Iğdır, Kars iline bağlı bir ilçe iken, 1992 yılında 03.06.1992 tarih ve 21247 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 3806 Sayılı Kanunla il olmuştur.
Aynı kanunla Karakoyunlu beldesi de “İlçe” statüsüne kavuşturularak, Aralık ve Tuzluca ilçeleriyle birlikte Iğdır iline bağlanmıştır.
İlde bulunan toplam 157 köyden 109’unun nüfusu 500 kişinin altında olup, köylerin çoğunluğu oldukça düşük nüfusa sahiptir.
2000 yılında DİE (TÜİK) tarafından yapılan genel nüfus sayımı sonuçlarına göre Iğdır’ın nüfusu 168.634 kişidir.
Kilometrekareye düşen kişi sayısı il genelinde 47 kişi/ km2’dir.
Nüfus yoğunluğu il genelinde 47 kişi/km2 ve il merkezinde 72 kişi/km2 iken, ilçelere göre 21 kişi/km2 ile 94 kişi/km2 arasında değişmektedir.
Yüz ölçümü büyüklüğüne göre ilk sırada yer alan Tuzluca ilçesinde nüfus yoğunluğu 21 kişi/km2, yüzölçümü en küçük olan Karakoyunlu ilçesinde ise nüfus yoğunluğu 94 kişi/km2’dir.
Tuzluca ilçesi 25.954 olan nüfusu ile en fazla nüfusa, Karakoyunlu ilçesi ise 18.285 olan nüfusu ile en az nüfusa sahip ilçelerdir.
İl nüfusunun % 48,38’i (81.582 kişi) şehirlerde, % 51,62’si (87.052 kişi) köylerde yaşamaktadır.
İldeki 1990-2000 dönemindeki şehirleşme oranı % 48,38’dir. Bu oran aynı dönem için Doğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye şehirleşme oranları ortalamalarının altındadır.
Merkez ilçenin şehir nüfusu artış hızı ‰ 43,1’dir.
İlçelerin şehir nüfusları incelendiğinde, şehir nüfusu en fazla olan ilçe Tuzluca, şehir nüfusu en az olan ilçe ise Karakoyunlu ilçesidir.
Şehir nüfus artışının en fazla olduğu ilçe ‰ 52 ile Aralık, en az olduğu ilçe ‰ 13,7 ile Tuzluca ilçesidir.
Iğdır’da 1990-2000 dönemindeki yıllık nüfus artış hızı ‰ 16,76’dır. İlin yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan ilçesi ‰ 19 ile Aralık, yıllık nüfus artış hızı en düşük olan ilçesi ise ‰ -10,7 ile Tuzluca’dır.
Iğdır’ın yıllık ortalama nüfus artış hızı ‰ 16,76’dır. Bu oran Doğu Anadolu Bölgesinde ‰ 13,75 ve Türkiye’de ‰ 18,28’dir. Iğdır’ın yıllık ortalama nüfus artış hızı ülkenin yıllık ortalama nüfus artış hızının altında, Doğu Anadolu Bölgesi yıllık ortalama nüfus artış hızının üstündedir.
2000 yılında Iğdır nüfusunun yaklaşık olarak % 86’sı bu ilde doğan kişilerden oluşmaktadır.
Iğdır doğumlu olmayan nüfus içinde ilk sırayı Ağrı doğumlular, ikinci sırayı Kars doğumlular almaktadır.
2000 yılında Iğdır’da her 100 kadın için 109 erkek bulunmaktadır.
Iğdır ilinde bulunan 28.176 hane halkının yaklaşık olarak % 52’si şehirde yaşamaktadır.
İlin ortalama hane halkı büyüklüğü 6,2 kişi iken, Karakoyunlu ilçe merkezi 6,6’lık ortalama hane halkı büyüklüğü ile en yüksek, Aralık ilçe merkezi 5,1’lik ortalama hane halkı büyüklüğü ile en düşük değere sahiptir.
Iğdır genelinde okuma yazma bilenlerin oranı % 75 olup, cinsiyetler arasında önemli bir fark gözlenmektedir. Bu oran 2000 yılında erkeklerde % 88, kadınlarda ise % 62’dir.
