I mövzu: Mədəniyyətşünaslığın predmeti Plan: Mədəniyyətşünaslığın elm kimi formalaşması

İnformativ funksiya tarixi varisliyin və sosial təcrübənin ötürülməsinə xidmət edir. Mədəniyyətdən başqa, bəşəriyyətin mənəvi sərvətlərini ötürən və geniş yayan digər bir sahəsi yoxdur. Mədəniyyət nə genetik, nə də bioloji yolla ötürülür.

Mədəniyyət öz təbiətinə görə tarixi mahiyyət kəsb edir. Onun bu günü keçmişə əsaslanaraq gələcəyi formalaşdırır. Məhz mədəniyyətin köməkliyi ilə sosial təcrübə bir nəsildən digərinə ötürülür. Əgər söhbət ayrıca tarixi dövr və mərhələdən gedirsə, onda mədəniyyət vasitəsilə informasiya hər hansı bir ölkədən digərinə, bir xalqdan başqasına çatdırılır. Məhz bu xüsusiyyətinə görə mədəniyyəti bəşəriyyətin «qeyri-genetik yaddaş»ı adlandırmaq olar.

İnformasiyanın məkan və zaman çərçivəsində ötürülməsi kanalı təkcə mənəvi mədəniyyətlə deyil, həm də maddi mədəniyyətlə izah edilir. Bu funksiyası vasitəsilə mədəniyyət nəsilləri əlaqələndirir, hər növbəti nəsli əvvəlkilərin təcrübəsi ilə zənginləşdirir. Lakin bu o demək deyil ki, müasir dünyada yaşayaraq, müasir kitabları oxuyaraq dünya mədəniyyətinin təcrübəsinə yiyələnmək olar. Burada “mədəniyyət” və “müasirlik” anlayışlarını fərqləndirmək lazımdır. İ.V. Hötenin qeyd etdiyi kimi, mədəni olmaq üçün insan “dünya mədəniyyətinin bütün mərhələlərindən” keçməlidir.

Nəzərə almaq lazımdır ki, mədəniyyət keçmişin, bu günün və gələcəyin dönməz zaman ardıcıllığından ibarət xətti proses kimi yox, keçmişin, bu günün və gələcəyin birgə mövcud olduğu və aralarında dialoqun mümkün olduğu bir sistem kimi təzahür edir. Bu mədəniyyətlərarası dialoq isə insanda reallaşdırılır.

Mədəniyyət yalnız ənənə ilə mövcud ola bilməz, o daima dəyişmiş tarixi şəraitdə sosiuma daxil olan yeni nəsillərin səyləri ilə dəstəklənir. Sosial-tarixi şəraitin bu xüsusiyyəti yeni nəslin nümayəndələrini keçmişin mədəni nailiyyətlərinin yaradıcı şəkildə yenidən işləmələrinə təhrik edir. Varislik və yenilikçilik cəmiyyətin mədəni həyatının əsaslarına daxildir.

Mədəniyyətin informasiya funksiyası onun kommunikativ funksiyası ilə bağlıdır. Heç bir mədəniyyət təcrid olunmuş halda mövcud deyildir və mədəniyyətlər bir-birinə qarşılıqlı təsir göstərir, başqa adamların, nəsillər və mədəniyyətlərin təcrübəsini mənimsəyir.

İnsan maddi və mənəvi mədəniyyət abidələrində həkk olunmuş informasiyanı dərk etməklə bu abidələri yaratmış insanlarla dolayı və ya vasitəli ünsiyyətə girir. Söz insanların ideoloji və mədəni fəaliyyətinin bütün proseslərini müşayiət edir. Dil, ilk növbədə ədəbi dil bu və ya digər milli mədəniyyətə yiyələnmə vasitəsidir.

Mədəniyyət insanların ünsiyyət şəraiti və vasitəsidir. Məhz mədəniyyətin mənimsənilməsilə insanlar arasında əsl insani ünsiyyət formaları qurulur. Çünki, məhz mədəniyyət onlara ünsiyyət vasitələrini – işarələr sistemini, qiymətləri verir.

İnsanın bütün fəaliyyət istiqamətlərini (istehsal, ideoloji, siyasi, dini və s.) söz müşayiət edir. Dil mədəniyyətin məhsulu olub, insanlar arasında hərtərəfli münasibətlər yaradaraq, bu və ya digər mədəniyyətin vasitəçisi rolunu oynayır.

İnsanların ünsiyyət vasitəsi kimi, ilk növbədə, onların şifahi dili çıxış edir. Söz insanların mədəni fəaliyyət proseslərini müşayiət edir. Dil, ilk növbədə ədəbi dil, bu və ya digər milli mədəniyyətə yiyələnmək üçün “açar” rolunu oynayır. Mədəniyyətə və əsasən incəsənətə yiyələnmə prosesində insanlar başqa dövrlərlə və ölkələrlə tanış ola, digər nəsillərlə və insanlarla ünsiyyətdə ola bilərlər.

Ünsiyyət prosesi həm incəsənətin spesifik dili ilə (musiqi, rəqs, kino, teatr və s), həm də elmin dili ilə (riyazi rəmzlər, kimyəvi formullar və s.) həyata keçirilir. Əgər tarixin müxtəlif çağlarında ünsiyyət vasitəsi kimi nəsildən nəslə, insandan insana şifahi, qrafik formada işarə sistemləri ötürülürdüsə, müasir dövrdə yeni nəqliyyat vasitələrinin, texnika, kütləvi informasiya vasitələrinin (mətbuat, radio, televiziya, kino, audio- və videoyazılar, İnternet) inkişafı nəticəsində informasiyaların ötürülməsində yüksək irəliləyiş əldə edilmişdir.

Texniki vasitələr bir tərəfdən ünsiyyəti genişləndirirsə, digər tərəfdən onu mürəkkəbləşdirir, çətinləşdirir. Bu, ilk növbədə insanların maddi və ya mənəvi dəyərlərlə canlı ünsiyyətin qurulması şəraiti ilə izah edilir. Məsələn, muzey əşyası ilə tanış olmaq üçün tamaşaçının ekspozisiya zalına getməsi o qədər də vacib deyil. Ona tamaşaçı həm televiziya, həm də video çəkilişi ilə tamaşa edə bilər. Musiqiyə qulaq asmaq üçün konsert və ya filarmoniyaya getmək vacib deyil, ona maqnitofon və ya CD-də qulaq asmaq mümkündür.

Beləliklə, kommunikativ imkanların genişlənməsi mədəniyyətlərin milli xüsusiyyətlərinin kölgədə qalması və vahid ümumbəşəri sivilizasiyanın formalaşmasının təminatçısıdır.