I Maidə Surəsi 55-56

Maidə Surəsi 116-120 ...................................................... 521

ma xaricində bir funksiyas(n)ı yoxdur. Əhəmiyyətli məqsəd, axirət yurdu və insanın

davamlı xoşbəxtliyidir. Dünya həyatından məqsəd, əgər həyat

adını verdiyimiz şeyin özü olub mal, mülk, mövqe, üstünlük,

suverenlik kimi həyata yoldaşlıq edən inkişaflar bu anlayışın əhatənin

xaricində isə, gördüyümüz gerçəklərin varlığına baxmayaraq bu həyatın

oyun və əyləncə olması, həyata yoldaşlıq edən təzahürlərin haydı

haydı oyun və əyləncə olmasını tələb edir. Yox əgər məqsəd bütün

əlavələri ilə dünya həyatının bütünü isə, oyun və əyləncə olması

daha açıqdır.

Bütün bu ictimai ənənələr, üstünlük, mal və mövqe kimi arxasından

qaçışlan məqsədlər, bunların yanında uca Allahın bizi fitri

olaraq yönəltdiyi və din təhsilinin əhatə etdiyi maddələr və məqsədlər,

sonra da peyğəmbərlərin yönəltdiyi məqsədlər, bütün bunların

hamısı bir oyun kimidir. Bunları ağıllı bir təlimatçı kiçik bir uşaq üçün

ortaya qoyur. O uşaq ki, faydasını zərərindən və yaxşılığını pisliyindən

ayıra bilmir. Sonra bu müddətdə ona rəhbərlik edərək bədəninin

inkişafına, zehininin açılmasına fürsət vermək surətiylə onu

iş nizamına və bu yolla müvəffəqiyyətə çatmağa hazırlayır. Bu əyləncəli

müddət, uşaq üçün gözəl bir oyundur, onu iş mərhələsinə

çatdırar. Pedaqoq vəli baxımından isə oyunla maraq/əlaqəsi olmayan hikmətə

söykənən ciddi bir işdir.

Necə ki uca Allah belə buyurur: "Biz göyləri, yer üzünü və

bu ikisi arasındakı varlıqları oyun olsun deyə yaratmadıq. Onları

yalnız haqqa söykənən olaraq yaratdıq. Lakin onların çoxu bunu

bilmir." (Duxan, 39) Bu ayənin məzmunu bir əvvəlki ayənin məzmununa

yaxındır.

Uca Allah daha sonra bu maddi təhsilin necə mənəvi məqsədlərinə

çatdırdığını bu ümumi örnəklə insanlara açıqlayır: "Allah göydən

su endirdi və yataqlarının tutumu ilə ölçülü böyüklüklərdə

dərələrə axıtdı. Axan sel, səthində köpük daşıyar. Bəzək və ya istifadə

əşyası etmək məqsədi ilə atəşdə əritdiyiniz mədənlərin də

buna bənzər köpükləri, cürufları vardır. Allah haqq ilə qərbli bu nümunə

vasitəçiliyi ilə izah edər. Köpük havaya uçub gedər, lakin insanlara

fayda təmin edən qisimi yerdə qalar." (Rə'd, 17)

Uca Allahın bu şərhindən ortaya çıxır ki, davranış ilə

qarşılığı arasında cəmiyyət fərdlərinə görə mövcud olan uzlaşmağa söykənən

və Uca Allahın zahiri təhsilinin də bunun üzrə cari olduğu itələyibə

522........................................ əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

ri əlaqənin kənarında gerçək bir əlaqə vardır.