Iğdır ilinde okuma ve yazma bilen nüfusun oranı ülke genelinde olduğu gibi her iki cinsiyet içinde sürekli artış göstermektedir.
Kadın nüfusun okuryazarlık oranı erkek nüfusunkinden daha hızlı artmakla birlikte cinsiyetler arası farklılık devam etmektedir.
Iğdır ili il merkezinde okuma yazma bilenlerin oranı % 79’dur.
Karakoyunlu ilçe merkezi % 89 ile en fazla okuma ve yazma oranına sahip ilçedir.
Karakoyunlu ilçe merkezinde erkek nüfusun okuma yazma oranı % 94, kadın nüfusun oranı ise % 80’dir.
Karakoyunlu ilçe merkezinden sonra Aralık ilçesinde okuma yazma oranı % 87 ve Tuzluca ilçesinde % 79’dur.
Köylerde okuma yazma oranı erkek nüfus için % 85, kadın nüfus için ise % 56’dır.
Iğdır ilinde çalışma çağındaki nüfus olarak kabul edilen 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus içinde işgücüne katılma oranı % 65’tir.
Iğdır ilinde işgücüne katılma oranı cinsiyete göre önemli farklılıklar göstermektedir. İşgücüne katılma oranı erkek nüfusta % 72, kadın nüfusta ise % 49’dur.
Erkek nüfusun işgücüne katılma oranı köylerde % 83, il merkezinde % 61 ve ilçe merkezlerinde % 65’tir.
Aralık ilçe merkezinde erkek nüfusun işgücüne katılma oranı % 70 ile en yüksek, Tuzluca ilçe merkezi % 55 ile en düşük düzeydedir.
Kadın nüfusun işgücüne katılma oranı köylerde % 85, il merkezinde ve ilçe merkezlerinde % 11’dir.
2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre Iğdır ilinde işsizlik oranı % 8,9’dur.
İşsizlik oranı il merkezinde % 29,8, ilçe merkezlerinde % 21,7 ve köylerde % 0,5’tir.
İstihdam edilen nüfusun işgücü nüfusu içindeki oranı, erkek nüfusta % 88, kadın nüfusta ise % 95’tir.
İstihdam edilen nüfusun % 50’si ücretsiz aile işçisi olarak çalışmaktadır. Bu oran erkek nüfusta yaklaşık olarak % 24, kadın nüfusta ise % 87’dir.
Erkek nüfusun % 40’ı, kadın nüfusun % 7’si ücretli olarak çalışmaktadır.
İstihdam edilen nüfusun ekonomik faaliyet konularına göre dağılımında tarım sektörü % 68,44 ile ilk sırada yer almaktadır. Bu oran doğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ortalamalarının üstündedir.
Sanayi iş kolunda çalışanların toplam istihdama oranı % 2,20 olup ülke ve bölge ortalamalarının altındadır.
Ticaret iş kolunda çalışanların toplam istihdama oranı % 4,61 olup bölge ortalamasının üstünde ve ülke ortalamasının altındadır.
İşsiz nüfusun büyük çoğunluğunu genç nüfus oluşturmaktadır. İşsiz nüfusun % 64’ü 30 yaşından küçüktür.
2000 yılında işgücüne dâhil olmayan nüfusun yaklaşık % 63’ünü kadın nüfus oluşturmaktadır.
2.3. Teknik ve Sosyal Alt Yapıda Durum
Iğdır’da ulaşım kara yolu ile yapılmaktadır.
Iğdır kara yolu ile Iğdır-Erzurum güzergâhı ile batı illerine, Iğdır-Kars-Ardahan güzergâhı ile Karadeniz Bölgesi illerine ve Iğdır-Ağrı güzergâhı ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi illerine bağlanmaktadır.
Iğdır’ın komşu ülkeler ile kara yolu bağlantısı bulunmaktadır.
Iğdır-Dilucu-Nahçivan kara yolu ile Nahçivan Özerk Cumhuriyetine, Iğdır-Doğubayazıt kara yolu ile İran’a ve Alican sınır kapısından da Ermenistan ile kara yolu bağlantısı bulunmaktadır.
