|
|
səhifə | 54/92 | tarix | 20.01.2017 | ölçüsü | 12,44 Mb. | | #823 |
| Maidə Surəsi 112-115 ................................................... 313
Digər bir qisim möcüzələr, kafirlərin istəyi üzərinə peyğəmbərlərə
təqdim edilən möcüzələrdir. Saleh Peyğəmbərin (ə.s) dəvəsi kimi.
Peyğəmbərlərin çağırış işləri əsnasında gündəmə gələn qorxunc
hadisələr və ümumi fəlakətlər də bu kateqoriyaya girər. Məsələn Musa
Peyğəmbərin (ə.s) Fironun qövmünə göstərdiyi və aralarında
çəyirtkə, zərərli böcək və qurbağa zəbtlərinin də ol/tapıldığı yeddi
təbii fəlakət möcüzəsi, Nuh tufanı, Səmud oğullarının yerin dibinə keçirilmələri,
Ad oğullarının qasırğası kimi fövqəladə bəlalar. Bunlar
də inadçı inkarçılara istiqamətlidir.
Digər bir qisim möcüzələr də bir ehtiyacın tələb etməsinə, bir
zəruriliyin ortaya çıxmasına görə uca Allahın möminlərə
təqdim etdiyi fövqəladəliklərdir. Yarılan qayadan mənbələrin fışqırması,
İsrailoğullarına səhra/çöl ortasında bildirçin edinin və halvanın endirilməsi,
böyük qayanın başları üzərində asılı tutulması, Firon'-
dan və onun zalımlıqlarından xilas olmaları üçün dənizin ikiyə ayrılması
kimi. Bu fövqəladəliklər də ya özünü bəyənmiş isyankarları
qorxutmaq və ya möminlərə istiqamətli rəhməti tamama çatdırmaq
üçün belə bir istəkləri olmamasına baxmayaraq özlərini şərəflənmək
məqsədi ilə təqdim edilən möcüzələrdir.
Uca Allah tərəfindən Peyğəmbərimizi (s. a. a) şərəflənmək
üçün möminlərə təqdim edilən vədlər də bu kateqoriyaya girər. Məkkənin
fəth ediləcəyi, Qureyş kafirlərinin pərişan olacaqları, Bizanslıların
Farsları məğlub et/yeyiləcəkləri ilə əlaqədar vədlər kimi.
Quranda izah edilən və ilahi təlimdə söz mövzusu edilən möcüzə
növləri işdə bunlardır. Möcüzə endikdən sonra başqa bir möcüzə istəməyə
gəlincə, ilahi təlim bunu sayıqlama xüsusiyyətli həvəslərdən sayar
və ona əhəmiyyət verməz. Quranın mövcudiyyətinə baxmayaraq
Ehlikitabın Peyğəmbərimizdən (s. a. a) göydən özlərinə bir kitab
endirilməsini istəmələri kimi. Uca Allah belə buyurur: "Ehlikitap,
səndən özlərinə göydən bir kitab endirməyini istəyirlər. Onlar
Musadan, bundan daha böyüyünü istəmişlər idi və 'Bizə Allahı açıqca
göstər' demişlər idi... Lakin Allah sənə endirdiyinə şahidlik
edər; onu öz məlumatıyla endirmişdir. Mələklər də (buna) şahidlik
edərlər. Şahid olaraq Allah yetər." (Nisa, 166)
Məkkəli müşriklərin Peyğəmbərimizdən (s. a. a) yer üzünə mələklərin
endirilməsini və ya Allahın özlərinə göstərilməsini istəmələri
də bu növdən sayıqlama xüsusiyyətli bir istəkdir. Bu ayələrdə
314 ........................................ əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6
buyurulduğu kimi: "Bizimlə qarşılaşacaqlarını gözləməyənlər, 'Bizə
mələklər göndərilməli deyil idimi və ya birbaşa
Rəbbimizi görməli deyil dikmi?' dedilər. Onlar böyüklük kompleksinə
qapılaraq azğınlıqda son dərəcə irəli getmişlər." (Furqan,
21)
"Dedilər: Bu elçiyə nə olur ki yemək yeyir və bazarda gəzir?
