mal alım ve nakillerde belge istenmeyecektir TANZİMAT FERMANI (3 Kasım 1839) I.Abdülmecit geçmişti. Yenilik çabalarına hız veren bu padişah sadrazamlık makamına getirilen Mustafa Reşit Paşa'nın çalışmaları ile bir ferman hazırlayıp, bu fermanı Gülhane Parkı'nda geniş bir halk topluluğuna okutmuştur. (3 Kasım 1839) Fermanın Yayınlanış Nedenleri ★ Mısır sorununda Avrupalı devletlerin desteğini sağlamak ★ Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti'nin içişlerine karışmasını engellemek Tanzimat Fermanı'nın Önemli Maddeleri Şunlardır ★ Müslüman olsun veya olmasın herkesin can, mal, ırz ve namus güvenliği devlet garantisi altında olacaktır. Din ayırımı yapılmaksızın herkese eşitlik tanınmıştır. Mahkemeler herkese açık olacak, hiç kimse yargılanmadan, sorgulanmadan cezalandırılmayacaktır. Artık padişahın her söylediği kanun değildi ve padişahın yetkileri kısıtlanmıştır. Osmanlı ülkesinde Avrupai tarz hukuk kuralları geçerli olmaya başlamıştır. Kanun üstünlüğü ön plana çıkmıştır. Tanzimat Fermanı'nın Sonuçları ★ Osmanlı ülkesinde kanun üstünlüğü kabul edilmiştir. ★ Tanzimat Fermanı Osmanlı ülkesinde anayasacılığın başlangıcı kabul edilmiştir. OSMANLI DENGE SİYASETİ: Ülke sınırlarını ve haklarını dışarıdan gelen saldırılara karşı koruyamayan devletlerin, diğer devletler arasındaki çıkar çatışmalarından yararlanmasına ve diğer devletlerin yardımıyla ayakta durmasına denge siyaseti denir. Paris Antlaşması (1856) ★ Osmanlı bir Avrupa Devleti sayılacak ve Avrupa devletler hukukundan yararlanacak ★ Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğü Avrupa devletlerinin garantisi altında olacak A Osmanlı Devleti kendi topraklarını koruyamayacak kadar güçsüzdür. ★ Karadeniz tarafsız bir deniz olacak, Osmanlı ve Rusya Karadeniz'de ticaret gemisi ve donanma bulunduramayacak. Osmanlı Devleti zamanla başka devletlerden de borç para almış ve aldığı borçların faizini dâhi ödeyemez hâle gelmiştir. Devlet 1881’de Muharrem Kararnamesini yayınlamış ve borç ödeme şartlarını belirlemiştir. Avrupalı devletlerde aynı tarihte Duyunuumumiye idaresini kurarak Osmanlı’nın bazı gelir kaynaklarına el koymuşlardır. ISLAHAT FERMANI (1856) Bu ferman Tanzimat Fermanı'nın devamı niteliğindedir. Islahat Fermanı'nın Önemli Maddeleri Şunlardır ★ Mahkemeler herkese açık olacak ve herkes kendi dinine göre yemin edecektir. Karakollar ve hapishaneler ıslah edilecektir. ★ Herkes şirket ve banka kurabilecektir. ★ Gayrimüslimler devlet memuru olabilecektir. Askeri hizmetlere ve okullara alınacaklardır. Islahat Fermarn'nrn Sonuçları ★ Bu ferman ile Müslüman ve gayrimüslimler eşit haklara sahip olmuş. Böylece kaynaşmış bir OsmanlI toplumu ortaya çıkmıştır. ★ Ferman, Müslümanlardan ziyade yabancıların haklarını genişletmiş; bu durum Müslüman tebanın tepkisine neden olmuştur. ★ Ferman sonrası açılan okullar zamanla ırkçı bir nesil yetiştirmiş ve bu durum Osmanlı Devleti'nde dağılmayı hızlandırmıştır. I. MEŞRÛTİYET'İN İLANI Meclis-i Mebusan'ın açılışı Meşrutiyet: Saltanat ile yönetilen ülkelerde padişahın başkanlığında oluşturulan parlamento