6- Davranışlar İlə İnsan Nəfsi Arasındakı Əlaqə

Bunun arxasından uca Allah, davranış ilə onun qarşılığı arasındakı

əlaqənin insanın iç aləminə sirayət etdiyini və davranışın

təsiri ilə insan nəfsinin müəyyən bir şəklə və vəziyyətə büründüyünü

ifadə etmək üzrə belə buyurur, "Lakin Allah sizi ürəklərinizin

etdiklərindən məsul məbləğ." (Bəqərə, 225) "İçinizdəki duyğuları

aşkar etsəniz də, gizli tutsanız da, Allah sizi onlardan hesaba

çəkər." (Bəqərə, 284) Bu mənada çox sayda ayə vardır.

Bu ayələrdən aydın olur ki, davranışlara biçilən mükafat və cəza

növündən bütün nəticələndirər gerçəkdə davranışlar yolu ilə nəfslərin

qazandıqları şeylərin nəticələridir. Bu müddətdə davranışlar yalnız

vasitəs(n)i rolu oynayarlar.

Bunun arxasından uca Allah açıqlayır ki, insanların davranışlarının

qarşılığı olaraq qarşılaşacaqları nəticələndirər, həqiqətən davranışlarının

özləridir. Bilindiyi kimi cəmiyyətlər əvvəl müəyyən bir davranışı

göz önünə al/götürərlər, arxasından o davranış üçün bir qarşılıq biçərlər.

Lakin uca Allahın tətbiqi belə deyil. Uca Allahın

tətbiqində davranış, o davranışı edən nəfsin qorunmasına

paralel olaraq qorunar, sonra bütün sirlərin ortaya çıxarılacağı gün

o davranış o nəfsin qarşısına çıxarılar. Bu ayələrdə buyurulduğu kimi:

"Hər bir nəfsin xeyrdən etdiklərini hazır tapdığı və hər nə

pislik işlədisə, onunla özü arasında uzaq bir məsafə olmasını

istədiyi o günü (xatırlayın)." (Al/götürü İmran, 30) "Bu gün üzr bəyan

etməyin. Çünki nə etdiniz isə, onunla cəzalandırırsınız."

(Təhrim, 7) Bu ayələrin söylədiklərimizə dəlaləti açıqdır. Bu anlama

gələn daha bir çox ayə vardır.

Bu ayələr içində ifadə etdiyimiz gerçəyə ən gözəl şəkildə dəlalət

edən ayə budur: "Sən bundan qafil idin. Biz sənin gözündən

pərdəni qaldırdıq. Bu gün baxışın itidir." (Qaf, 22) "Bundan" ifadəsiylə

canlı cəza səhnəsinə işarə edilir. Uca Allah, insanoğlunu

dünyada bu cəzadan qafil sayır. Bunun karinesi ayədəki

"Bu gün" ifadəsidir. Gaf-let isə mövcud olan bir şey haqqında söz

mövzusu olar. Arxasından uca Allah insanın gözündəki pərdənin

qaldırıldığını ifadə edir. Pərdədən söz edilə bilməsi üçün pərdənin

Maidə Surəsi 116-120 ..................................................... 523

örtdüyü bir şeyin ol/tapılması lazımdır. Demək ki, insanın axirətdə

qarşılaşdığı, gördüyü cəza, dünyadaykən də vardı, lakin pərdə altında

olduğu üçün insan onu görmürdü.

Bu ayələr, davranışların qarşılıqları və davranış ilə qarşılıqlarının

ayrı şeylər olduğu haqqındakı ayələri təfsir edir. Çünki

davranışlarının qarşılıqları ilə əlaqədar ayələr, söylədiyim kimi etibarı

ictimai əlaqə mərhələsini göz qarşısında saxlayarkən, bu ayələr davranış

ilə qarşılığı arasındakı gerçək əlaqəyə barmaq basır. Kitabımızın

birinci dərisində "Allah onların ürəklərini... möhürləmişdir."

(Bəqərə, 7) ayəsinin təfsiri əsnasında bu mövzuya bir az toxunmuşduq. İstəyənlər

oraya müraciət edə bilərlər. Və Allah hidayət edicidir.

Maidə Surəsinin Sonu

Həmd Allaha məxsusdur.