Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc

I. Iqtisodiyotni siyosatdan ustun bo‘lishi, uni mafkuradan ozod bo‘lishini 
ta’minlash. 
II. Bozor munosabatlarini shakllantirishda Davlatni bosh islohotchi 
bo‘lishi. Davlat tomonidan amalga oshirilishi, tartibga solinishi. O‘zbekiston 
Respublikasi bozor iqtisodiyotini shakllanishi quyidagicha etaplarida amalga 
oshirilib kelinmoqda: 
2.1. Ma’muriy buyruqbozlikni bartaraf etish. 
2.2. Mulkchilik islohotlari 
2.3 Іuquqiy islohatlar. 
2.4. Infrastrukturani yaratish. 
2.5. Erkinlashtirish kabilar. 
III. Єonunning ustuvorligi. 
IV. Kuchli ijtimoiy siyosatni olib borish.
 
 
 
V. Bozor 
iqtisodiyotiga bosqichma – bosqich o‘tish. 
www.sies.uz
Page 30 of 356 

---

Konkret sharoitida bozor 3 xil funksiyani bajaradi : 
1. talab va taklifni muvofiqlashtirib borish; 
2. bahoni muvofiqlashtirish; 
3. raqobat 
muhitini 
yaratish 
orqali 
xo‘jalik 
sub’ektlari 
faoliyati 
samaradorligini oshirishga imkoniyat yaratish. 
Bozor munosabatlari natijasida: 

ishlab chiqarish omillari, yer, kapital va mehnat ayriboshlash 
ob’ektiga aylanadi; 

pul ayriboshlash vositasi va ayriboshlash ob’ektiga ham aylanadi. 
Bozor uch xil elementlardan iborat bo‘ladi: 

taklif 

talab 

baho 
Ushbu elementlar qatorida ularni katolizatori, doimiy harakatga keltiruvchi 
omil sifatida raqobat turadi. 
2.1.3. Bozorning turlari. 
Bozor jamiyat tarkibidan, uni rivojlantiruvchi omillardan kelib chiqib har xil 
turlanadi. 
I. Iqtisodiyotni ochiqligi nuqtai nazardan: 
1.1. Erkin yoki ochiq (legal) bozor. 
1.2. Soyadagi yoki yopiq xufyona bozor. Xufyona bozor tarkibi. 2.1.3.1. 
Chizmada keltirilgan. 
II. Ishlab chiqarish omillari va muomala ob’ektlarini nuqtai nazardan: 
2.1. Tabiiy resurslar bozori (yer, tabiiy boyliklar).
2.2.Kapital (moliyaviy) bozori; (pul, valyuta, qimmatli qog‘ozlar, aksiya, 
obligatsiya, investitsiya). 
2.3. Mehnat bozori; (ish kuchi, ish joyi). 
2.4. Tovarlar bozori; (ishlab chiqarish vositalari, iste’mol tovarlari)
www.sies.uz
Page 31 of 356 

---

2.5. Xizmat bozori; 
2.6. Axborotlar bozori; 
2.7. Uy – joy inshoatlari bozori. 
Bu umumlashtirilgan holdagi tarkib, bular yana tarkiblanadi. 
III. Geografik joylashishi nuqtai nazardan. 
3.1. Xalqaro, jahon bozorlar (jahon birjalari). (neft, paxta, oltin va h.k.) 
3.2. Joylardagi bozorlar (shahar, qishloq, mahalla) 
www.sies.uz
Page 32 of 356 

---

2.1.4.1 chizma 
Х у ф ё н
а б о з о р
И с т
еъмо л 
т о в
ар лар и 
А л о є
а мар калар и 
Сан ъат б у ю
млар и 
И ш ч и
к у ч и
, и ш ж о й и
А х б о р о т л
ар, ј о я л
ар 
П у л
, і у ж ж
ат лар 
Кап и т
ал 
И ш л
аб ч иєар и ш
в оси талар и 
Єим мат баіо т о ш л
ар
ва метал лар 
Ти ж о р
ат 
Е р 
Дест р у к т и в
ва 
со ц и
ал 
э³т и ё ж л
ар 
Б лан калар 
И шсиз лар 
Дав лат 
сек т о
ри га и ш л
аб 
ч и є
ари ш 
в оси талри 
Чет э л вал ю т
алари
И н д и в и д у
ал, 
к о о п
ерат и в
, 
х усуси й 
сек т о
рлар у ч у н
и ш л
аб ч иºари ш 
в оси талари 
М и л л и й
вал ю т
а
Н ормат и в
И ш б и л
ан ф ормал
таъми н л
ан ган лар 
Б о ш є
а истеъмо л 
т о в
арлар 
И лми й - тех н и к
Дав лат аіами я т и г
а 
э га б ¢л г
ан х у ж ж
ат лар 
М у ³
р 
Ё п и
º кредит 
Ё пиº арен да 
¢º, о тар 
ºуро л л
ар 
С о в у
º 
ºуро л л
ар 
Ф о х
ишаб озлик
Н орк ома
ния 
www.sies.uz
Page 33 of 356 