Ancak, Alican sınır kapısının kapalı olması nedeniyle bu yol kullanılmamaktadır. Boralan sınır kapısının açılması durumunda da İran ile ilin kara yolu bağlantısı sağlanmış olacaktır.
İlin hava yolu ulaşımı, yapımı devam eden Iğdır hava alanı inşaatı tamamlanamadığından, Iğdır’a 139 km mesafede bulunan Kars hava alanından yapılmaktadır. Deniz yolu ulaşımı Artvin - Hopa limanından sağlanabilmektedir.
Bölgenin coğrafi konumu nedeniyle kara yolu ulaşımında zorluklar bulunmakta ve özellikle kış aylarında kara yolu ulaşımında sorunlar yaşanabilmektedir.
Doğu ve kuzey doğu bölümünde kara yolu ulaşımında önemli denilebilecek nitelikte gelişmeyi kısıtlayıcı doğal mânialar bulunmamaktadır.
Batı ve kuzey batı bölümünde sosyo-ekonomik gelişmeyi kısıtlayıcı doğal mânialar bulunmakta ve bu durum kara yolu ulaşımına yansımaktadır.
Iğdır’da 203 km devlet yolu, 4 km il yolu bulunmaktadır. Devlet yolunun % 98’i, il yolunun ise tamamı asfalt kaplamadır.
Iğdır, Türkiye’nin büyük ve gelişmiş illerine uzak mesafede bulunmaktadır. İlin İstanbul’a olan uzaklığı 1.514 km, Ankara’ya 1.165 km, İzmir’e olan uzaklığı ise 1.747 km’dir.
Iğdır, Ağrı’ya 142 km, Kars’a 139 km, Erzurum’a 285 km mesafededir.
Iğdır, Nahçivan Özerk Cumhuriyeti sınır kapısı olan Dilucu sınır kapısına 80 km, İran sınır kapısı olan Boralan sınır kapısına 60 km ve Ermenistan sınır kapısı olan Alican sınır kapısına 50 km mesafededir.
İlde toplam 896 km köy yolu bulunmaktadır. Bu köy yollarının 59 km’si asfalt, 467 km’si stabilize ve 270 km’si tesviye yoldur.
Iğdır ilçeleri olan Aralık’a 47 km, Karakoyunlu’ya 15 km ve Tuzluca’ya 41 km, mesafede bulunmaktadır.
Iğdır’ın tüm yerleşim birimlerine yönelik telefonla iletişim alt yapısı bulunmaktadır.
İl genelinde sabit telefon iletişiminde belirgin problemler görülmemekle birlikte, isteyen herkese telefon tahsisi yapılabilmektedir.
Iğdır elektrik enerjisi ihtiyacını ulusal enerji sisteminden sağlamaktadır.
Iğdır’da elektrik enerjisinin iletilemediği genel yerleşim birimi bulunmamaktadır.
İlin elektrik enerjisi temini ile ilgili herhangi bir problemi bulunmamakta, ancak elektrik kesintileri olumsuzluk yaratmaktadır.
Enerji sektöründe il genelinde elektrik enerjisi üreten tek tesis, Batı Iğdır sulaması ana kanalı üzerinde inşa edilen ve 1966 yılında işletmeye açılan “Kiti Hidroelektrik Santrali”dir.
Kiti HES 3.450 Kwh (3.45 Wh.) kurulu gücünde ve 10 Gwh. sekonder enerji kapasiteli olup, yılda toplam 10 Gwh enerji üretmektedir.
Düşüşü (yüksekliği) 13.7 metre, debisi 26.8 m3/sn. olan santral, Iğdır (TM) baraya enerji vermektedir.
2005 yılı itibariyle kişi başına tüketilen elektrik miktarı 534 Kwh/kişi olup, bu değer Doğu Anadolu Bölgesinde 564 Kwh/kişi ve Türkiye’de ise 1.808 Kwh/kişi’dir. İlde tüketilen kişi başına elektrik miktarı Doğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ortalamasının altındadır.
Kişi başına olan elektrik tüketimi değerlendirildiğinde ilin gelişmediği söylenebilir.
