Иҹтимаи-сијаси мүталиәЛӘрин әсаслары

(4-3-5) DİNC YANAŞI YAŞAMAQ PRİNSİPİ

Bu prinsip 1954-cü ildə beynəlxalq əlaqələr sferasında zahir oldu. 1954-cü il 29 aprel tarixdə Çin və Hindistan dövlətləri arasında bağlanan bir müqavilə onun bünövrəsini qoydu. Adını qeyd etdiyimiz prinsip, bu müqavilədəki diqqəti cəlb edən aşağıdakı beş prinsipdən axırıncısı idi:

1. 
   Ölkələrin bir-birlərinin ərazi bütövlüyünə və hakimiyyətinə qarşılıqlı ehtiram bəsləməsi;
   
2. 
   Bir-birinə təcavüz etməmək;
   
3. 
   Bir-birinin daxili işlərinə qarışmamaq;
   
4. 
   Ikitərəfli əlaqələrdə bərabərliyə riayət olunması və qarşılıqlı imtiyazların bərpa olunması;
   
5. 
   Sakit yanaşı yaşamaq.
   

Adı qeyd olunmuş prinsiplər müxtəlif beynəlxalq müqavilələrdə diqqət mərkəzində olmuşdur. 1955-ci ildə Bandunq şəhərində keçirilən konfransda beynəlxalq əlaqələrdə nəzərdə tutulan daha geniş prinsiplər məcmusunu özündə cəmləşdirən 10 prinsipdən ibarət olan bəyannamə qəbul olundu. Bu konfransda aşağıdakı beş prinsip artırıldı:

6. 
   Insanların hüquqlarına hörmət etmək;
   
7. 
   Irqlərin bərabərliyinin tanınması;
   
8. 
   Qüdrətli dövlətlərin mənafelərinin təmin olunması məqsədini güdən müqavilələri qəbul etməmək;
   
9. 
   Beynəlxalq sahədə olan hər hansı ixtilaflı məsələni sülh yolu ilə həll edilməsi;
   
10. 
    Beynəlxalq ədalət və təəhhüdlərə riayət olunması.
    

Sakit, yanaşı yaşamaq prinsipi, ölkələr arasında olan müqavilə və bəyannamələrdə müxtəlif formalarda diqqət mərkəzində qərar tutmuşdur. Amma bu, əməldə bəzi vaxtlar pozulmuşdur. Necə ki, Çin və Hindistan, yəni birinci dəfə olaraq bu prinsipi bir müqavilədə diqqət mərkəzində qərar verən iki ölkənin bir-birilə olan əlaqələri 1962-ci ildə ixtilaf və qarşıdurmaya məruz qaldı.

Sakit, yanaşı yaşamağın ümumi prinsiplərini tərtib etmək ideyası bir müddət BMT Baş Məclisinin iş proqramında qərar tutdu və 1962-ci ildə onun 17-ci iclasında bir qətnamə təklif olundu. Bu təklifin müzakirə olunması elə bir vaxta düşmüşdü ki, dünya, Kubada olan rus raketləri üstündə Amerika və SSRI arasında olan qarşıdurmanın astanasında idi və nüvə müharibəsi təhlükəsi gözlənilirdi. BMT-nin ciddi cəhdlərinin nəticəsi, 1970-ci il oktyabrın 24-də BMT-nin 25 illik yubileyi münasibətilə qəbul olunan, BMT nizamnaməsi əsasında ölkələr arasında həmkarlıq və dostluq münasibətləri haqqında beynəlxalq hüquqi prinsiplərə aid olan bəyannamə barədə 2625 nömrəli qətnamənin qəbul olunması oldu. Bu bəyannamədə ölkələr arasında olan dostluq əlaqələri barədə yeddi əsas prinsipə diqqət olunmuşdur ki, bu prinsiplər, “Beynəlxalq əlaqələrdəki siyasi prinsiplər”ə aid olan bəhsin əvvəlində qeyd olunmuşdur.