Ona özüylə birlikdə xəbərdarlıqçı olaraq bir mələk endirilməli
deyilmi? Yaxud üstünə bir xəzinə atılmalı, yaxud özünün, məhsulundan
yeməyi bir bağçası olmalı deyilmi? Bu zalımlar möminlərə
'Sizlər ovsunlanmış, ağılı tarazlığı xarab bir adamın arxasından
gedirsiniz' dedilər. Sənin haqqında nə yaraşıqsız bənzətmələr
düzdüklərini görürsənmü? Onlar sapmışlar və heç cür doğru
yolu tapa bilmirlər." (Furqan, 7-9) Quran da bu mənas(n)ı ifadə edən
daha bir çox ayə vardır.
Bütün bunların arxasındakı tək səbəb budur: Möcüzələrin
enməsinin məqsədi, gerçəyin ortaya çıxması və dəlilin tamama
çatdırılmasıdır. Möcüzə enib də gerçək ortaya çıxınca və artıq deyiləcək
söz qalmayınca, əgər möcüzə endiyi və məqsəd hasil olduğu
halda yenə möcüzə istəyi təkrarlansa, bunun Allahın möcüzələrini
əyləncə mövzusu etmək, Allah ilə oyun oynamaqdan və gerçəkləri
qəbul etməkdə oynaqlıq göstərmədən başqa bir mənas(n)ı yoxdur və
bu tutum ən böyük azğınlıq və gerçəyə qarşı baş qaldırmadıyar.
Belə bir tutum əgər möminlər tərəfindən ortaya qoyulsa, bunun
günahı daha sıx və cinayət/günahı daha ağır olar. Xüsusilə Allahın
möcüzələrini görüb də bunun üzərinə iman etmiş olan bir möminin,
mömin olduğuna görə göydən möcüzə enməsi ilə nə işi ola bilər?
Bu tutum daha çox arzularının əsiri olmuş və əyləncə yığıncaqlarında
özündən keçmiş kəslərin istəklərinə və ya əcaib idman
nümayiş düşkünlərinin könüllərini xoş etmək üçün istədikləri çaşdırıcı
kəndirbazlıq və akrobasi tələblərinə bənzəmirmi?
"Hanı həvarilər, 'Ey Məryəm oğulu İsa, Rəbbin bizə göydən
təchiz edilmiş bir süfrə endirə bilərmi?' demişlər idi." ifadəsindən
aydın olan məna budur: Həvarilər İsa Peyğəmbərdən (ə.s)
özlərinə xüsusi bir möcüzə göstərməsini istəyirlər. Halbuki onlar
onun həvariləri, ona ən yaxın kəslərdir. Onun göstərdiyi o
təəccüblü möcüzələri, o açıq kəramətləri görmüşlər idi. İsa Peyğəmbər
(ə.s) onsuz da/zatən qövmünə göndərilərkən fövqəladə möcüzələrin
bərabərində göndərilmişdi. Uca Allah bu gerçəyi belə ifadə
Maidə Surəsi 112-115 ..................................................... 315
Uca Allah bu gerçəyi belə ifadə edir: "(Allah onu)
İsrailoğullarına elçi edəcək, (o, onlara belə deyəcək) 'Mən sizə
Rəbbinizdən bir möcüzə gətirdim. Mən sizə palçıqdan quş formasında
bir şey yaradar, ona üfləyərəm, Allahın icazəs(n)i ilə quş olar..."
(Al/götürü İmran, 49)
İsa Peyğəmbərə inanan bir kimsənin onun bir möcüzəsi ilə
qarşılaşmadığı necə təsəvvür edilə bilər ki, onun öz varlığı başlı
başına bir möcüzədir. Allah onu atasız yaratdı və Ruh'ul-Kudüs ilə
dəstəklədi. Daha beşikdəykən inkişaf etmiş yaşlarındakı kimi insanlarla
danışa bilir, bir-birini izləyən bir çox möcüzə ilə davamlı şəkildə
şərəflənilir və sonunda Allah onu öz qatına yüksəldərək ən/en
çaşdırıcı möcüzə ilə missiyasını nöqtələyir.