Kayıp-kaçak oranı 2005 yılı itibariyle % 39,6’dır.
İlde tüketilen toplam 94.953 Mwh elektriğin % 56,7’si meskenlerde, % 14,3’ü ticarethanelerde, % 10,7’si resmi dairelerde, % 5,2’si sanayi tesislerinde, % 4,0’ı aydınlatmada % 9,1’i de diğer abonelerde kullanılmıştır.
İlin toplam elektrik tüketimi Türkiye elektrik tüketiminin % 0,1’ini oluşturmaktadır.
İlin elektrik abone sayısının sektörel dağılımı incelendiğinde toplam 46.779 adet abone sayısının % 83,0’ı (38.843 adet) meskenler, % 12,8’ini (5.999 adet) ticarethaneler, % 0,9’unu (438 adet) resmi daireler, % 1,1’ini (502 adet) sanayi tesisleri ve % 2,1’ini de (981 adet) diğer abone grupları oluşturmaktadır.
Bu göstergeler ışığı altında, ilde sanayi sektörünün gelişmediğini söylemek mümkündür.
Iğdır’ın elektrik abone sayısı, Türkiye elektrik abone sayısının % 0,1’i gibi küçük bir bölümünü oluşturmaktadır.
2005 yılı sonu itibariyle ildeki kayıp-kaçak oranı % 39,6 olup, bu oran % 17,8 olan Türkiye ortalamasının çok üstündedir.
2003 yılında DPT tarafından gerçekleştirilen “İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması” sonuçlarına göre Iğdır eğitim sektöründe 81 il içinde -0,67544 endeks değeri ile 68. sırada bulunmaktadır.
Iğdır’da okullaşma oranları ilköğretimde % 111,02, ortaöğretimde % 38,12 ve mesleki teknik ortaöğrenimde ise % 11,02’dir.
Aynı şekilde, Doğu Anadolu Bölgesinde ilköğretimde okullaşma oranı % 86,41, orta öğretimde % 26,33, mesleki ve teknik ortaöğrenimde % 9,29’dur.
Türkiye’de ise ilköğretimde okullaşma oranı % 98,01, orta öğretimde % 36,92, mesleki ve teknik ortaöğrenimde ise % 20,49’dur.
Buna göre, Iğdır’da okullaşma oranları ilköğretimde hem Doğu Anadolu Bölgesi ve hem de Türkiye ortalamalarının üstündedir.
Iğdır’da orta öğretimde okullaşma oranları hem Doğu Anadolu Bölgesi ve hem Türkiye ortalamalarının üstündedir.
Iğdır’da mesleki ve teknik ortaöğrenimde okullaşma oranı Doğu Anadolu Bölgesi ortalamasının üstünde, Türkiye ortalamasının ise altındadır.
Iğdır’da okur-yazar nüfusun oranı % 75,46’dır. Bu oran Doğu Anadolu Bölgesinde % 77,71, Türkiye’de ise % 87,30’dur.
Iğdır’da 2004-2005 eğitim ve öğretim yılında 688 okuma- yazma kursu, 1.916 sosyal-kültürel kurslar ve 1.875 meslek kursları olmak üzere toplam 4.479 kursiyere halk eğitimi merkezlerinde kurs düzenlenmiştir.
İlde 2004-2005 eğitim-öğretim yılında, okul öncesi eğitimde 77 adet eğitim ve öğretim kurumunda 2.519 öğrenciye okul öncesi eğitim verilmektedir. Bu okullarda toplam 57 öğretmen görev yapmaktadır.
Okul öncesi eğitimde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı Iğdır’da 44 öğrenci, Doğu Anadolu Bölgesinde 31 öğrenci, Türkiye’de ise 20 öğrencidir.
Iğdır’da 2004-2005 eğitim-öğretim yılında, 8 yıllık ilköğretimde toplam 166 okul, 35.421 öğrenci ve 1.201 öğretmen bulunmaktadır.
Iğdır’da ilköğretimde derslik başına ortalama 39 öğrenci düşmektedir.
İlköğretimde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı Iğdır’da 30 öğrenci, Doğu Anadolu Bölgesinde 29 öğrenci, Türkiye’de ise 26 öğrencidir.
