İBN ÂBİDÎN, AHMED B. ABDÜLGANÎ
Ahmed b. Abdilganî b. Ömer ed-Dımaşki (ö. 1307/1889) Hanefî âlimi.
1238 (1823) yılında Şam'da doğdu. Yetiştirdiği âlimlerle meşhur olan İbn Âbi-dîn ailesine mensuptur. Gramer, mantık ve edebiyat alanındaki ilk bilgileri Alâeddin el-Âbidîn'den aldı. Amcası Muhammed Emîn Abidîn ve fakih Hâşim et-Tâ-cfden fıkıh ve hadis okudu. Amcazadesi Muhammed Alâeddin ile birlikte uzun süre Saîd el-Halebfnin derslerine katıldı, ayrıca çevresindeki ilim adamlarından faydalanmaya çalıştı. Devrin meşhur âlimlerinden Ebû Bekir el-Kilâlî ve Muhammed el-Hattî'den çeşitli İslâmî ilimlere dair eserler okudu, katıldığı ilim halkalarında zekâsıyla dikkat çekti.
Bir taraftan klasik İslâmî ilimleri tahsil ederken diğer taraftan tasavvuf çevreleriyle irtibat kuran İbn Âbidîn, Nakşibendî şeyhi Muhammed el-Hânî vasıtasıyla Nak-şîliğe ve Halvetî şeyhi Muhammed Mehdî el-Mağribî vasıtasıyla Halvetiyye'ye intisap etti. Daha sonra Muhyiddin İbnü'l-Arabî'nin eserlerini okuyarak onun vahdet-i vücûd anlayışına meyleden İbn Abidîn, düşüncelerinin hulul ve İttihada yol açtığını ileri sürerek İbnü'l-Arabî'ye ve onun şahsında tasavvufa karşı çıkan çevrelerle mücadele etti. Bu sırada tasavvufun mahiyetine dair yazdığı bazı küçük risalelerde özellikle İbnü'l-Arabî'nin tasavvuf anlayışını övdü.
İbn Abidîn. ilk olarak babasının imam olduğu Verd Camii'nde hatip olarak görevlendirildi, onun ölümünden sonra da caminin imamlığını yürüttü. Bu esnada çeşitli bölgelerden gelen öğrencilere ders vermeye başladı. Kaynaklarda belirtildiğine göre zaruret olmadıkça dışarı çıkmayan ve vaktini eğitim öğretime ayıran İbn Âbidîn, geniş ilmî birikiminden başka özellikle dengeli bir dinî hayat yaşadığı için kısa zamanda tanındı ve bilhassa fık-hî konulardaki derinliğiyle dikkat çekti. Vâdilacem ve Bellân gibi bazı küçük beldelerde müftülük görevinde bulunduktan sonra sekiz yıl kadar Şam müftüsü Mah-mûd Hamza'nın yanında fetva emini olarak çalıştı. Son olarak temyiz meclisi üyeliğine getirildi. 26 Rebîülâhir 1307'de (19 Aralık 1889) Şam'da vefat etti ve Bâbüssa-gir'de amcası Muhammed Emîn İbn Âbi-dîn'in mezarının yakınında defnedildi.