Həvarilərin bu qədər çox sayda möcüzədən sonra özləri üçün
seçdikləri bir möcüzə istəmələri, möcüzədən sonra möcüzə istəyə
mənasını verər. Beləcə son dərəcə çirkin bir davranış sərgiləmiş
oldular. Bundan ötəri İsa Peyğəmbər (ə.s), "Əgər inanan
kəslər sinizsə, Allahdan qorxun." şəklindəki sözləri ilə onları danlamışdır.
İşdə buna görə həvarilər bu təkliflərini səbəbləndirdilər, sözlərinin
mütləqliyini məhdudlaşdırıb yumşaldacaq ikinci bir şərh
etmək və ifadələrin itiliyini aradan qaldırmaq üçün, "İstəyirik ki, ondan
yeyək, ürəklərimiz sakitləşsin, bizə doğru söylədiyini qəti olaraq
bilək və buna şahidlik edənlərdən olaq." dedilər. Beləliklə
yemə məqsədinə, istəklərinə səbəb meydana gətirəcək başqa məqsədlər
əlavə etdilər. Bundan məqsədləri, istəklərinin əcaib hadisələrlə əylənmək
və Allahın möcüzələrini oyun mövzusu etmək mənasına
gəlmədiyini, tərsinə məlumatlarını mükəmməlləşdirmək, pis duyğuları
ürəklərindən qovmaq və hadisəyə şahidlik etmək kimi faydalı məqsədləri
olduğunu ifadə etməkdir.
Lakin bununla birlikdə süfrənin yeməklərindən yemək istədiklərini
söyləməkdən geri qalmadılar. İşdə əsl səhvləri bu oldu. Əgər
"O süfrənin yeməklərindən yeyib ürəklərimizin güvən tapmasını
istəyirik" desədilər, "İstəyirik ki, ondan yeyək, ürəklərimiz sakitləşsin"
dedikləri üçün al/götürdükləri sərt cavablara həmsöhbət olmayacaqdılar.
Çünki ilk ifadə, bütün həvəs və əyləncə ehtimallarını ortadan
qaldırarkən, ikincisi belə deyil.
İsa Peyğəmbər (ə.s) həvarilərin israrlı istəklərinə cavab olaraq
316 ................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6
Rəbbindən bu möcüzəni özlərinə bağışlamasını istədi. Bu möcüzə
yalnız öz ümmətinə məxsus növdən bir fövqəladəlik idi.
Çünki görünüşcə lazımlı olmayan səbəblərə söykənilən bir istək
üzərinə göstəriləcək tək möcüzə idi. Bu səbəb inanmış kəslərin
enəcək süfrənin yeməklərindən yemə səbəbi idi. Bundan
ötəri İsa Peyğəmbər (ə.s) bu istəyini Allaha yönəldilməsi uyğun
olacaq bir səbəb ilə yaftalayarak, "Allahım, ey Rəbbimiz!
Bizə göydən bir süfrə endir ki, bu gün həm əvvəlkilərimiz, həm də
sonrakılarımız üçün bir bayram və səndən bir möcüzə olsun." dedi.
Görüldüyü kimi İsa Peyğəmbər bu hadisəs(n)i bayram olaraq adlandırdı.
Bayram, bir qövmün insanlar arasında özlərinə məxsus bir hədiyyəyə,
bir iftixara məzhər olduqları gündür. Bu süfrənin enişi İsa
Peyğəmbər tərəfindən işdə bu sifətlə xarakterizə edilmişdi.
İsa Peyğəmbər bu istəyini Rəbbinə yönəldincə, Rəbbi onun
duasını qəbul etdi. Onsuz da/zatən onun, Rəbbindən qəbul ediləcəyini ümid etmədiyi
bir istəkdə ol/tapılması və ya Rəbbinin onu rədd edərək alçaq
etməsi, əlini boş çevirməsi gözlənilə bilməzdi. Lakin necə ki, bu möcüzə
başqa heç bir ümmətə təqdim edilməmiş növdən yalnız həvarilərə
məxsus bir möcüzə idi isə, bu möcüzədən sonra kafir olacaq olanlar
üçün heç bir insan birliyinə verilməmiş ağırlıqda bir cəza şərti
şərt idi. Uca Allah bu şərti belə açıqlayır: "Mən şübhəsiz onu sizə
endirəcəyəm. Amma ondan sonra kim inkar etsə, ona aləmlərdə
heç kimə etməyəcəyə(i)m əzabı edərəm." Açıqladığımız
bu xüsusu qənimət olaraq bilməlisən.
