I Maidə Surəsi 55-56

Maidə Surəsi 112-115 ................................................... 313

Digər bir qisim möcüzələr, kafirlərin istəyi üzərinə peyğəmbərlərə

təqdim edilən möcüzələrdir. Saleh Peyğəmbərin (ə.s) dəvəsi kimi.

Peyğəmbərlərin çağırış işləri əsnasında gündəmə gələn qorxunc

hadisələr və ümumi fəlakətlər də bu kateqoriyaya girər. Məsələn Musa

Peyğəmbərin (ə.s) Fironun qövmünə göstərdiyi və aralarında

çəyirtkə, zərərli böcək və qurbağa zəbtlərinin də ol/tapıldığı yeddi

təbii fəlakət möcüzəsi, Nuh tufanı, Səmud oğullarının yerin dibinə keçirilmələri,

Ad oğullarının qasırğası kimi fövqəladə bəlalar. Bunlar

də inadçı inkarçılara istiqamətlidir.

Digər bir qisim möcüzələr də bir ehtiyacın tələb etməsinə, bir

zəruriliyin ortaya çıxmasına görə uca Allahın möminlərə

təqdim etdiyi fövqəladəliklərdir. Yarılan qayadan mənbələrin fışqırması,

İsrailoğullarına səhra/çöl ortasında bildirçin edinin və halvanın endirilməsi,

böyük qayanın başları üzərində asılı tutulması, Firon'-

dan və onun zalımlıqlarından xilas olmaları üçün dənizin ikiyə ayrılması

kimi. Bu fövqəladəliklər də ya özünü bəyənmiş isyankarları

qorxutmaq və ya möminlərə istiqamətli rəhməti tamama çatdırmaq

üçün belə bir istəkləri olmamasına baxmayaraq özlərini şərəflənmək

məqsədi ilə təqdim edilən möcüzələrdir.

Uca Allah tərəfindən Peyğəmbərimizi (s. a. a) şərəflənmək

üçün möminlərə təqdim edilən vədlər də bu kateqoriyaya girər. Məkkənin

fəth ediləcəyi, Qureyş kafirlərinin pərişan olacaqları, Bizanslıların

Farsları məğlub et/yeyiləcəkləri ilə əlaqədar vədlər kimi.

Quranda izah edilən və ilahi təlimdə söz mövzusu edilən möcüzə

növləri işdə bunlardır. Möcüzə endikdən sonra başqa bir möcüzə istəməyə

gəlincə, ilahi təlim bunu sayıqlama xüsusiyyətli həvəslərdən sayar

və ona əhəmiyyət verməz. Quranın mövcudiyyətinə baxmayaraq

Ehlikitabın Peyğəmbərimizdən (s. a. a) göydən özlərinə bir kitab

endirilməsini istəmələri kimi. Uca Allah belə buyurur: "Ehlikitap,

səndən özlərinə göydən bir kitab endirməyini istəyirlər. Onlar

Musadan, bundan daha böyüyünü istəmişlər idi və 'Bizə Allahı açıqca

göstər' demişlər idi... Lakin Allah sənə endirdiyinə şahidlik

edər; onu öz məlumatıyla endirmişdir. Mələklər də (buna) şahidlik

edərlər. Şahid olaraq Allah yetər." (Nisa, 166)

Məkkəli müşriklərin Peyğəmbərimizdən (s. a. a) yer üzünə mələklərin

endirilməsini və ya Allahın özlərinə göstərilməsini istəmələri

də bu növdən sayıqlama xüsusiyyətli bir istəkdir. Bu ayələrdə

314 ........................................ əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

buyurulduğu kimi: "Bizimlə qarşılaşacaqlarını gözləməyənlər, 'Bizə

mələklər göndərilməli deyil idimi və ya birbaşa

Rəbbimizi görməli deyil dikmi?' dedilər. Onlar böyüklük kompleksinə

qapılaraq azğınlıqda son dərəcə irəli getmişlər." (Furqan,

21)

"Dedilər: Bu elçiyə nə olur ki yemək yeyir və bazarda gəzir?