Eserleri. İbn Abidîn'in akaid, hadis, fıkıh, tasavvuf gibi konularda yirmiyi aşkın çalışması olup bunların başlıcalan şunlardır: el-Hibötü'l-ilâhiyye bi'l-hkideti'l-İslâmiyye 33 el-'Akâidü'l-kalbiyye 34 Risale îîmesâ'iJi'J-hkö'id 35 Risale fi'I-kebd'ir; Şerhu hadîsi "ihiazillâhe yah-fazke"; Risale fi'1-hadîş "es-sa'îdü Sa^îd fi batni ümmih"; Ref'u'l-iltibâs can buğyeü'n~nâs fî ahkâmi't-tahâre ve'1-encâs; Şerhu Kİlmihâl 36 Tahrîrü'î-akvâl fi't-teholluş min mahzûreti'i efâl; Mir'â-tü's-süllâk li-mübteği's-sivâk; Sülle-mü'l'VÜşûl li'I-felâh ve'1-hayri'l-mü-bın bi-ihdtfi şevâbi'l-cfmâl li'n-nebî ve'l-mü minin; Tebşıratü's-sâlikîn bi-hüsni'1-edeb tî zivâci'n-nebî es-Sey-yide Zeyneb; Neşrü'd-dürer'alâ Mev-Hdiİbn Hacer 37 Tenbîhu zevi'î-İrşâdfî nefyi'l-hulûl ve'î-ittihâd; ed-Dürrü'l-ecîâ bi-şerhi'd-devri'1-cflâ. Son iki eser. Muhyiddin İbnü'l-Arabî'ye nisbet edilen hulul ve ittihad anlayışını reddedip onu savunmak amacıyla yazılmıştır. Müellifin bunlardan başka daha çok tasavvuf konularında küçük bazı risaleleri de vardır. Tamamı yazma halinde olan eserlerinin nüshaları Şam Zâhiriyye ve Âl-i Âbidîn kütüphanelerinde bulunmaktadır. 38
Bibliyografya :
Ziriklî, eM'/âm,l, 147; Kehhâle,Muccemü7-mü'eturtn, 1, 277; Zekî Mücâhid. et-Aciâmü'ş-Şarkııyye, Kahire 1963, !1, 80; Ahmed Teymur Paşa, A'lârnü'l-fıkri'l-tslâmî fı'l-caşri'l-hadtş, Kahire 1387/1967, s. 253-256; Hâlid Reyyân, Fihrisü mahtûtAtİ Dâri'l-kütübi'z-Zâhinyye: Târih, Dımaşk 1393/1973, II, 531; M. EdîbÂl-i Takıyyüddin el-Hüsnî, Kitâbü Müntehabâti't-te-oârth ti-Dımaşk, Beyrut 1399/1979, II, 702-703; M. Mutr el-Hâfız, Fihrisü maht,ûi,âti Dâri'l-kütübİ'z-Zâhiriyye: el-Fıkha'l-Hanefî, Dımaşk 1401/1980,1, 396-397;a.mlf. - Nizâr Abaza, Tâ-rlhu'ulemâ'iDımaş/c, Dımaşk 1406/1986,1, 63-67; M. Abdüllatîf Sâüh el-Ferfûr. A'lâmü Dımaşk, Dımaşk 1408/1987, s. 15-16; Abdülemîr Selîm, "İbn cÂbidîn", DMBİ, IV, 168-169.
İBN ABİDIN, MUHAMMED EMÎN
Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşki (ö. 1252/1836) Son dönem Hanefî fakihlerinin önde gelenlerinden.
1198 (1784) yılında Şam'da doğdu. Hz. Hüseyin'in soyundan olup babaannesi Hulâşatü'1-eşer müellifi Muhibbînin kızıdır. Zühd ve takvasından dolayı ağabeydîn lakabıyla tanınan beşinci dedesi Muhammed Selâhaddin'e nisbetle İbn Âbidîn diye anılmıştır. İbn Âbidîn Şam'da Muhammed Saîd el-Hamevf den kıraat dersi aldı ve kıraate dair bazı temel metinleri ezberledi. Bu hocasından ayrıca sarf, nahiv ve Şâfıî fıkhı okudu; Şafiî fıkhına dair ez-Zübed'i ve diğer bazı eserleri ezberledi. Daha sonra Muhammed Şâkir es-Sâlimî el-Akkâd'dan aklî ilimleri tahsil edip hadis ve tefsir dersleri alan İbn Âbidîn Hanefî mezhebine geçerek bu hocasından el-Bahrü'r-râİk, el-Hidâye ve diğer bazı eserleri okudu. HaskefTnin ed-Dürrü'l-muhtâfını okurken hocasının vefatı üzerine (1222/1807) eserin kalan kısmını hocasının talebesi Muhammed Saîd el-Ha-lebî'nin yanında tamamladı. Akkâd onu kendi hocalarının derslerine de götürmüş ve Muhammed el-Küzberî, Ahmed el-At-târ, Muhammed Necîb el-Kalaî ve Muhammed Abdürresûl el-Hİndî gibi hocalarından ona icazet almıştır. İbn Âbidîn. daha on yedi yaşında iken el-Kâfî fi'l-ıarûz ve'1-kavâfîadlı eseri şerhetti. Hocası Akkâd'ın sağlığında Nesemâtü'1-es-hâi, Fethu rabbi'l-erbâb, Rei^u'l-işti-bâh an 'ibâreti'l-Eşbâh adlı eserleriyle Akkâd'ın isnadlarına dair el-'Uküdü'l-le'âlî fi'l-esânidi'l-'avâlî adlı bir fehre-se kaleme aldı.
