İBN SAHNÛN
Ebû AbdÜlâh Muhammed b. Sahnûn Abdİsselâm b. Saîd et-Tenûhî el-Kayrevânî (ö. 256/870) Mâliki fıkıh âlimi, eğitim bilimci.
2O2'de(817) Kayrevan'da doğdu. Babası, Kuzey Afrika'da Mâliki mezhebinin yayılmasında önemli hizmetleri geçen el-Müdevvenetü'l-kübrâ adlı eserin müellifi Sahnûn'dur. Sahnûn oğlunun eğitimine özen gösterdi. Başta Kur'an olmak üzere temel bilgileri ve fıkhı babasından öğrenen İbn Sahnûn, daha sonra devrin önde gelen âlimlerinden Abdullah b. Ebû Hassan el-Yahsubî. Mûsâ b. Muâviye es-Sumâdıhî, Abdülazîz b. Yahya el-Medenî el-Hâşimî, Abdülmü'min b. Müstenîr el-Cezerî ve Baki b. Mahled'den hadis dinledi. Ebü'l-Hasan Muhammed b. Nasr b. Hadram'dan münazara dersleri aldı. 235'-te (849-50) hem ilim tahsili hem de hac-cını ifa etmek amacıyla doğu seyahatine çıktı; önce Kahire'de Şafiî'nin talebelerinden Müzeni ve Mısır'ın diğer ileri gelen âlimleriyle görüştü. Müzenî, ondan daha bilgili ve daha zeki birini görmediğini söylemiştir. Aynı yıl hac vazifesini yerine getirdikten sonra Medine'ye geçti; İmam Mâlik'in talebelerinden Ebû Mus'ab ez-Zührîve Ya'küb b. Humeyd b. Kâsib'le görüştü. Ebû Mus'ab ve Seleme b. Şebîb en-Nîsâbûrî'den hadis dinledi. Yolculuğu sırasında birçok âlimle tanışarak onlardan istifade etti.
Kayrevan'a döndüğünde eser yazmaya ve öğrenci yetiştirmeye başlayan Ibn Sah-nûn'un daha babası hayatta iken müstakil bir ders halkasına sahip olduğu rivayet edilir. İbrahim b. Attâb el-Havlânî, Muhammed b. Salim el-Kattân. Ebû Muham-med Saîd b. Hakemûn. İbn Ebü'l-Velîd el-Hatîb ve Kayrevan Mezâlim Mahkemesi başkanı Ebü'l-KSsım et-Tûrî gibi şahsiyetler onun talebeleri arasında yer alır. Babası vefat edince (240/854) onun ilmî riyasetini devraldı. Baba-oğulun burada kurdukları ilmî otorite sebebiyle bir ara Kayrevan şehrinin Sahnûniye olarak anıldığı rivayet edilir.
İbn Sahnûn, babasının ölümünden bir süre sonra Kayrevan Kadısı Süleyman b. İmrân ile arasında çıkan anlaşmazlık yüzünden Kayrevan'ı terketmek zorunda kaldı. Daha sonra şehre dönmek İçin Kayrevan Ağlebî Emîri Muhammed b. Ah-med'den mektupla eman diledi ve onun eman vermesi üzerine geri geldi. Şöhret ve nüfuzu gittikçe artan İbn Sahnûn'a doğrudan bir şey yapamayacağını anlayan Süleyman b. İmrân, Kayrevan'da yaşayan bir grup Iraklı'yı onun aleyhine tahrik etti. Bunun üzerine İbn Sahnûn emîre tesir ederek yakın dostlarından Abdullah b. Tâlib'i cuma imamı olarak tayin ettirmeyi başardı. Bir müddet sonra da Süleyman kadılık görevinden uzaklaştırıldı ve yerine Abdullah b, Tâlib tayin edildi.