Ona özüylə birlikdə xəbərdarlıqçı olaraq bir mələk endirilməli

deyilmi? Yaxud üstünə bir xəzinə atılmalı, yaxud özünün, məhsulundan

yeməyi bir bağçası olmalı deyilmi? Bu zalımlar möminlərə

'Sizlər ovsunlanmış, ağılı tarazlığı xarab bir adamın arxasından

gedirsiniz' dedilər. Sənin haqqında nə yaraşıqsız bənzətmələr

düzdüklərini görürsənmü? Onlar sapmışlar və heç cür doğru

yolu tapa bilmirlər." (Furqan, 7-9) Quran da bu mənas(n)ı ifadə edən

daha bir çox ayə vardır.

Bütün bunların arxasındakı tək səbəb budur: Möcüzələrin

enməsinin məqsədi, gerçəyin ortaya çıxması və dəlilin tamama

çatdırılmasıdır. Möcüzə enib də gerçək ortaya çıxınca və artıq deyiləcək

söz qalmayınca, əgər möcüzə endiyi və məqsəd hasil olduğu

halda yenə möcüzə istəyi təkrarlansa, bunun Allahın möcüzələrini

əyləncə mövzusu etmək, Allah ilə oyun oynamaqdan və gerçəkləri

qəbul etməkdə oynaqlıq göstərmədən başqa bir mənas(n)ı yoxdur və

bu tutum ən böyük azğınlıq və gerçəyə qarşı baş qaldırmadıyar.

Belə bir tutum əgər möminlər tərəfindən ortaya qoyulsa, bunun

günahı daha sıx və cinayət/günahı daha ağır olar. Xüsusilə Allahın

möcüzələrini görüb də bunun üzərinə iman etmiş olan bir möminin,

mömin olduğuna görə göydən möcüzə enməsi ilə nə işi ola bilər?

Bu tutum daha çox arzularının əsiri olmuş və əyləncə yığıncaqlarında

özündən keçmiş kəslərin istəklərinə və ya əcaib idman

nümayiş düşkünlərinin könüllərini xoş etmək üçün istədikləri çaşdırıcı

kəndirbazlıq və akrobasi tələblərinə bənzəmirmi?

"Hanı həvarilər, 'Ey Məryəm oğulu İsa, Rəbbin bizə göydən

təchiz edilmiş bir süfrə endirə bilərmi?' demişlər idi." ifadəsindən

aydın olan məna budur: Həvarilər İsa Peyğəmbərdən (ə.s)

özlərinə xüsusi bir möcüzə göstərməsini istəyirlər. Halbuki onlar

onun həvariləri, ona ən yaxın kəslərdir. Onun göstərdiyi o

təəccüblü möcüzələri, o açıq kəramətləri görmüşlər idi. İsa Peyğəmbər

(ə.s) onsuz da/zatən qövmünə göndərilərkən fövqəladə möcüzələrin

bərabərində göndərilmişdi. Uca Allah bu gerçəyi belə ifadə

Maidə Surəsi 112-115 ..................................................... 315

Uca Allah bu gerçəyi belə ifadə edir: "(Allah onu)

İsrailoğullarına elçi edəcək, (o, onlara belə deyəcək) 'Mən sizə

Rəbbinizdən bir möcüzə gətirdim. Mən sizə palçıqdan quş formasında

bir şey yaradar, ona üfləyərəm, Allahın icazəs(n)i ilə quş olar..."

(Al/götürü İmran, 49)

İsa Peyğəmbərə inanan bir kimsənin onun bir möcüzəsi ilə

qarşılaşmadığı necə təsəvvür edilə bilər ki, onun öz varlığı başlı

başına bir möcüzədir. Allah onu atasız yaratdı və Ruh'ul-Kudüs ilə

dəstəklədi. Daha beşikdəykən inkişaf etmiş yaşlarındakı kimi insanlarla

danışa bilir, bir-birini izləyən bir çox möcüzə ilə davamlı şəkildə

şərəflənilir və sonunda Allah onu öz qatına yüksəldərək ən/en

çaşdırıcı möcüzə ilə missiyasını nöqtələyir.