Iğdır’da 2004-2005 eğitim-öğretim yılında 8 yıllık ilköğretimde 3 adet pansiyonlu ilköğretim okulu, 1.379 öğrenci, 42 öğretmen ve 50 derslik bulunmaktadır.
Iğdır’da 2004-2005 eğitim-öğretim yılında 11 ilköğretim okulunda taşımalı eğitim yapılmakta olup, toplam 1.010 öğrenci bulunmaktadır.
Iğdır’da 2004-2005 eğitim-öğretim yılında orta öğretimde toplam 15 okul, 7.126 öğrenci, 155 derslik ve 215 öğretmen bulunmaktadır.
Öğretmen başına düşen öğrenci sayısı Iğdır’da 24 öğrenci, Doğu Anadolu Bölgesinde 18 öğrenci, Türkiye’de 16 öğrencidir.
Iğdır’da 2004-2005 eğitim ve öğretim yılında mesleki ve teknik ortaöğretimde 7 okul, 1.394 öğrenci, 101 öğretmen ve 61 derslik bulunmaktadır.
Türkiye’de toplam 53 adet devlet üniversitelerinde 468 fakülte, 171 enstitü, 167 yüksek okul, 443 meslek yüksek okulu bulunmaktadır. Ayrıca 24 adet vakıf üniversitesinde 105 fakülte, 44 enstitü, 8 yüksek okul 26 meslek yüksek okulu olmak üzere toplam 1.432 adet fakülte, enstitü, yüksek okul ve meslek yüksek okulu bulunmaktadır.
Iğdır’da Kars Kafkas üniversitesine bağlı Iğdır Meslek Yüksek Okulu bulunmaktadır. Iğdır Meslek Yüksek Okulunda; maliye, işletme, bilgisayarlı muhasebe ve vergi uygulamaları, turizm-otelcilik, ithalat-ihracat, pazarlama ve bilgisayar programcılığı olmak üzere 7 gündüz bölümü, işletme, bilgisayarlı muhasebe ve vergi uygulamaları, ithalat-ihracat, elektrik ve hazır giyim dallarında 5 gece bölümü olmak üzere toplam 12 bölümü bulunmakta ve toplam 950 öğrenci öğrenim görmektedir.
Iğdır’da yüksek öğrenim kredi ve yurtlar kurumuna bağlı 500 öğrenci kapasiteli bir adet öğrenci yurdu bulunmaktadır.
2003 yılında DPT tarafından gerçekleştirilen “İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması” sonuçlarına göre Iğdır sağlık sektöründe 81 il içinde -1,31338 endeks değeri ile 75. sırada yer almaktadır.
Iğdır’da 205 yatak kapasiteli 4 adet tedavi kurumu mevcut olup, bunlardan 2 adedi merkez ilçede, 1 adedi Aralık ilçesinde, 1 adedi Tuzluca ilçesindedir.
İlde 10.000 kişiye düşen hastane yatağı sayısı 5,93 ve yatak işgal oranı % 58,62’dir. Aynı dönemde Doğu Anadolu Bölgesinde 10.000 kişiye düşen hastane yatağı sayısı 17,87 ve Türkiye genelinde ise 23,04’tür.
Iğdır 10.000 kişiye düşen hastane yatağı sayısı açısından değerlendirildiğinde gerek Doğu Anadolu Bölgesi ortalaması, gerekse Türkiye ortalamasının çok altındadır.
10.000 kişiye düşen hekim sayısı Iğdır’da 5,81, Doğu Anadolu Bölgesinde 7,54 ve Türkiye’de 12,70’dir.
10.000 kişiye düşen hekim sayısı açısından Iğdır, Doğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ortalamalarının altındadır.
10.00 kişiye düşen diş hekimi sayısı Iğdır’da 0,53, Doğu Anadolu Bölgesinde 0,61 ve Türkiye’de 2,22’dir.
10.000 kişiye düşen diş hekimi sayısı açısından Iğdır, Doğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ortalamalarının altındadır.
