Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
| y
y 100 ∗ ∆ : x x 100 ∗ ∆ = y x x y ∗ ∆ ∆ ; Bu yerda: ∆ y = y 1 – y 0 ∆ x = x 1 – x 0 Dinamik qatorda ∆ x va ∆ u ko‘rsatkichlari to‘g‘ri chiziqli bog‘liklikda bo‘lganda u = a + bx korrelyatsiya tenglamasini yechish orqali Ke aniqlanishi mumkin. Bunda www.sies.uz Page 257 of 356 258 258 Ke = b − − y x teng bo‘ladi. Elastiklik koeffitsiyentini to‘g‘ri chiziqli bog‘liqlik bo‘lmagan hoda quyidagi tenglamalar orqali ham aniqlash mumkin. 1. Parobolik tenglamadan: Ke=(b + 2sx) − − ∗ y x ; 2. Giperbolo tenglamada: Ke= − − x b − ∗ y 1 ; 3. Logarifmik tenglamada: Ke= − y b ; Bizlar aholini jon boshiga to‘g‘ri kelgan chakana tovar aylanishi unga ta’sir qiladigan asosiy omillar to‘g‘ri chiziqli bog‘liklikka mos kelishini hisobga olib, u=a + bx tenglamasini yechish usuliga to‘xtalib o‘tamiz. Keltirilgan (u = a + bx) tenglamada «a» va «b» tenglamani parametrlari va quyidagi tenglamalar tizimini yechish orqali aniqlanadi: Π a + b ∑ x = ∑ y a ∑ x +b ∑ 2 x = ∑ xy Ushbu tenglamadan noma’lum «a» va «b» parametrlarini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin. a = х х х П xy x х y ∑ ∗ ∑ − ∑ ∑ ∗ ∑ − ∑ ∗ ∑ 2 2 b = х х х П у х ху П ∑ ∑ − ∑ ∑ ∑ − ∑ 2 www.sies.uz Page 258 of 356 259 259 Ushbu usul bilan aholi jon boshiga to‘g‘ri kelgan chakana tovar aylanishiga aholini jon boshiga to‘g‘ri kelgan daromadni ta’sir darajasini o‘zbekiston Respublikasi ma’lumotlari misolida ko‘rib chiqamiz. 9.2.4.1 jadval Aholi jon boshiga to‘g‘ri kelgan chakana tovar aylanishi va daromadlar (ming so‘m) Aholi jon boshiga Yilar Daromad CHTA 2000 2001 2002 2003 2004 210,9 224,9 232,8 253,8 295,3 139,2 147,5 153,4 167,2 183,6 Ushbu ma’lumotlar asosida aholi jon boshiga to‘g‘ri kelgan chakana tovar aylanishi aholining harid fondi o‘zgarishi hisobiga qanday darajada o‘zgarganligini aniqlaymiz. Uning uchun quyidagi jadvalni tuzamiz: 9.2.4.2 jadval Elastiklik koeffitsiyentini hisoblash uchun ma’lumotlar. Yillar X u X 2 Xu 2000 2001 2002 2003 2004 210,9 224,9 232,8 253,8 295,3 139,2 147,5 153,4 167,2 183,6 44478,8 50580,0 54195,8 64414,4 87202,1 29357,3 33172,8 35711,5 42435,4 54217,1 Jami 1217,7 790,9 300871,1 194894,1 Bu ma’lumotlarni yuqorida keltirilgan tenglamaga qo‘ysak quyidagiga erishamiz: www.sies.uz Page 259 of 356 260 260 5a + 1217,7 b = 790,9 1217,7 a +300871,1 b =194894,1 Ushbu tenglamadan uning parametrlarini aniqlaymiz. 252 . 1 8 , 508322 4 , 636407 3 , 1482793 5 , 974470 6 , 237322545 0 , 237958953 7 , 1217 7 , 1217 1 , 194894 5 1 , 194894 7 , 1217 1 , 300871 9 , 790 − = − = − − = = ∗ − ∗ ∗ − ∗ = a a = -1,252 528 , 0 2 , 21562 6 , 11391 3 , 1482793 5 , 1504355 9 , 963078 5 , 974470 7 , 1217 7 , 1217 1 , 300871 5 9 , 790 7 , 1217 1 , 194894 5 = − − = ∗ − ∗ ∗ − ∗ = b b = 0,528 u = -1,252 + 0,528 x; Tenglamaning «b» parametri miqdori 0,528 aholi daromadini ming so‘mga ortishi natijasida aholi jon boshiga to‘g‘ri kelgan chakana tovar aylanishi 528 so‘mga o‘sishini ta’minlaydi degan ma’noni anglatadi. Endi elastiklik koeffitsentini aniqlashimiz mumkin. Ke = b y x − − : yuqorida keltirilgan ma’lumotlar orqali « − x » va « − y » miqdorini aniqlaymiz: 54 , 243 5 7 , 1217 = = − x ming so‘m 18 , 158 5 9 , 790 = = − y ming so‘m Ke = 0,528 8129 , 0 5396 , 1 528 , 0 18 , 158 54 , 243 = ∗ = Ushbu ko‘rsatgichdan ma’lum bo‘lyapdiki, aholi jon bishiga to‘g‘ri keladigan daromadni 1% ga ortishi natijasida aholi jon boshiga to‘g‘ri kelgan chakana tovar aylanishi 0,8129%ga o‘sgan. Xuddi shu tartibda aholi jon boshiga to‘g‘ri kelgan chakana tovar aylanishiga boshqa omillar ta’sirini ham hisoblash mumkin. Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan chakana tovar aylanishi hajmiga bir davrda ko‘p omillar o‘zaro bog‘liqlikda ta’sir qilishi amaliyotda sinalgan. www.sies.uz Page 260 of 356 261 261 Shu sababli chakana tovar aylanishini tahlil qilishda ko‘p omilli matematik regressiya usullaridan ham foydalanishni tavsiya qilamiz. Elastiklik koeffitsenti ko‘rsatkichini chakana tovar aylanishi assortimertini rejalashtirishda keng qo‘llash mumkin. Tayanch iboralar: Chakana tovar aylanishi, omillar, ko‘rsakgichlar, reja foiz, dinamika, o‘rtacha miqdorlar, mavsumiylik, indeks, sotish miqdori, baho. Takrorlash uchun savollar: 1. Chakana tovar aylanishi tahlilini vazifalarini ayting? 2. Chakana tovar aylanishi tahlilida ishlatiladigan ko‘rsatkichlarni sanang va ularni mazmunini yoriting. 3. Chakana tovar aylanishini tahlil qilishda qanday usullardan foydalanamiz? 4. Chakana tovar aylanishiga qanday omillar ta’sir qiladi? 5. Chakana tovar aylanishi umumiy hajmini tahlil qilganda qanday ko‘rsatkichlar aniqlanadi? 6. Rejani bajarish foizi qanday aniqlanadi? 7. Chakana tovar aylanishi dinamikasi qanday hisoblanadi? 8. Rejani bajarilishi maromiyligi yoki mavsumiyligi qanday ko‘rsatkichlar orqali hisoblanadi? 9. Chakana tovar aylanishi bilan aholini harid fondini qamrab olish ko‘rsatkichi qanday aniqlanadi? 10. Chakana tovar aylanishi solishtirma baholarda qanday hisoblanadi? 11. Chakana tovar aylanishi bilan boјliq bo‘lgan indekslarni ayting va ularni mazmunini yoriting? 12. Chakana tovar aylanishi tarkibini tahlil qilishda ishlatiladigan ko‘rsatkichlarni mazmunini yoritib bering. www.sies.uz Page 261 of 356 |