İbn Sahnûn 2S6 (870) yılında Sâhil'de vefat etti, cenazesi Kayrevan'a getirildi ve namazını Emîr Muhammed kıldırdıktan sonra babasının yakınına defnedildi. Bazı kaynaklarda ölüm tarihi muhtemelen babasınınkiyle karıştırıldığından 240 (854) olarak verilmiştir. Vefatında Kayrevan halkının yas tutarak bir süre okulları tatil ettiği ve dükkânlarını kapattığı, halktan bir grubun İbn Sahnûn için yaptırılan türbenin etrafına çadır kurarak bir yıla yakın burada kaldığı, bu durumdan endişelenen emîrin bunların dağılmasını istediği rivayet edilir. Kaynaklar, hem halk hem idareciler tarafından çok sevilen İbn Sahnûn'dan iyiliksever, hoşgörülü, mütevazi. ileri görüşlü bir kimse olarak söz eder. Onun bazı eserlerini nakleden Ebü'l-Hasan el-Kâ-bisî, çağdaşı olan Kadı îsâ b. Miskin, Kuzey Afrika tarihçisi Ebü'l-Arab et-Temîmî, Kayrevanlı fakih ve tabakat müellifi Muhammed b. Haris el-Huşenî, Kuzey Afrikalı tabip Ahmed el-Cezzâr, Muhammed b. Abdülhakem gibi birçok âlim kendisinden övgüyle söz ederek ilmine, zekâsına ve ahlâkına olan hayranlığını dile getirmiştir.
Döneminde Mâliki fıkhında otorite sayılan İbn Sahnûn mezhep görüşüyle ilgili tartışmalarda son sözü söylüyordu. Fıkhın yanı sıra hadis, kelâm, tarih ve edebiyat sahalarında da derin bilgi sahibi olmakla birlikte İslâm tarihinde eğitim ve öğretim alanında günümüze ulaşan ilk eserin müellifi sıfatı ile ayrı bir önem taşır. Eserlerinin çoğu kayıp olduğu için İbn Sahnûn bugün daha çok bir eğitimci olarak tanınmış, eğitimle ilgili görüşleri çeşitli araştırmalara konu olmuştur. Ancak onun fıkıh yönü eğitimciliğinden Önde gelir. Bu sebeple eğitim alanındaki görüşlerini, eğitimin fıkhı yönü veya eğitim konularının fıkıh ilim dalının verileri ışığında ele alınması şeklinde nitelendirenler de vardır.86 İbn Sahnûn, eğitim konusuna ve problemlerine eğitim biliminin günümüzde de geçerliliğini koruyan genel ilke ve metotlarına göre yaklaşmasını bilmiş, eğitimde fırsat eşitliği, cezalandırma yerine ikna etme, bilgiyi sevdirerek verme, haftalık ders programı, hafta sonu ve bayram tatili, öğretmenler için meslek aşkının önemi gibi hususlarda görüşler önermiştir. Eğitim konusunda İbn Sahnûn'dan en çok etkilenen kişi, onun eğitimle ilgili eserini bir nevi şerheden Ebü'l-Hasan el-Kâbisî (ö. 403/1012) olmuştur. Bir hadis ve fıkıh âlimi olan Kâbisî, eğitimle ilgili olarakyaz-dığı eserde pek çok konuda onunla aynı görüşü paylaşmıştır.
İbn Sahnûn'un cedel ve münazara alanında da çok güçlü olduğu, bir defasında Mısırlı biryahudi bilginiyle münazara ettiği ve bu şahsın ileri sürülen deliller karşısında Müslümanlığı seçtiği rivayet edilir. Halku'l-Kur'ân meselesinde Ebû Süleyman en-Nahvî ile münazarası meşhurdur. Dönemin tanınmış Mâlikî âlimlerinden İbn Abdûs el-Kayrevânî ile de kendilerine Abdûsiyye ve Muhammediyye adlarıyla birer mektep izafe edilecek kadar kelâmî konularda önemli görüş ayrılıkları bulunduğu bilinmektedir.
Eserleri.