10.000 kişiye düşen eczane sayısı Iğdır’da 0,53, Doğu Anadolu Bölgesinde 1,21 ve Türkiye’de 2,94’tür.
10.000 kişiye düşen eczane sayısı açısından Iğdır, Doğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ortalamalarının altındadır.
İlde 2 adet devlet hastanesi, 1 adet ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezi, 1 adet verem savaş dispanseri, 1 adet halk sağlığı laboratuarı, 19 adet sağlık ocağı ve 48 adet sağlık evi bulunmaktadır.
Iğdır’da 37’si uzman hekim, 51’i pratisyen hekim olmak üzere toplam 88 doktor, 9 diş hekimi, 118 hemşire, 134 ebe ve 29 sağlık memuru olmak üzere 378 sağlık personeli ve 122 diğer personel olmak üzere ilde toplam 500 personel görev yapmaktadır.
Sosyal alt yapının önemli bir unsurunu meydana getiren sağlık hizmetleri sektöründe Iğdır, Türkiye ve Doğu Anadolu Bölgesi sağlık hizmetleri sektörü standartlarının altındaki standartlara sahiptir.
2.4. Tarımsal Yapı-Bitkisel Tarım ve Hayvancılık
Tarım, il topraklarının yaklaşık % 33’ünü oluşturan 118.525 hektarlık alanda yapılmaktadır.
Iğdır’da toplam 358.800 hektar alanın, 118.525 hektarı (% 33) tarım arazisi, 146.571 hektarı (% 40,9) çayır ve mera arazisi, 2.233 hektarı (% 0,6) ormanlık ve fundalık arazi ve 91.471 hektarı (% 25,5) tarım dışı arazi niteliğindedir.
Çayır ve mera alanlarının yüksek boyutta bulunması özellikle hayvancılığa yönelik projelerin hayata geçirilmesi anlamında son derece önem arz etmektedir.
Toplam 118.525 hektarlık tarım arazilerinin % 89’u (105.525 hektar) sulanabilir nitelikteki tarım arazisidir.
105.525 hektar sulanabilir tarım arazisinin % 77,4’ü (81.719 hektar) sulanmaktadır.
Sulanan tarım arazisinin % 79’u (64.579 hektar) devlet sulaması, % 21’i (17.140 hektar) ise halk sulamasıdır.
Iğdır’da 91.471 hektar tarım dışı arazi bulunmaktadır. Bu alanlar çorak olmaları sebebiyle tarım amaçlı olarak kullanılamamaktadır. Söz konusu alanların tarıma kazandırılması amacıyla gerekli çalışmalar yapılmaktadır.
İlde toplam 118.525 hektar tarım arazisinin 75.237 hektarı (% 63,5) tarla arazisi, 3.797 hektarı (% 3,2) sebze ve meyve arazisi ve 39.491 hektarı ise (% 33,3) tarıma elverişli olup da kullanılmayan tarım arazisi şeklindedir.
Iğdır’da tarla ürünleri üretimi 2003 yılında miktar olarak toplam 303.634 ton olup, Türkiye toplam tarla ürünleri üretimi içindeki payı ‰ 5,5 ve Doğu Anadolu Bölgesi toplam tarla ürünleri üretimi içindeki payı ise % 7,41’dir.
İlde tarla ürünleri üretimi içinde değer olarak (22.980.426 YTL) en çok üretileni tahıllardır.
İlde tarla ürünleri üretimi içinde miktar olarak (226.476 ton) en çok üretileni endüstriyel bitkilerdir.
Tarla ürünleri içerisinde tahıllar 73.466 ton (% 24,19), baklagiller 56 ton (% 0,00), yağlı tohumlar 249 ton (% 0,11), endüstriyel bitkiler 226.476 ton (74,59) ve yumru bitkiler 3.387 ton (% 1,11) olarak üretilmiştir.
Tarla ürünleri üretim değeri içerisinde tahıllar 22.980.426 YTL (% 52,59), baklagiller 113.909 YTL (% 0,03), yağlı tohumlar 128.423 YTL (% 0,03), endüstriyel bitkiler 19.473.079 YTL (% 44,57) ve yumru bitkiler 998.461 YTL’lik (% 2,28) yer almaktadır.
