İÇİndekiler bölüm 1 Temel Kavramlar

9.2.4.1.2. Kısa Dönemde Normal Kâr Eden Firma Dengesi

Şekii-55'de, hem toplam hem de marjinal eğriler yardımıyla kısa dönemde normal kâr eden bir firmanın dengesi analitik olarak gösterilmiştir.

Şekil-55'in (a) kısmında kısa dönemde normal kâr eden firma dengesi toplam eğriler yardımıyla, (b) kısmında ise marjinal eğriler yardımıyla gösterilmiştir. Aşırı kâr durumuna ilişkin analitik çözümlemelerimizde ayrıntılı açıklamalara yer verildiğinden dolayı, burada genel hatları ile firma dengesi ele alınacaktır. Şeklin incelenmesinden de anlaşılacağı üzere, Qj üretim düzeyinde toplam maliyet toplam hasılata, ortalama maliyet ise ortalama hasılata eşittir. Buna göre Qı üretim düzeyinde firma normal kâr elde ederek dengeye ulaşmaktadır.

Burada bahsi geçen normal kâr, bir endüstride faaliyet gösteren firmaların diğer endüstrilere gitmesini engelleyen, aynı zamanda diğer endüstrilerde faaliyet gösteren firmalarında ilgili endüstriye gelmesini teşvik etmeyen bir kârdır. Diğer bir bakış açısıyla normal kâr, firma sahibinin üretim sürecinde kullanmış olduğu sermayenin faizi ile kendi firmasında değil de başka bir firmada çalışması halinde elde edebileceği ücretin toplamıdır.

Bu açıklamalar doğrultusunda normal kâr, üretim sürecinde kullanılan faktörlerin alternatif maliyetlerinin toplamı olarak da ifade edilebilir.

Şekil-55'in (b) kısmında yer alan marjinal eğriler yaklaşımına göre denge üretim düzeyinde firmanın ortalama hasılatı, ortalama maliyetine eşittir. Dolayısıyla normal kârın söz konusu olduğu bu üretim düzeyinde toplam hasılat ve toplam maliyet, 0PtAQı alanına eşittir.

9.2.4.1.3. Kısa Dönemde Aşırı Zarar Eden Firma Dengesi

Şekil-56'da toplam ve marjinal eğriler yardımıyla kısa dönemde aşırı zarar eden bir firmanın dengesi analitik olarak gösterilmiştir. Şekle göre, toplam maliyet eğrisi toplam hasılat eğrisinin üzerindedir. Dolayısıyla firma bütün üretim düzeylerinde zarar etmektedir. Bu tür durumlarda firma dengeye gelebilir mi?

Bu sorunun cevabı, firmanın amaçlarına bağlıdır. Her şart altında üretim yapmaya karar veren firma, en düşük zararın söz konusu olduğu üretim düzeyinde dengeye gelecektir.

Şekil-56'ya göre, toplam hasılat doğrusuna çizeceğimiz hipotetik bir doğrunun toplam maliyet eğrisine teğet olduğu A noktasında Qj kadar mal ve hizmet üretmesi halinde firma zararını minimize ederek dengeye gelecektir. Marjinal eğriler dikkate alındığında Qı üretim düzeyinde MR=MC dir. Bu üretim düzeyinde firmanın ortalama hasılatı P)5 ortalama maliyeti ise P2'dir. Ortalama maliyet ortalama hasılattan yüksek olduğundan dolayı denge üretim düzeyinde firma P2-Pı kadar birim zarara katlanmak zorunda kalmaktadır. Buna göre Qj kadar üretimde bulunması halinde firmanın toplam maliyeti 0P2AQı, toplam hasılatı ise 0PjBQı olmaktadır. Bu durumda firmanın toplam zararı PjP2BA alanına eşittir. Diğer bir bakış açısıyla toplam zarar, birim zarar ile üretim/satış miktarının çarpımına eşittir.

9.2.4.2. Uzun Dönem Firma ve Piyasa Dengesi

Tam rekabet piyasasına firmalar açısından kısa dönemde aşın kâr, normal kâr ve aşırı zarar durumları ortaya çıkmaktadır. Hatırlanacağı üzere, tam rekabet piyasasının söz konusu olduğu piyasa yapılarında firmalar herhangi bir kısıtlama ve engelleme olmaksızın, serbestçe piyasaya girip-çıkabilmekteydi.