sistemine denir. Meşrutiyetin ilan edilmesinde Jön Türkler etkili olmuştur. Kanunuesasi'nin Önemli Bazı Maddeleri Şunlardır ★ Meclis, Mebusan Meclisi ve Ayan Meclisi'nden oluşacaktır. Ayan Meclisi: Padişah tarafından üye sayısı belirlenir ve yine padişah tarafından atanırlar. Bu meclise üye olabilmek için 40 yaşını doldurmuş olmak gerekmektedir. Üyeler ömür boyu görevde kalırlar. Mebusan Meclisi: Her 50 bin erkeğe bir üye düşecek şekilde oluşmuştur. Seçimler 4 yılda bir yapılır. Bu meclisin üyeleri sadece seçildiği bölgeyi değil tüm Osmanlı toplumunu temsil eder. ★ Meclisi açma kapama yetkisi padişaha aittir. Padişah istediği zaman meclisi kapatabilecekti. Hükümet meclise karşı değil padişaha karşı sorumludur. MECLİSİN KAPANMASI Abdülhamit, Osmanlı - Rus Savaşı’nı gerekçe göstererek Mebusan Meclisi’ni süresiz kapatmıştır. Böylece Kanuniesasi yürürlükten kaldırılmış oldu. (14 Şubat (1878) MECELLE
Ahmet Cevdet Paşa, başkanlığında hazırlanan ve 1868’den 1926 yılına kadar yürürlükte kalan adli ve hukuki düzenlemedir. 1877 - 1878 OSMANLI - RUS SAVAŞI (93 HARBİ) Bu savaş sırasında Rusya’dan destek alan Ermeniler ilk kez isyan etmişlerdir. Osmanlı Devleti iki ateş altında kalınca barış istemek zorunda kalmıştır. Ayestefanos (Yeşilköy) Antlaşmas> (3 Mart 1878) ★ Sırbistan, Karadağ ve Romanya (Eflak-Boğdan) bağımsız olacak. ★ Bosna-Hersek özerk bir bölge olacak. ★ Büyük bir Bulgar Krallığı kurulacak ve Doğu Rumeli ile Makedonya bu krallığa bağlanacak. ★ Osmanlı Devleti, Girit ve Ermenilerin bulunduğu topraklarda ıslahat yapacak. ★ Kars, Ardahan, Batum ve Doğubeyazıt Rusya'ya bırakılacak. Bu antlaşma aynen Sevr Antlaşması gibi sadece kağıt üzerinde kalmış ve hiçbir zaman yürürlüğe girmemiştir. Berlin Antlaşması Ayastefanos Antlaşmasından İngiltere, Avusturya ve Almanya memnun değildi. Çünkü Rusya’nın tek başına Balkanlar’da güçlenmesini istemiyorlardı. Berlin Antlaşması (1878) ★ Sırbistan, Romanya ve Karadağ bağımsız olacaktır. ★ Bulgar Krallığı üçe bölünecektir. ★ Asıl Bulgaristan Osmanlı Devleti'ne bağlı olacaktır. Osmanlı tarihinde ilk kez Ermeni Sorunu ortaya çıkmıştır. Ermeni Örgütlenmesi: Hınçak Cemiyeti ve Rusya'da Taşnak Ermeni Cemiyeti kuruldu. (1889) Kıbrıs'ın Yönetiminin İngiltere'ye Bırakılması: 1878 Ayastefanos Antlaşması’nın şartlarının hafifletilmesi karşılığında Osmanlı Devleti’nden Kıbrıs’ı isteyen İngiltere bu amacına ulaşmış ve Kıbrıs, İngiltere’nin yönetimine bırakılmıştır. Ingilizlerin Mısır'ı İşgali Mısır Hidivi (vali) İsmail Paşa’nın yardımı ile Fransa Akdeniz ile Kızıldeniz’i birleştiren Süveyş Kanalı’nı açmışlardır. (1869) Böylece Mısır’ın önemi daha da artmıştır. II. Meşrutiyetin İlânı 1876’da padişah olan II. Abdülhamit Osmanlı tarihinin ilk Anayasası olan Kanunuesasi’yi ilân etmiştir. Fakat padişah kısa süre sonra 93 Harbi’ni bahane ederek (1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı) anayasal yönetime son vermiştir (14 Şubat 1878). Bu durum padişaha karşı bir direnişin başlamasına neden olmuştur. Çıkan ayaklanma hükümet askerleri tarafından bastırılmayınca padişah