Həvarilərin bu qədər çox sayda möcüzədən sonra özləri üçün

seçdikləri bir möcüzə istəmələri, möcüzədən sonra möcüzə istəyə

mənasını verər. Beləcə son dərəcə çirkin bir davranış sərgiləmiş

oldular. Bundan ötəri İsa Peyğəmbər (ə.s), "Əgər inanan

kəslər sinizsə, Allahdan qorxun." şəklindəki sözləri ilə onları danlamışdır.

İşdə buna görə həvarilər bu təkliflərini səbəbləndirdilər, sözlərinin

mütləqliyini məhdudlaşdırıb yumşaldacaq ikinci bir şərh

etmək və ifadələrin itiliyini aradan qaldırmaq üçün, "İstəyirik ki, ondan

yeyək, ürəklərimiz sakitləşsin, bizə doğru söylədiyini qəti olaraq

bilək və buna şahidlik edənlərdən olaq." dedilər. Beləliklə

yemə məqsədinə, istəklərinə səbəb meydana gətirəcək başqa məqsədlər

əlavə etdilər. Bundan məqsədləri, istəklərinin əcaib hadisələrlə əylənmək

və Allahın möcüzələrini oyun mövzusu etmək mənasına

gəlmədiyini, tərsinə məlumatlarını mükəmməlləşdirmək, pis duyğuları

ürəklərindən qovmaq və hadisəyə şahidlik etmək kimi faydalı məqsədləri

olduğunu ifadə etməkdir.

Lakin bununla birlikdə süfrənin yeməklərindən yemək istədiklərini

söyləməkdən geri qalmadılar. İşdə əsl səhvləri bu oldu. Əgər

"O süfrənin yeməklərindən yeyib ürəklərimizin güvən tapmasını

istəyirik" desədilər, "İstəyirik ki, ondan yeyək, ürəklərimiz sakitləşsin"

dedikləri üçün al/götürdükləri sərt cavablara həmsöhbət olmayacaqdılar.

Çünki ilk ifadə, bütün həvəs və əyləncə ehtimallarını ortadan

qaldırarkən, ikincisi belə deyil.

İsa Peyğəmbər (ə.s) həvarilərin israrlı istəklərinə cavab olaraq

316 ................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

Rəbbindən bu möcüzəni özlərinə bağışlamasını istədi. Bu möcüzə

yalnız öz ümmətinə məxsus növdən bir fövqəladəlik idi.

Çünki görünüşcə lazımlı olmayan səbəblərə söykənilən bir istək

üzərinə göstəriləcək tək möcüzə idi. Bu səbəb inanmış kəslərin

enəcək süfrənin yeməklərindən yemə səbəbi idi. Bundan

ötəri İsa Peyğəmbər (ə.s) bu istəyini Allaha yönəldilməsi uyğun

olacaq bir səbəb ilə yaftalayarak, "Allahım, ey Rəbbimiz!

Bizə göydən bir süfrə endir ki, bu gün həm əvvəlkilərimiz, həm də

sonrakılarımız üçün bir bayram və səndən bir möcüzə olsun." dedi.

Görüldüyü kimi İsa Peyğəmbər bu hadisəs(n)i bayram olaraq adlandırdı.

Bayram, bir qövmün insanlar arasında özlərinə məxsus bir hədiyyəyə,

bir iftixara məzhər olduqları gündür. Bu süfrənin enişi İsa

Peyğəmbər tərəfindən işdə bu sifətlə xarakterizə edilmişdi.

İsa Peyğəmbər bu istəyini Rəbbinə yönəldincə, Rəbbi onun

duasını qəbul etdi. Onsuz da/zatən onun, Rəbbindən qəbul ediləcəyini ümid etmədiyi

bir istəkdə ol/tapılması və ya Rəbbinin onu rədd edərək alçaq

etməsi, əlini boş çevirməsi gözlənilə bilməzdi. Lakin necə ki, bu möcüzə

başqa heç bir ümmətə təqdim edilməmiş növdən yalnız həvarilərə

məxsus bir möcüzə idi isə, bu möcüzədən sonra kafir olacaq olanlar

üçün heç bir insan birliyinə verilməmiş ağırlıqda bir cəza şərti

şərt idi. Uca Allah bu şərti belə açıqlayır: "Mən şübhəsiz onu sizə

endirəcəyəm. Amma ondan sonra kim inkar etsə, ona aləmlərdə

heç kimə etməyəcəyə(i)m əzabı edərəm." Açıqladığımız

bu xüsusu qənimət olaraq bilməlisən.