Aşın kârın söz konusu faaliyet alanları, diğer sektörlerde faaliyet gösteren firmaları cezbedecektir. Bu durumda diğer sektörlerde faaliyet gösteren firmalar, aşın kârın söz konusu okluğu sektörlerde üretime başlayacaktır. Yeni firmaların üretime başlamasıyla birlikte toplam arz artacağından dolayı, piyasa fiyatı düşmeye başlayacak ve nihai tahlilde uzun dönemde firmalar normal kâr elde edeceklerdir. Buna karşın aşırı zararın söz konusu olduğu sektörlerde, zarar eden firmalar ilgili sektörü terk etmeye başlayacaklardır. Bu süreçte toplam arzın azalmasına bağlı olarak piyasa fiyatı yükselmeye başlayacak ve uzun dönemde normal kâr durumu söz konusu olacaktır. Bu açıklamalarımızdan da anlaşılacağı üzere, tam rekabet piyasasında faaliyet gösteren firmalar açısından uzun dönemde normal kâr söz konusudur.

Buna göre uzun dönem firma dengesini Şekil-57 yardımıyla analitik olarak gösterebiliriz.

Şekil-57'ye göre firma dengesi, uzun dönem marjinal maliyetin (LMC) marjinal hasılata (MR) eşit olduğu A noktasında gerçekleşmektedir. Bu denge düzeyinde, üretim/satış miktarı Q fiyat ise P'dir, Firmanın normal kâr elde etmesini sağlayan söz konusu fiyat düzeyi, aynı zamanda ortalama hasılata (AR) ve uzun dönem ortalama maliyete (LAC) eşittir.

Özetle, tam rekabet piyasasında uzun dönemde, hem firma hem de endüstri dengesi gerçekleşmektedir. Maliyet teorisinde ele aldığımız planlama (zarf) eğrisinden de hatırlanacağı üzere, tam rekabet piyasasında faaliyet gösteren her firma, uzun dönem dengesinin gerçekleştiği üretim düzeyinde normal kâr elde etmekte ve etkin ölçek üretim düzeyinde faaliyet göstermektedir. Etkin ölçek, üretimin minimum maliyetle gerçekleştirildiği üretim, düzeyi olduğuna göre, kıt olan kaynaklar en etkin bir biçimde kullanılmış olacaktır.

9.2.5. Tam Rekabet Piyasasında Kısa Dönem Arz Eğrisi

Tam rekabet piyasası varsayımları altında faaliyet gösteren bir firma kısa dönemde normal kâr, aşırı kâr ve aşırı zarar durumları ile karşılaşabilmektedir. Yine hatırlanacağı üzere firmalar kısa dönemde üretim yapsalar da yapmasalar da sabit maliyete ve üretim yapmaları halinde ise değişken maliyetlere katlanmak zorundaydılar. Dolayısıyla hiçbir üretim yapmayan firmaların sabit maliyetlerden kaçınması mümkün değildir. Firmaların üretim kararını belirleyen temel unsur değişken maliyetlerin yapısıdır.

Firmalar değişken maliyetlerini dikkate alarak, üretim yapıp-yapmama konusunda karar vereceklerdir. işte bu noktada marjinal maliyetler, yani ilave bir mal ve hizmet üretiminin toplam maliyetlerde meydana getirdiği değişim, firmaların üretim kararlan açısından önem arz etmektedir.

Önceki bölümlerde firmaları, çeşitli girdiler kullanarak mal ve hizmet üretimi gerçekleştiren iktisadi karar birimleri olarak tanımlamıştık. Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere firmaları nitelendiren temel kavram üretimdir. O halde her firma öncelikli olarak nasıl üretim yapabilirim sorusunun cevabını arayacaktır. Bu sorunun çözümünde temel faktör yukarıda da ifade edildiği üzere, değişken maliyetlerdir. Firmalar değişken maliyetlerini karşıladığı ölçüde üretim yapmak isteyecektir. Bu açıklamalarımızı daha anlaşılır hale getirmek için analitik çözümlemeden yararlanacağız. Şekil-58'de bir firmanın kısa dönem arz eğrisi çizilmiştir.

Şekil-58'e göre, Qı üretim düzeyine kadar firma değişken maliyetlerini karşılayamamaktadır. Buna karşın Qj kadar üretim yapıp, üretmiş olduğu mal ve hizmetleri Pı fiyatından satması halinde firma üretmiş olduğu mal ve hizmetlerin değişken maliyetini karşılayabilmektedir. Gömlek üreten bir firmayı dikkate alacak olursak, bu firma Oı adet: gömlek üretmesi halinde gömleği üretimi için katlanmış olduğu, kumaş, iplik, düğme, tela, işçilik, enerji gibi değişken maliyetlerini karşılayabilecektir. Bu duru nida firma açısından sadece sabit maliyetlere katlanmak gerekmektedir. Firmanın Qı üretim düzeyinden sonrada, üretimini artırması halinde her defasında, sabit maliyetlerinin bir kısmını da karşılamaya başlayacaktır. Çünkü ortalama değişken maliyet (AVC) eğrisi ile ortalama maliyet (AC) eğrisi arasında kalan alan ortalama sabit maliyete (AFC) eşittir. Q2 kadar mal ve hizmet üretmesi halinde firma hem değişken hem de sabit maliyetlerini karşılayabilmektedir. Bu üretim düzeyi, firma dengesine ilişkin analizlerimizde normal kârı tanımlayan düzeydir.