ayaklanmanın daha da büyümesini önlemek amacıyla Kanunuesasi’yi ye niden yürürlüğe koymuş ve II. Meşrutiyeti ilân etmiştir (23 Temmuz 1908). I. Meşrutiyet Döneminde; ★ Türkçülük politikası benimsendi. ★ Seçimler yenilenerek Mebusan Meclisi yeniden açıldı. ★ Basın üzerindeki sansür kaldırıldı. ★ ittihat ve Terakki Partisi seçimlerde çoğunluğu dolayısıyla hükümette söz sahibi olmayı başardı. ★ Parlamenter sisteme geçildi. ★ Padişahın yetkileri kısıtlandı. ★ Meclisin gücü ve etkinliği artırıldı. ★ Temel hak ve özgürlükler genişletildi. İTTİHAT ve terakki partisi Osmanlı Devleti’nin ilk siyasi partisidir. 1889 yılında kurulmuştur. Kurucuları Abdullah Cevdet, Dr. ishak Sukuti, İbrahim Temo ve Şerafettin Mağdumi’dir. İstanbul’da kurulan cemiyet Kahire ve Paris’te şubeler açtı. Selanik cemiyetin merkezi haline gelmişti. Cemiyetin baskıları II. Meşrutiyet’in ilânına zemin hazırladı. Enver, Talat ve Cemal Paşalar cemiyetin önde gelen yöneticileriydi. Cemiyet 1913 Bâb-ı ali Baskını ile hükümeti ele geçirdi, iktidarları 5 yıl sürdü ve I. Dünya Savaşı’nın bitmesine aylar kala ittihat ve Terakki Partisi kendisini feshetmiş ve ileri gelenleri yurtdışına kaçmıştır. 31 Mart Olayı: isyancılar, meclis binasına yürüyerek sadrazam ile meclis başkanının istifalarını istemişlerdir. Ayrıca ittihatçı olarak bilinen bazı kişiler öldürülmüştür. Bu gelişmeler üzerine ittihat ve Terakki Partisi, isyanın bastırılması için merkezi Selânik'te bulunan Hareket Ordusu'nu görevlendirmiştir. Kurmay başkanlığını Mustafa Kemâl ile komutanlığını Mahmut Şevket Paşa'nın yaptığı bu ordu İstanbul'a gelerek isyanı bastırmıştır. BALKAN SAVAŞLARI a) I. Balkan Savaşı Nedenleri ★ Fransız ihtilali'nin yaydığı milliyetçilik akımının etkisi Osmanlı'ya karşı ittifak kuran Balkan devletleri (Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan ve Karadağ) Makedonya'da ıslahat yapılmasını istediler. istekleri kabul edilmeyince 8 Ekim 1912'de savaş resmen başlamış oldu. Mağlubiyetin Nedenleri ★ Ordu komutanları arasındaki parti çekişmeleri ★ Osmanlı Devleti'nin savaşa hazırlıksız yakalanması Gökçeada ve Bozcaada'yı Osmanlı’ya, diğer Ege adalarını Yunanistan'a, On İki Ada’yı ise İtalya'ya bırakmıştır. Osmanlı bunu kabul etmemiştir. Araya I. Dünya Savaşı girince adalar sorunu ancak Lozan'da çözülebilmiştir., b) II. Balkan Savaşı (1913) Savaşın Nedenleri en büyük payı Bulgaristan'ın alması ve diğer balkan devletlerinin bu durumdan hoşnut olmaması. Osmanlı Devleti de Bulgaristan'a savaş ilan etmiş, Edirne ve Kırklareli'ni geri almıştır. II.Balkan Savaşı, Bulgaristan'ın yenilgisi ile sona ermiştir. Balkan Savaşlarının Sonuçları ★ Osmanlı Devleti; Batı Trakya, Makedonya, Arnavutluk ve Ege adalarını kaybetmiştir. ★ Ege ve Balkanlardaki Osmanlı hakimiyeti büyük ölçüde sona ermiştir. ★ Ordunun siyasete karışmasının acı sonuçları görülmüştür. Bunu gören Mustafa Kemal daha sonra yaptığı inkılapla orduyu siyasetten ayırmıştır. I. DÜNYA SAVAŞI VE OSMANLI DEVLETİ'NİN YIKILMASI Savaşın Nedenleri: ✓ Fransız ihtilâli ile başlayan milliyetçilik akımı ✓ Alman - İngiliz