"Hanı həvarilər, 'Ey Məryəm oğulu İsa, Rəbbin bizə göydən təchiz edilmiş

bir süfrə endirə bilərmi?' demişlər idi." Ayədəki "iz=hani" bir zərf ədatıdır

və gizli bir hərəkət ilə əlaqəlidir. Bu gizli hərəkət, "uzkur" (xatırla) və ya

bu mənada bir hərəkətdir. Buna görə ifadənin mənas(n)ı "Həvarilərin...

dedikləri zamanı xatırla" şəklindədir.

Bəzi təfsirçilərə görə bu "iz" ədatı bir əvvəlki ayədə keçən

"qalu amena=inandık dedilər..." cümləsi ilə əlaqəlidir. O zaman

məna, "Həvarilər İsaya, Rəbbin bizə göydən təchiz edilmiş bir süfrə

endirə bilərmi?" dedikləri bir vaxtda, "İnandıq... demişlər idi." şəklindədir.

Yəni həvarilər dedilər ki: "Biz Allaha inandıq. Bizim Allah-

'ın əmrinə təslim olmuş kəslər olduğumuza şahid ol."

Bu fərziyyədən məqsəd, həvarilərin iddialarının doğru olmadı

Maidə Surəsi 112-115 ............................................................... 317

ğını və İsa Peyğəmbəri (ə.s), özünə təslim olduqlarına şahid

tutmalarının ciddi olduğunu ifadə etməkdir.

Lakin bu fərziyyə ayələrin məzmunu ilə uyğun gəlməz. Həvarilərin

imanı necə olar da səmimi olmaz? Uca Allah onlara, özünə

və peyğəmbərlərinə iman etmələrini vəhy etdiyini bildirir və bunun

İsa Peyğəmbərə (ə.s) istiqamətli bir lütf olduğunu vurğulayır.

Üstəlik əgər elə olsa idi, "Həvarilər dedilər ki..." ifadəsindəki [imansızlıqlarını]

ortaya çıxarmaları yersiz olardı.

"Maidə", üzərində yemək olan süfrə deməkdir. Ragıp

İsfahani belə deyər: "Maidə, içində yemək olan qab deməkdir.

Həm qab və həm də içindəki yemək üçün istifadə edilər. Ərəblər, 'Mənə

yemək verdi.' mənasında 'mədən, yemiduni' ifadəsini istifadə edərlər."

Ayədə köçürülən sual mətninə, yəni "Rəbbin bizə göydən təchiz edilmiş

bir süfrə endirə bilərmi?" ifadəsinə gəlincə, ilk baxışdakı

mənas(n)ı ilə bu ifadənin həvarilərin ağızından çıxması ağılın yadırğayacağı

bir xüsusdur. O həvarilər ki, İsa Peyğəmbərin yoldaşları,

şagirdləri, yaxın və ayrılmaz dostları, onun məlumatının və düşüncələrinin

işığından bolluq alan/sahə, onun əxlaq qaydalarına və ayaq izlərinə

uyğun gələn kəslərdir. Kənar yandan ən zəif iman belə uca Allahın hər

şeyə qədr olduğu, ONun üçün acizlik deyə bir şeyin söz mövzusu edilə bilməyəcəyi,

ONA acizliyin qalib gələ bilməyəcəyi şüurunu insana peyvəndlərkən,

necə olar da həvarilər Allahın göydən süfrə endirməyə gücünün

çatıb çatmayacağını peyğəmbərlərinə soruşa bilməkdədirlər?

Bundan ötəri yeddi kurradan biri olan Kisai, ayədəki əlaqədar ibareyi

"Hel tasda idis(n)i Rabbeke=Sen Rəbbindən soruşa bilərsənmi?" şəklində

oxumuşdur. Yəni "Rabbeke" sözü, gizli bir hərəkətin

mefilidir. Əsli şöylədir: "Hel tasda idis(n)i ən/en tes'ele Rabbeke."