Kaynaklar, İbn Sahnûn'un değişik ilim dallarında eser veren nâdir müelliflerden biri olduğunu belirtir. Onun tarih, terâcim, fıkıh, hadis, kelâm ve eğitim gibi ilim dallarında 200 dolayında eserinin bulunduğu zikredilmekteyse de bundan cüzlerin toplamı kastedilmiş olmalıdır. Başlıca eserleri şunlardır:
1. Âdâbü'l- muca!limîn. Temel dinî eğitimin usul ve gayesini, öğretmen-öğrenci İlişkisinin fıkhî ve örfî yönünü ele almakla birlikte genel eğitim usulleri, eğitim ve öğretimde uyulması gereken prensipler, öğrencilere verilmesi gereken bilgiler, öğretmenin hak ve sorumlulukları gibi konularda da genel bir çerçeve çizmektedir. Yazma nüshası Tunusta Dârü'l-kütübi'l-vataniyye'de kayıtlı bulunan 87 ve on küçük bölümden oluşan altı varaklık bu eseri ilk defa Hasan Hüsnî Ab-dülvehhâb neşretmiş (Tunus 1350/1931), daha sonra Gerard Lecomte Fransızca'ya çevirmiştir.88 Ahmed Fuâdel-Eh-vânî risaleyi et-Terbİye fi'1-İslâm adlı kitabının içinde (Kahire 1955, 1968), Muhammed el-Arûsî el-Matvî, Hasan Hüsnî Abdülvehhâb neşrini Rabat el-Hizânetü'l-âmme'deki nüsha ile karşılaştırıp notlar ekleyerek (Tunus 1392/1972), ayrıca Mahmûd Abdülmevlâ (Cezayir 1969, 1973, 1981), Muhammed Nasır el-Fik-rü't-terbevî adlı eserinin (Kuveyt 1977), Abdurrahman Osman el-Hicâzî eİ-Mezhebü't-terbevî Hnde İbn Sahnûn adlı çalışmasının içinde 89 yayımlamış, M. Faruk Bayraktar da eserin aslını ve Türkçe tercümesini uzun bir tanıtma yazısıyla birlikte neşretmiştir (İstanbul 1996). Bazı araştırmalarda yanlışlıkla Âdâbü'l-mu'allimîn ile el-Müdevve-ne'nin müellifi aynı kişi olarak gösterilmiştir. 90
2. er-Risâ!etü's-Sahnûniyye.91 Müellifin öğrencisi Muhammed b. Salim el-Kattân el-Kayrevânfnin fıkıh ağırlıklı çeşitli sorularına cevap olarak hazırlanmıştır.
3. Uşûîü'd-dîn.
4. en-Nevâzil. İbn Hayr bu eseri Nevâzilü'ş-şalât min dîvâni Muhammed b. Sahnûn adıyla zikreder. 92
5. Mesâ'ijü'i-ci-hdd.93
İbn Sahnûn'un kaynaklarda adı geçen birçok eserinden bazıları şunlardır: el-Cami' 94 el-Müsned 95 es-Siyer, et-Târîh, Tabakâtü'l-hılemâ', Şerhu erbacati kütüb min müdevvene-ti Sahnûn, Tahrimü'I-müskir, el-İmâ-me, Tefsîrü'l-Muvaüa3, er-Red caîâ eh-li'1-bidcf, Kitâbü'l-Eşribe ve ganbü'l-hadis, el-îmân ve'r-red ca/â ehli'ş-şirk, el-Hücce 'ale'l-Kaderiyye, ei-Hücce 'ale'n-Naşârâ, er-Red 'ale'l-Bekriyye, er-Red Cale'ş-Şâficî ve ehli'l-'îrâk, ez-Zühd ve'1-emöne, Risale fî âdâbi'l-mü-tenâzırin 96 el-Vercf, er-Risâle fî ma^na's-sünne, er-Risâle îîmen sebbe'n-nebî, el-İbâha, Âdâbü'1-Ködî, Ahkâmü'l-Kurân.