"Hanı həvarilər, 'Ey Məryəm oğulu İsa, Rəbbin bizə göydən təchiz edilmiş
bir süfrə endirə bilərmi?' demişlər idi." Ayədəki "iz=hani" bir zərf ədatıdır
və gizli bir hərəkət ilə əlaqəlidir. Bu gizli hərəkət, "uzkur" (xatırla) və ya
bu mənada bir hərəkətdir. Buna görə ifadənin mənas(n)ı "Həvarilərin...
dedikləri zamanı xatırla" şəklindədir.
Bəzi təfsirçilərə görə bu "iz" ədatı bir əvvəlki ayədə keçən
"qalu amena=inandık dedilər..." cümləsi ilə əlaqəlidir. O zaman
məna, "Həvarilər İsaya, Rəbbin bizə göydən təchiz edilmiş bir süfrə
endirə bilərmi?" dedikləri bir vaxtda, "İnandıq... demişlər idi." şəklindədir.
Yəni həvarilər dedilər ki: "Biz Allaha inandıq. Bizim Allah-
'ın əmrinə təslim olmuş kəslər olduğumuza şahid ol."
Bu fərziyyədən məqsəd, həvarilərin iddialarının doğru olmadı
Maidə Surəsi 112-115 ............................................................... 317
ğını və İsa Peyğəmbəri (ə.s), özünə təslim olduqlarına şahid
tutmalarının ciddi olduğunu ifadə etməkdir.
Lakin bu fərziyyə ayələrin məzmunu ilə uyğun gəlməz. Həvarilərin
imanı necə olar da səmimi olmaz? Uca Allah onlara, özünə
və peyğəmbərlərinə iman etmələrini vəhy etdiyini bildirir və bunun
İsa Peyğəmbərə (ə.s) istiqamətli bir lütf olduğunu vurğulayır.
Üstəlik əgər elə olsa idi, "Həvarilər dedilər ki..." ifadəsindəki [imansızlıqlarını]
ortaya çıxarmaları yersiz olardı.
"Maidə", üzərində yemək olan süfrə deməkdir. Ragıp
İsfahani belə deyər: "Maidə, içində yemək olan qab deməkdir.
Həm qab və həm də içindəki yemək üçün istifadə edilər. Ərəblər, 'Mənə
yemək verdi.' mənasında 'mədən, yemiduni' ifadəsini istifadə edərlər."
Ayədə köçürülən sual mətninə, yəni "Rəbbin bizə göydən təchiz edilmiş
bir süfrə endirə bilərmi?" ifadəsinə gəlincə, ilk baxışdakı
mənas(n)ı ilə bu ifadənin həvarilərin ağızından çıxması ağılın yadırğayacağı
bir xüsusdur. O həvarilər ki, İsa Peyğəmbərin yoldaşları,
şagirdləri, yaxın və ayrılmaz dostları, onun məlumatının və düşüncələrinin
işığından bolluq alan/sahə, onun əxlaq qaydalarına və ayaq izlərinə
uyğun gələn kəslərdir. Kənar yandan ən zəif iman belə uca Allahın hər
şeyə qədr olduğu, ONun üçün acizlik deyə bir şeyin söz mövzusu edilə bilməyəcəyi,
ONA acizliyin qalib gələ bilməyəcəyi şüurunu insana peyvəndlərkən,
necə olar da həvarilər Allahın göydən süfrə endirməyə gücünün
çatıb çatmayacağını peyğəmbərlərinə soruşa bilməkdədirlər?
Bundan ötəri yeddi kurradan biri olan Kisai, ayədəki əlaqədar ibareyi
"Hel tasda idis(n)i Rabbeke=Sen Rəbbindən soruşa bilərsənmi?" şəklində
oxumuşdur. Yəni "Rabbeke" sözü, gizli bir hərəkətin
mefilidir. Əsli şöylədir: "Hel tasda idis(n)i ən/en tes'ele Rabbeke."