Buna göre, Qı'den daha aza bir üretim firma açısından rasyonel bir davranış değildir. Qs kadar mal üretmesi halinde değişken maliyetlerini karşılayabilen firma üretimine devam kararı alacaktır. İşte firmanın üretimine devam kararı aldığı bu düzeye (A noktası), kapatma noktası adı verilmektedir. Üretimin Qı'in altına düşmesi halinde firma kapanacak, Oj'den sonra ise üretim faaliyetlerine devam edebilecektir. Bu bağlamda marjinal maliyet eğrisinin ortalama değişken maliyet eğrisinin üzerinde kalan kısmı, kısa dönem arz eğrisi olarak adlandırılmaktadır. Diğer bir ifadeyle tam rekabet piyasasında firmanın kısa dönem arz eğrisi, marjinal maliyet eğrisinin ortalama değişken maliyet eğrisinin üzerinde kalan kısmıdır.

9.2.6. Tüketici Ve Üretici Rantı

Piyasa yapısının özelliklerinden dolayı, tam rekabet piyasasında piyasa arzına ve piyasa talebine göre şekillenen tek bir denge fiyatı ortaya çıkmaktadır. Denge düzeyinde aynı mala daha yüksek fiyat ödeyebilecek tüketicilerle, aynı malı daha düşük fiyata arz edebilecek üreticiler söz konusudur. Buna göre bir mala daha yüksek bir fiyat ödemeye hazır olan tüketicilerle, bir malı daha düşük fiyata satmaya hazır olan üreticiler, oluşan denge fiyatında bir kazanç elde edeceklerdir. Tüketiciler açısından ortaya çıkan söz konusu durum tüketici rantı ile üreticiler açısından ortaya çıkan durum ise üretici rantı ile açıklanmaktadır.

Konunun daha anlaşılır hale gelmesi için, bir X malının genel bir piyasa dengesi dikkate alınarak, analitik çözümlemeden yararlanmakta fayda vardır.

Şekil-59'a göre, tüketici X malına P_d fiyatını ödemeye hazırdır. P_d, tüketicinin bu mala ödeyebileceği en yüksek fiyattır. Üretici ise bu malı P_s fiyatında satmaya hazırdır. Bu bağlamda P_s, üreticinin X malını satabileceği en düşük fiyat düzeyidir. Aynı zamanda P_s fiyatı, bundan önceki başlıkta ele alman kısa dönem arz eğrisine ilişkin analizlerimizdeki kapanma noktasına tekabül etmektedir.

KAYNAKÇA

http://www.enfal.de/sosyalbilimler/g/006.htm

http://www.dersnotlari.net/ekonomikkonjoktur.htm

http://www.ezberim.com/egitim/184096-milli-gelir-nedir/

http://ekonomiturk.blogspot.com/2010/01/iktisadi-buyume-nedir.html
http://keyiflimp3.com/iktisat/52089-makro-ekonomik-akimin-dogusu-ve-makro-modeller.html

http://www.tahvil.org/sosyal-bilimler/deflasyon-nedir-anlami-hakkinda-bilgi.html

http://muhasebedersleri.com/ekonomi/enflasyon.html

http://www.aofsitesi.com/iktisadagiris1.htm

http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C4%B1tl%C4%B1k_(ekonomi)

http://www.turkcebilgi.com/ansiklopedi/iktisadi_sistemler

http://muhasebedersleri.com/ekonomi/talep.html

http://muhasebedersleri.com/ekonomi/arz.html

http://iktisadagiris.blogspot.com/2008/01/nite-4-esneklik.html

http://www.aofbilgi.net/iktisata-giris-ders-notlari-t-16.html

http://www.turkforum.net/419011-dis-ticaret-politikasi-ilgili-hersey.html

Dinler, Zeynel, İktisada Giriş, Bursa: Ekin Kitabevi, 1998.

Çoban, Orhan, İktisada Giriş, Konya 2010.

.