---

2.1.4 Bozorning sub’ektlari. 
Jamiyatda uchta asosiy iqtisodiy sub’ektlar tovar – pul munosabatlariga 
asosan aloqa qilib turadi. Bular davlat, korxona va uy (oila) xo‘jaligidir. 
Bularning munosabatlari ikki tomonlama harakterga ega bo‘ladi. Davlat 
bilan bozor sub’ektlarining munosabatlari asosan qonunlar, qonuniy hujjatlar 
bilan tartibga solinadi, lekin xo‘jalik aloqalari (oldi - sotdi) shartnomalar, 
kelishuvlar, davlat buyurtmalari, kontraktlar, davlat subsidiyalari orqali amalga 
oshiriladi. 
Bozor sub’ektlari (korxona, uy xo‘jaligi) ning aloqalari, munosabatlari
shartnomalar asosida amalga oshiriladi. 
Bozor tizimida iqtisodiy sub’ektlarning bir – biri bilan oldi – sotdi 
munosabatlarining predmetlarini keltiramiz (2.1.4.2- chizma) 
Xo‘jalik faoliyati va xo‘jalik ishlari bilan har bir shaxs, fuqaro qadimdan 
shug‘ullanib kelgan. Ular o‘z – o‘zini ta’minlash masalasini hal qilish bilan 
shug‘ullanishadi. Bunday xo‘jalik yuritish shakliga uy (oila) xo‘jaligi deb 
yuritiladi va u jamiyatning birlamchi, boshlang‘ich bo‘g‘inidir.
Ularning belgilariga quyidagilarni kiritish mumkin: 
v shaxsiy ehtiyojni qondirish. Ular ishlab chiqargan narsasini o‘zi yoki 
oilasi iste’mol qiladi, ular ishlab chiqaruvchi va iste’molchi 
hisoblanadilar. hozirgi zamonda uy (oila) xo‘jaliklari ortiqcha
mahsulotlarini sotish uchun bozorga ham chiqadi. Bunday hollarda 
oila xo‘jalik faoliyatidan qo‘shimcha daromad manbai sifatida 
foydalaniladi va ular qisman jamiyatni, boshqalarni ehtiyojini 
qondirish uchun xizmat qilgan hisoblanadi. Bunday holda uy 
xo‘jaligining mahsuloti tovar shakliga aylanadi; 
v ular faoliyatida shaxsiy mulkidan foydalaniladi (ayrim hollarda kredit 
yoki ssudalardan foydalanishi ehtimoldan holi emas); 
v asosan o‘z ish kuchini ishlatishadi, yollanma ishchi kuchidan 
foydalanishi ham mumkin; 
v faoliyatida 
ishlatiladigan 
barcha 
resurslardan 
samarali 
www.sies.uz
Page 34 of 356 

---

35
foydalanishgacha va ko‘proq mahsulot ishlab chiqarishga intilishadi; 
v yuridik shaxs maqomiga ega bo‘lmaydi, ularga hokimiyatdan 
ruxsatnoma olish shart emas; 
v faoliyat yuritishda mustaqil qarorlar qabul qiladi va nihoyat, ular o‘z 
tavakkalchiligi asosida ish yuritadi. 
Jamiyatning asosiy bo‘g‘inini, ishlab chiqarish va xizmatni bozor va
jamiyat uchun amalga oshiruvchi, o‘z xo‘jalik faoliyatini o‘z ehtiyoji (talabi) 
uchun emas, tashqi, boshqalar ehtiyojini (talabini) qondirishga yo‘naltiruvchi 
sub’ektlar bo‘lib, korxonalar hisoblanadi. 
2.1.4.2 chizma 
Bozor sub’ektlarining oldi – sotdi predmetlari