Ы мцщазиря: информатика фяннинин предмети

8

Mahazirə 1: İNFORMATİKA FƏNNİNİN PREDMETİ. HESABLAMA TEXNİKASININ İNKİŞAFI MƏRHƏLƏLƏRİ. EHM-LƏRİN NƏSİLLƏRİ. ƏSAS ANLAYIŞLAR. İNFORMASİYANIN ÖLÇÜ VAHİDLƏRİ.

Plan:

1. 
   İnformatika”fənninin predmeti.
   
2. 
   İnformasiya.
   
3. 
   İnformasiyanın ölçü vahidləri.R. Xartli və K. Şennon düsturları.
   
4. 
   Hesablama texnikasının inkşaf mərhələləri.
   
5. 
   Ehm- lərin nəsilləri
   

İnformatika”fənninin predmeti.

«İnformatika» termini ilk dəfə 1960 –jı illərdə fransızlar tərəfindən işlənmişdir. O iki sözün İNFORmasiya+avtoMATİKA sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir.

İnformatika-fərdi kompüterlərdən və İnternetdən istifadə etməklə bağlı olan yeni elmi fənn və yeni informasiya sənayesi sahəsidir.

İnformatika elmi fənn və istiqamət kimi kompüterlərin köməyi ilə informasiyanın yığılması, emalı və ötürülməsinin metod, prinsip və qanunlarını öyrənir.

İnformatikanın fundamenti (əsası) - hesablama prosesləri və hesablama maşınları, sistemləri, şəbəkələrinin təşkili haqqında olan hesablama elmləridir.

Mahiyyətinə görə informatika informasiya proseslərinin və onların avtomatlaş- dırılması yollarını öyrənən fənn kimi yaranmışdır. İnformatikaya informasiyanın ümumi xassələrini, strukturunu, qanunauyğunluğu, ondan idarəetmədə istifadə olunmasını öyrənən, sistematik olaraq onun yığılmasını, axlanmasını, ötürülməsini, avtomatlaşdırılmış məntiqi emalını həyata keçirməyə imkan verən kompleks fənn kimi yanaşmaq olar.

İnformasiya

«İnformasiya» latın sözü olub (informatino), xəbər vermək(nə haqdasa), hər hansı fakt, hadisə barəsində məlumat vermək mənasını daşıyır. İnformasia öyrənilən, tədqiq olunan obyektlər və hadisələr barədə əldə olunan biliklər, məlumatlar toplusudur. Bir sözlə

9

informasiya dedikdə saxlanılan, ötürülən, çevrilən, dəyişdirilə bilən məlumatlar başa düşülür.

İnformasiy-hesablama sistemlərinin (maşınlarının) emaletmə və ötürmə obyektidir. Hesablama sistemlərində gedən bütün proseslər, informasiyanın fiziki daşıyıjıları, sistemi qurğu və qovşaqlarını təşkil edən fiziki vasitələr informasiya emalı prosesinin yerinə yetirilməsinə xidmət edir.

Məlumat- informasiyanın təsvir olunmuş formasıdır.

Verilənlər- hər hansı bir prosesin gedişatını göstərən jihaz və ya insanlar tərəfindən qeyd olunan fakt, əlamət, müşahidə və hadisədir.

Hesablama maşınlarında bir çox prosesləri informasiya təyin edir.Bu aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir:

-İlkin verilənlərin təyin edilməsi və informasiyanın daxil edilməsi.

-daxil olan informasiyanın dəyişdirilməsi (çevrilməsi) və ya yenidən işlənməsi.

İnfrormasiya

Hesablama maşını

m

-nətijələrin təyin edilməsi və yenidən işlənən informasiyanın verilməsi. İstifadəçi ilə HM arasında informasiya mübadiləsi sxemi.

İnformasiya

İstifadəçi

Alqoritm

Məsələ

Proqra

İnformasiyanın ölçü vahidləri.

Mürəkkəb idarəetmə sistemləri anjaq informasiya əsasında fəaliyyət göstərir. Ona görədə informasiyanın ölçülməsi prosesi meydana çıxır. Tutaq ki, m simvoldan n elementli sözlər müəyyən məlumatlar çoxluğunu (N) təşkil edir. Onda bu çoxluğu təşkil edən sözlərin ümumi sayı N=mⁿ şəklində olar. m=2, n=3 olarsa N=2³=8 olar.

Düsturdan göründüyü kimi məlumatların sayı onun elementləri ilə eksponensial asılılıqla ifadə olunur.

10

1928-ji ildə Amerika alimi R.Xartli informasiyanın miqdarının müəyyən olunması üçün aşağıdakı düsturu təklif edir:

l=loq₂N

burada l-informasiyanın miqdarıdır.

Xartlinin verdiyi düstura əsasən ən kiçik informasiya vahidi qəbul edilmişdir. Belə ki, n=1,m=2 olarsa l=loq₂N=1loq₂2=1 (əgər m=1 olarsa l=0 olar).

Beləliklə l=loq₂2=1

1


P


2


P


n


n


2


1


2


2


2

1948-ji ildə Amerika alimi K.Şennon informasiyanın orta miqdarını müəyyən etmək üçün aşağıdakı düsturu təklif etmişdir.


n


P

l  _ P_i log _{2 i}

(P log

• 
  P log
  

... P

log P )

i 1
Burada P₁,…P_n aparılan sınaqların sayıdır.

Əgər hadisə eyni ehtimallıdırsa P₁=P₂=P_n=1/N onda, P₁,…P_n bərabərdirsə onda onlar da 1/N bərabərdir. Beləliklə Xartlinin dusturu alınır.

Beləliklə Xartlinin təklif etdiyi düstur alınır. Burada H-təsadüfi kəmiyyətin entropiyası adlanır və sınağın nətijələrinin qeyri müəyyənliyinin ölçüsüdür.

İnformasiyanı ölçmək üçün ən minimal informasiya vahidi kimi Şennonun təklifi ilə bit (ingilisjə binary digit (ikilik rəqəm) sözundən) qəbul edilmişdir. 8 bitimiz 1 bayta bərabərdir. Beləki 256 sivolluqklaviatura alfavitini kodlaşdırmağa 8 bayt kifayyətdir (256=2⁸) Praktikada isə əsasən aşağıdakı daha böyük informasiya ölçü vahidləri işlədilir:

1 Kb = 1024 bayt = 2¹⁰ bayt; 1 Mb= 1024 Kb = 2²⁰ bayt; 1Qb= 1024 Mb = 2³⁰bayt; 1Tb = 1024 Qb = 2⁴⁰bayt; 1Pbayt = 1024 Tbayt=2⁵⁰bayt

.