Mef'ulda amil olan hərəkət hazfedilmiş və "tasda idis(n)i" hərəkəti onun yerinə
keçmişdir və yaxud da bir sözün digərinin yerinə keçişi söz mövzusu
olmadan hərəkət hazfedilmiştir.
Təfsirçilər, həvarilərin bu tərəddüd məzmunlu suallarını dəyişik
şəkildə şərh etmişlər. Bu şərhlərdə ilk planda ağla gələn Allahın
gücündən şübhə etmə ehtimalının varid olmadığı, həvarilərin
belə sadə bir cəhalətdən uzaq olduqları əsasına söykən/dözülmüşdür.
Bu əsasa söykən/dözülərək edilə biləcək ən yaxşı şərh budur: Ayə
318......................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6
təki "güc çatdırma" məsləhətin tələb etməsindən və icazənin verilməsindən
kinayədir. Necə ki imkan, güc və qüvvət anlayışlarıyla da
kinayə yolu ilə "məsləhətin olması və icazə verilməsi" ifadə edilər.
Məsələn, "Hökmdar hər ehtiyac sahibini dinləyə bilməz" deyilir. Bununla
"Hökmdarlığın ictimai faydası onu bundan alıkor" deyilmək
istənər. Yoxsa mütləq mənas(n)ı ilə dərd dinləmək, hökmdarın gücü
daxilində bir işdir. Yenə "Zəngin adam, hər kəsə sədəqə verə bilməz" deyilir.
Yəni malını qoruma məsləhəti bunu etməməsini tələb edir.
Başqa bir nümunə, "Alimin bütün bildiyini izah etməsi mümkün deyil."
sözüdür. Yəni dinin, xalqın və ictimai nizamın məsləhəti
alimi bundan alıkor. Yenə bir nümunə olaraq vahidik yoldaşına "Mənimlə
birlikdə filana gedə bilərsənmi?" deyə soruşarıq. Bu sözdəki
yapabilirlik gedə bilmənin özünü deyil, bu hərəkətin yerində olub olmadığına,
faydalı görülüb görülmədiyinə istiqamətlidir.
Bu mövzuda təfsirçilərin irəli sürdükləri başqa şərhlər/şərh edər də vardır.
Bunlardan biri budur: Bu problemin məqsədi, görərək inanmaq surətiylə
ürəklərin təmin olmasıdır; yoxsa Allahın gücündən şübhə
etmə məqsədi daşımaz. Eynilə İbrahim Peyğəmbərin (ə.s), bizə Allah
tərəfindən nəql edilən "Ya Rəbbi! Ölüləri necə diriltdiyini mənə
göstər. Allah, 'Yoxsa buna inanmadınmı?' dedi. İbrahim: İnandım;
lakin ürəyim təmin olsun deyə bunu istəyirəm." (Bəqərə, 260)
sözləri kimidir.
Bu şərh haqqında bunları söyləmək lazımdır: İmanın artırılması
və ürəyin təmin edilməsi məqsədi ilə möcüzə istəmənin doğru
olması, tək başına həvarilərin sualını bu səbəbə bağlamanın
doğruluğunu sübut etməz. Onların İbrahim Peyğəmbər (ə.s) kimi
günahsız olduqları sabit deyil ki, bu günahsızlıq sözlərində kobudluq
olmadığı şəklində bir şərhə başlı başına dəlil sayılsın. Tərsinə
sözlərinin belə olmadığı yolunda dəlil vardır. Çünki onlar İbrahim
Peyğəmbərin, "İnandım; lakin ürəyim təmin olsun deyə bunu
istəyirəm." dediyi kimi, "O süfrənin yeməklərindən yeyib ürəklərimizin
təmin olmasını istəyirik." demirlər. Bunun yerinə,
"İstəyirik ki, ondan yeyək, ürəklərimiz sakitləşsin." deyirlər. Yəni
yemək yeməyi başlı başına bir məqsəd olaraq qarşıya qoyurlar.
Onsuz da/zatən bu şərh olsa olsa onların ürəklərinin Allahın gücü ilə
Dostları ilə paylaş: |
|
|