Akkad vasıtasıyla Kâdiriyye, Şeyh Hâlid el-Bağdâdî vasıtasıyla Nakşibendiyye tarikatına intisap eden İbn Âbidîn ayrıca Salih el-Füllânî, Muhammed el-Emîr el-Mıs-rî, Hibetullah el-Ba'lî. Abdülkâdir b. İsmail en-Nablusîve İbrahim b. İsmail en-Nablu-sî'den ders aldı.39 Yetiştirdiği talebeler arasında oğlu İbn Âbidînzâde Alâeddin Muhammed, Abdülganî b. Tâlib el-Meydânî, Muhammed b. Hasan el-Baytâr, Ahmed İslâm-bolî, Abdülkâdir el-Halâsî, Ali el-Murâdî, Abdülhalim Molla, Muhammed Câbîzâ-de ve Muhammed el-Halvânî gibi âlimler sayılabilir. Şeyhülislâm Arif Hikmet Bey ve müfessir Şehâbeddin Mahmûd el-Âlûsîde kendisinden icazet almışlardır.
İbn Âbidîn 123S (1820) yılında hacca gitti. Müftü Hasan el-Murâdî zamanında fetva eminliği görevinde bulundu. 21 Re-bîülâhir 1252 (5 Ağustos 1836} tarihinde Şam'da vefat etti ve Bâbüssagir Kabris-tanı'na defnedildi. Vefat tarihinin 1258 (184Z) olarak gösterilmesi 40 doğru değildir.
Eserleri.
1. Reddü'l-muhtâr çale'd-Dürri'l-muhtâr. Timurtaşî'nİn (ö. 1004/ 1596) Hanefî fıkhına dair Tenvîrü'1-eb-şâr adlı eserine Alâeddin el-Haskefî'nin ed-Dürrü'1-muhtâr adıyla yaptığı şerhin hâşiyesidir. İbn Âbidîn, bir şerh olmasına rağmen oldukça veciz bir üslûpla kaleme alınan ed-Dürrü'1-muhtâr'ın ibarelerini açıklarken sahih, mutemet, zayıf ve tenkit edilen görüşlere işaret etmiş, hükümlerin delillerini incelemiş, daha önce açıklığa kavuşturulamayan bazı meseleleri çözmeye çalışmıştır. Bu arada başvurduğu eserlerdeki yanlışları da düzeltmiştir. Eserin telifinde hemen bütün Hanefî kaynaklarından faydalanan İbn Âbidîn diğer mezheplerin temel kaynaklarına da müracaat etmiştir. Çeşitli baskılan yapılan Reddü'l'muhtar 41 Türkçe'ye de çevrilmiştir 42 Hamdi Döndüren tarafından hazırlanan fihrist ve terimler sözlüğü ile Ahmet Özel ve Yahya Semiz'in çalışması da 43 bu tercümeye ek bir cilt halinde yayımlanmıştır (İstanbul 1988). İbnÂbidîn, "Kitâbü'ş-Şehâdâfın sonundaki "Mesâilü Şettâ"dan "Kitâbü'l-İcâre"nin başına kadar olan bölümü 44 temize çekmeye fırsat bulamadan vefat ettiği için eserin basımı sırasında bu bölüm oğlu tarafından temize çekilmiştir. İbn Âbidîn-zâde, Ahmed Cevdet Paşa'nın ısrarı üzerine bu bölümü tamamlamak amacıyla Kurretü hıyûni'l-ahyârîî-tekmüeti Red-di'1-muhtâr adıyia bir tekmile.45 