Bibliyografya :
İbn Sahnûn. Eğitim ve Öğretimin Esasları: Âdâbü'l-muallimîn(trc ve nşr. M. Faruk Bay-raktarl, İstanbul 1996, neşredenin girişi, s. 9-36; Ebü'l-Arab. Tabakâtü 'ulemâ'i İfrikıyye ve Tûnis, Beyrut, ts., s.129-132; Ebû Bekir el-Mâlikî. Riyâzü'n-nüfüs (nşr Beşîrel-Bek-kûş-Muhamnıed el-Arûsîel-Matvî). Beyrut 1403/1983, 1, 443-458; Kâdî İyâz. Tertîbü't-medârik, II, 104-118; Abdurrahman b. Mu-hammed ed-Debbâğ, Mecâ!imü'l-imân fi mac-rtfeti ehli'l-Kayreuân (nşr. İbrahim Şebbûh). Tunus, ts., 11, 122-136; İbn İzârî, el-Beyânü'l-muğrib, Beyrut 1983, II, 115; Zehebî. A'lâ-mü'n-nübelâ1, XIII, 60-63; Safedî, el-Vâfi, lil, 86;Yâfiî, Mir'âtü'l-cenân.ll, 180; İbn Ferhûn, ed-Dibâcü'i-muzheb, II, 169-173; İbn Hacer. Tehzîbü't-Tehzîb, V, 169-170; İbnü'i-İmâd, Şe-zerât, li, 150; M. Amari. el-Mektebetû't-'Arabiy-yetü'ş-Ştkıltiye, Lipsia 1857, s. 186-187; Mah-lûf. Şeceretü'n-nür, s. 70;Ahmed Fuâd el-Eh-vânî, et-Terbiye fİ'l-İslâm, Kahire 1955;Moha-med Talbi, L'emirat aghiabide, Paris 1966, s. 10, 234, 238, 240, 352, 395, 534-535; Sezgin. GAS, I, 472-473; Mehmet Dağ v.dğr.. İslâm Eğitim Tarihi, Ankara 1974, s. 14-15,20,28, 164, 204; Hacvî. ei-Fikrü's-sâmt, M, 99; Cavit Binbaşıoğlu. Eğitim Düşüncesi Tarihi, Ankara 1982, s. 44, 46, 57, 58, 61, 63; Ahmet Çelebi, İslâm'da Eğ'ttim-Öğretim Tarihi (trc. Ali Yardım), İstanbul 1983, s. 18, 273; Mahfuz. Terâci-mü't-mü'eltilîn, İÜ, 19-24; Şemseddin Abdüle-mir. et-Fikrü't-terbeui cİnde İbn Sahnûn ve'l-Kâbisî, Beyrut 1985; Abdurrahman Osman el-Hicâzî. el-Mezhebü 't-terbeuî inde İbn Sahnûn, Beyrut 1986; a.mlf., et-Terbiyyetü'l-İslamiyye fı't-Kayreuân, Beyrut 1417/1997, s. 271-281; ayrıca bk. tür.yer.; İbrahim M. eş-Şâfiî, "Muhammed b. Sahnûn", et-Terbiyyetü'i-İslâmiy-ye, Riyad 1988, 1, 247-261; Hasan Hüsnî Ab-diilvehhâb, Kitâbü'l-'ömr (nşr. Muhammed el-Arûsîel-Matvî- Beşîrel-Bekkûş!, Beyrut 1990, 11, 588-594; Hüseyin b. Muhammed Şevât, Med-resetü't-hadîşfi't-Kayreuân, Riyad 1411, II, 705-713, 967-977; Sa'd Zağlûl Abdülhamîd. Târîhu'l-MağribiVArabt, İskenderiye 1994, II, 107-112; Gerard Lecomte, "Le Livre des regles de conduite des maitres d'ecole par İbn Sah-nun", REI, XXI (1953), s. 77-105; a.mlf., "Muhammed b. Sahnûn", El2 (İng ), Vil, 409; Sha1-ban Muftah İsmail, "Muhammed İbn Sahnûn: An Educationalist and a Faqih", Müslim Edu-cation Quarterly, Xll/4, Cambridge 1995, s. 37-54; Mustafa Tavukçuoğlu, "İbn Sahnûn'un Âdâbü'l-muallimîn'i Üzerine Bir Çalışma", SÜ ilahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 7, Konya 1997, s. 267-287; Ali Refîî, "İbn Sahnûn", DMBİ, III, 666-667.
Dostları ilə paylaş: |