rekabeti ✓ Balkanlardaki Avusturya - Rusya çekişmesi ✓ Almanya’nın Fransa’dan Alsas - Loren bölgesini alması ✓ Hammadde ve pazar sorunu ✓ Devletler arası bloklaşmalar ve silahlanma yarışı ✓ İtalya’nın Akdeniz’e hakim olma düşüncesi. ✓ Japonya’nın Asya ve Büyük Okyanus’ta yayılma isteği. OSMANLI DEVLETİ'NİN SAVAŞA GİRMESİ I. DÜNYA SAVAŞI BAŞLADIĞINDA OSMANLI DEVLETİ ★ Tarafsızlığını ilan ederek Boğazları tüm devletlere kapatmıştır. ★ Siyasi yalnızlıktan kurtulmak için diplomasi atağına geçerken aynı zamanda kapitülasyonları tek taraflı kaldırdığını ilan etmiştir. ★ Mebusan Meclisi’ni kapatmış, her an savaşa girebileceği endişesiyle seferberlik ilan etmiştir. Osmanlı Devleti ilk olarak itilaf Devletleri grubunda yer almak istemiş; fakat bu devletler Osmanlı Devleti’ni paylaşmak istediklerinden dolayı aralarına almamışlardır. Osmanlı için tek çare olarak Almanya kalmıştı. Almanya İse, ★ Osmanlı Devleti’nin jeopolitik konumundan yararlanmak ★ Hammadde ve insan gücünden yararlanmak ★ Boğazların kapalılığı ile Rusya'ya yardım gitmesini engellemek ★ Yeni cephelerin açılması ile yükünü hafifletmek Osmanlı Devleti'nin Savaşa Girmesiyle; ★ Savaş daha geniş bir alana yayılmıştır. ★ Yeni cepheler açılmış ve cephe sayısı artmıştır. ★ Almanya'nın yükü hafiflemiş ve ittifak grubu avantajlı duruma geçmiştir. ★ Osmanlı Devleti'nin paylaşılması gündeme gel-miştir. ★ Boğazların itilaf devletlerine kapatılması Rusya'yı zor durumda bırakmıştır. OSMANLI DEVLETİ'NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER Osmanlı Devleti'nin savaştığı cepheleri üç kategoride ele alabiliriz. a. Taarruz Cephesi ❖ Kafkas ❖ Kanal
b. Savunma Cephesi ❖ Irak
❖ Hicaz ve Yemen ❖ Suriye ve Filistin ❖ Çanakkale c. Müttefiklerine yardım ettiği cepheler ❖ Makedonya ❖ Galiçya ❖ Romanya TEHCİR KANUNU: 27 Mayıs 1915 tarihinde yayınlanmıştır. Kanuna göre isyan hareketlerine karışan Ermeniler savaş alanı olan bölgelerden alınıp daha güvenli yerlere (Güneydoğu Anadolu’nun güneyi ve Kuzey Suriye) göçe tâbi tutulmuşlardır. Amaç Türk ve Ermeni halkının can güvenliğini sağlamaktır. Çanakkale Zaferinin Sonuçları ★ İtilaf donanması ağır kayıplar vermiştir. ★ Bu zafer, I. Dünya Savaşı'nın en az 2 yıl uzamasına neden olmuştur. ★ İtilaf devletleri prestij kaybına uğramıştır. SAVAŞI BİTİREN ANLAŞMA ve ANTLAŞMALAR ATEŞKES ANTLAŞMALARI Almanya
Rethondes Ateşkes Anlaşması Bulgaristan Nöyyi Ateşkes Anlaşması Osmanlı
Mondros Ateşkes Anlaşması Avusturya - Macaristan Villa Gusti Ateşkes Anlaşması a) I. Dünya Savaşı'nın Sonuçları ★ Kalıcı bir barış sağlanamamıştır. ★ Avrupa’nın siyasi yapısında önemli değişiklikler olmuştur. ★ Yeni devletler kurulmuş ve imparatorluklar yıkılmıştır. ★ Dünya barışını korumak için Milletler Cemiyeti kurulmuştur. ★ Rusya, İtalya ve Almanya gibi devletlerde rejim değişikliği olmuştur. (Komünizm, Nazizm, Faşizm) ★ Sömürgeciliğin adı manda ve himaye diye değiştirilmiştir. ★ Savaş tazminatı yerine onarım tabiri kullanılmıştır. Savaşın en kazançlı ülkesi İngiltere’dir. Yüklə 191,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|