Abdülkâdirb. Mustafa er-Râfiîde esere Tahrirü'l-muhtâr li-Red-di'1-muhtâr 46 adlı bir ta'likat yazmıştır. Ahmed Mehdî el-Hıdr, modern hukuk sistematiğini de göz önüne alıp Reddü'l-muhtâr'm bir konu fihristini yapmış 47 Ahmet Özel ile Yahya Semiz, Reddü'I-muhtâr yanında müellifin el-'Uküdü'd-dürriyye ve Mec-mû'afü'r-resâ'ii'ini esas alarak bn Âbi-din'in Kaynaklan adıyla bir mezuniyet tezi hazırlamışlardır.48 Ayrıca Kuveyt Evkaf Bakanlığı Reddü'1-muh-fâr'ın Bulak 1272 baskısından hareketle bir konu indeksi yayımlamıştır. 49
2. el-Uküdü'd-dürriyye fî tenkihi'1-Fe-tâva'l-Hâmidiyye. Hâmid b. Ali etfmâ-dî ed-Dımaşki'ye (ö. 1171/1757) ait eserin yeniden düzenlenmiş şeklidir. İbn Âbidîn, Hâmid Efendi'nin Şam müftülüğü sırasında verdiği fetvaları ihtiva eden bu eserin en güvenilir kitaplardan biri olduğunu, ancak tertibinin güzel olmaması, tekrarların bulunması ve çok bilinen meselelere de yer verilmesi gibi sebeplerle eseri kısaltıp yeniden düzenlediğini belirtmektedir. Serkîs ve Brockelmann'ın bu eseri Hâmid b. Muhammed el-Konevfye (ö. 985/ 1577) nisbet etmeleri 50 doğru değildir. el-Vküdü'd-dürriyye birkaç defa basılmıştır.51
3. Nesemâtü'l-eshâr. Ebü'l-Berekât en-Ne-sefî'nin (ö. 710/1310) fıkıh usulüne dair Menârü'l-envâr adlı eserine Haskeff nin İfâdatü'l-envâr adıyla yazdığı şerhin hâ-şiyesidir (İstanbul 1300; Kahire 1328, 1399/ 1979).
4. Minhatü'l-hâlik hle'1-Bahri'rrâ'ik. Yine Ebü'l-Berekât en-Nesefî'nin fıkha dair Kenzü'd-dekâ adlı eserine Zeynüddin İbn Nüceym'in el-Bahrü'r-rtfik adıyla yazdığı şerhin haşiyesi olup bu şerhin kenarında basılmıştır. 52
5. Nüzhetü'n-nevâ-zir 'ale'I-Eşbâh ve'n-nezâ'ir. Zeynüddin İbn Nüceym'in el-Eşbâh ve'n-nezâ'ir'i-nin haşiyesi olan eser, İbn Âbidîn'in talebesi Muhammed b. Hasan el-Baytâr tarafından hocasının kitap üzerindeki notlarının derlenmesiyle meydana getirilmiştir. Kitap Muhammed Mutr el-Hâfız tarafından el-Eşbâh ve 'n-nezâ'ir ile birlikte neşredilmiştir (Dımaşk 1403/1983, 1406).
6. Mecmıfatü resâ'ili İbn cÂbİdîn. Müellifin çeşitli konularla ilgili otuz iki risalesini ihtiva etmektedir. Bu risaleler ayrı ayrı olarak 1301 ve 1302 yıllarında Dımaşk'ta yayımlandığı gibi Uküdüresmi'1-mütü 53 ve el-Fevâ idü'l-cacibe fî Frâbi'1-keli-mâü'î-ğarîbe 54 adlı risalelerin başka baskıları da yapılmıştır.