Mef'ulda amil olan hərəkət hazfedilmiş və "tasda idis(n)i" hərəkəti onun yerinə

keçmişdir və yaxud da bir sözün digərinin yerinə keçişi söz mövzusu

olmadan hərəkət hazfedilmiştir.

Təfsirçilər, həvarilərin bu tərəddüd məzmunlu suallarını dəyişik

şəkildə şərh etmişlər. Bu şərhlərdə ilk planda ağla gələn Allahın

gücündən şübhə etmə ehtimalının varid olmadığı, həvarilərin

belə sadə bir cəhalətdən uzaq olduqları əsasına söykən/dözülmüşdür.

Bu əsasa söykən/dözülərək edilə biləcək ən yaxşı şərh budur: Ayə

318......................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

təki "güc çatdırma" məsləhətin tələb etməsindən və icazənin verilməsindən

kinayədir. Necə ki imkan, güc və qüvvət anlayışlarıyla da

kinayə yolu ilə "məsləhətin olması və icazə verilməsi" ifadə edilər.

Məsələn, "Hökmdar hər ehtiyac sahibini dinləyə bilməz" deyilir. Bununla

"Hökmdarlığın ictimai faydası onu bundan alıkor" deyilmək

istənər. Yoxsa mütləq mənas(n)ı ilə dərd dinləmək, hökmdarın gücü

daxilində bir işdir. Yenə "Zəngin adam, hər kəsə sədəqə verə bilməz" deyilir.

Yəni malını qoruma məsləhəti bunu etməməsini tələb edir.

Başqa bir nümunə, "Alimin bütün bildiyini izah etməsi mümkün deyil."

sözüdür. Yəni dinin, xalqın və ictimai nizamın məsləhəti

alimi bundan alıkor. Yenə bir nümunə olaraq vahidik yoldaşına "Mənimlə

birlikdə filana gedə bilərsənmi?" deyə soruşarıq. Bu sözdəki

yapabilirlik gedə bilmənin özünü deyil, bu hərəkətin yerində olub olmadığına,

faydalı görülüb görülmədiyinə istiqamətlidir.

Bu mövzuda təfsirçilərin irəli sürdükləri başqa şərhlər/şərh edər də vardır.

Bunlardan biri budur: Bu problemin məqsədi, görərək inanmaq surətiylə

ürəklərin təmin olmasıdır; yoxsa Allahın gücündən şübhə

etmə məqsədi daşımaz. Eynilə İbrahim Peyğəmbərin (ə.s), bizə Allah

tərəfindən nəql edilən "Ya Rəbbi! Ölüləri necə diriltdiyini mənə

göstər. Allah, 'Yoxsa buna inanmadınmı?' dedi. İbrahim: İnandım;

lakin ürəyim təmin olsun deyə bunu istəyirəm." (Bəqərə, 260)

sözləri kimidir.

Bu şərh haqqında bunları söyləmək lazımdır: İmanın artırılması

və ürəyin təmin edilməsi məqsədi ilə möcüzə istəmənin doğru

olması, tək başına həvarilərin sualını bu səbəbə bağlamanın

doğruluğunu sübut etməz. Onların İbrahim Peyğəmbər (ə.s) kimi

günahsız olduqları sabit deyil ki, bu günahsızlıq sözlərində kobudluq

olmadığı şəklində bir şərhə başlı başına dəlil sayılsın. Tərsinə

sözlərinin belə olmadığı yolunda dəlil vardır. Çünki onlar İbrahim

Peyğəmbərin, "İnandım; lakin ürəyim təmin olsun deyə bunu

istəyirəm." dediyi kimi, "O süfrənin yeməklərindən yeyib ürəklərimizin

təmin olmasını istəyirik." demirlər. Bunun yerinə,

"İstəyirik ki, ondan yeyək, ürəklərimiz sakitləşsin." deyirlər. Yəni

yemək yeməyi başlı başına bir məqsəd olaraq qarşıya qoyurlar.

Onsuz da/zatən bu şərh olsa olsa onların ürəklərinin Allahın gücü ilə