7. Uküdü '1-le'âlî fi'l-esönîdi'l-'avâlî. Hocası Muhammed Şâkir'in isnadlarına ve icazet aldığı hocalarının biyografilerine dairdir (İstanbul 1287; Dımaşk 1302).
İbn Âbidin'in diğer eserleri şunlardır: Hâşiyetü'l-Beyzâvî, Hâşiyetü'I-Mutav-vel, Hâşİyetü'l-MüJtekö, Hâşiyetü'n-Nehri'l-fâik, Şerhu Nüzheti'l-hisâb, Zeylü Silki'd-dürer, Şerhu'1-Kâtî ü'l-'arûz ve'î-kavâü, Nazmü Kenzi'd-dekâ'ik, Fethu rabbi'l-erbâb 'alâ Lüb-bi'1-elbâb bi-şerhi Nübzeti'l-i'râb, ed-Dürerü'l-mudiyye fî şerhi nazmi'I-Ebhuri'ş-şi'riyye, Ref'u'I-enzâr tammâ evredehü'l-Halebî *ale'd-Dürri'l-muh-târ, Fetâvâ.55 adıyla bir doktora çalışması yapmışsa da eser henüz basıima-mıştır. Tilman Nagel de İbn Âbidîn'in görüşlerinden hareketle, İslâm moderniz-minin temellerinin Sünnî düşünce geleneğinde mevcut olduğunu bir makalesinde ele almıştır.56
Bibliyografya :
İbn Nüceym, el-Eşbâh ye'n-nezâJ(r(nşr. M. Mutî' el-Hâfız). Dımaşk 1403/1983, neşredenin girişi, s. 21-27; İbn Âbidînzâde, Kurretü 'uyû-ni'l-ahyâr, Kahire 1321,1, 5-10; Mehmed Zihni. Kitâbü't-Terâcim, İstanbul 1304, s. 90-91; Serkîs, Mu 'cem. I, 150-154, 265, 739; 11, 1979-1980; Brockelmann, GAL SuppL, II, 264, 428, 434, 644-645, 773-774; Ziriklî. el-AUâm, VI, 267; Kehhâle. Mu'cemü'1-mû'eUifm, IX, 77; Ab-dülhay el-Kettânî, Fihrisü't-fehâns, II, 839-841, 869-870; Abdürrezzâk el-Baytâr, Hilyetü't-be-şer fi târihi'l-karni'ş-şâtis 'aşerlnşr. M. Behçet el-Baytârj, Dımaşk 1382/1963, 111, 1230-1239; Halîl Merdem Bek, A'yânü'l-karnİ'ş-şâlis caşer fi 'l-fikr ve 's-siyâse ue'l-ictimâ', Beyrut 1977, s. 36-39; Ma'a't-Mektebe, s. 364; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 145-149; M. Mutf el-Hâfız - Nizâr Abaza, 'Ulemâ'ü Dımaşk fi'l-karni'ş-şâliş 'aşer el-hicrî, Dımaşk 1412/ 1991,1, 406-430; M. Cemîl eş-Şattî, A'yanü Dımaşk, Dımaşk 1414/1994, s. 252-255; Ahmed Faiz el-Hımsî, "el-'Uzamâ'ü'llezîne düfinû fi Dımaşk ev tnâtû fihâ", el-Hauliyyâtü't-eşeriy-yetü'l-'Arabiyyetü's-Sûriyye, XXXV, Dımaşk 1985, s. 355; Kenneth M. Cuno. "Was the Land of Ottoman Syria Miri or Milk? An Examina-tion of Juridical Differences within the Hanafi School", SU, LXXXI/1 (1995), s. 137-142; Ab-dülemîr Selim. "İbn 'Abidîn", DMBİ, IV, 168; [ed.]. "ibn 'Âbidln", El2 (İng.): III, 695.
Dostları ilə paylaş: |