Iğdır, Türkiye tahıl üretiminin yaklaşık olarak ‰ 2,4’ünü ve Doğu Anadolu Bölgesi tahıl üretiminin ise % 3,53’nü karşılamaktadır.
İlde tahıl üretiminin buğday, arpa ve mısırdan oluştuğu görülmektedir. İlde üretilen toplam 73.466 ton tahıl üretiminin % 81,20’si (59.660 ton buğday), % 18,18’i (13.353 ton) arpa ve ‰ 6,2’sini (453 ton) mısır oluşturmaktadır.
Türkiye genelinde tahıllar toplam ekilen alan içerisinde % 76,4'lük bir pay alırken, Iğdır’da % 63,5’lik pay almaktadır.
Iğdır’da tarla ürünleri üretiminin toplam miktarı 303.634 ton ve değeri 43.694.298 YTL’dir.
Iğdır’da bitkisel ürünler üretiminin toplam miktarı 372.312 ton ve değeri 70.845.897 YTL’dir.
İlde üretilen bitkisel ürünler içinde ilk sırayı % 81,55 ile tarla ürünleri üretimi almaktadır. Sebzelerin payı % 16,70 ve meyvelerin payı ise % 1,75’tir.
Toplam 6.535 hektar olan yem bitkileri arazisinin % 97,17’sinde yonca (6.350 hektar) ve % 2,83’ünde ise korunga (185 hektar) üretimi gerçekleşmiştir.
Iğdır ilinde yem bitkileri olarak toplam 240.810 ton yeşil ot ve 59.414 ton kuru ot üretimi olmak üzere 300.224 ton yem bitkileri üretimi gerçekleştirilmiştir.
Iğdır’da endüstriyel bitkiler üretimi olarak 226.472 ton şekerpancarı ve 16 ton pamuk üretimi gerçekleşmiştir.
Iğdır, Türkiye endüstriyel bitkiler üretiminin % 1,64’ünü ve Doğu Anadolu Bölgesinin ise % 14’ünü karşılamaktadır.
Iğdır ovasında uygun sulama koşuları nedeniyle uzun yıllardan beri şekerpancarı üretimi yapılmaktadır. İlde yetiştirilen şekerpancarı verim ve kalitesi olarak Türkiye ortalamasının üstündedir. 2003 yılı itibariyle Iğdır, Türkiye şekerpancarı üretiminde % 1,8 ve toplam üretim alanında % 1,6 oranında bir paya sahiptir.
Toplam 93 hektarlık alanda ekimi yapılan yağlı tohumlardan 240 ton soya, 2 ton ayçiçeği ve 7 ton çiğit üretimi gerçekleşmiştir.
Iğdır’da 24 hektarlık alanda baklagiller ekimi yapılmış ve 46 ton fasulye ve 10 ton börülce üretimi gerçekleştirilmiştir.
İlde üretimi geçekleştirilen bitkisel ürünler üretiminin toplam değeri 70.845.897 YTL olup bunun % 62,06’sını (43.694.298 YTL) tarla ürünleri, % 32,27’sini (22.863.587 YTL) sebzeler ve % 5,67’sini (4.288.012 YTL) meyveler oluşturmaktadır.
2003 yılı itibariyle ilde 1.705 hektar alanda 62.184 ton çeşitli sebze üretimi gerçekleştirilmiştir. İl sebze üretiminin, Doğu Anadolu Bölgesi sebze üretimi içindeki payı % 10 ve Türkiye sebze üretimi içindeki payı ‰ 3 olup, üretimi yapılan sebzeler genellikle bölge illerinde pazarlanmaktadır.
İlde sebze üretiminde miktar ve değer olarak meyvesi yenen sebzeler miktar olarak 57.995 ton ve değer olarak da 20.985.605 YTL ile ilk sırada yer almaktadır. Yaprağı yenen sebzeler 4.083 ton miktar ve 1.762.756 YTL değer ile ikinci sırada ve baklagil sebzeler 106 ton miktar ve 115.226 YTL değer ile üçüncü sırada yer almaktadır.
Iğdır’da 2003 yılında toplam 333 ton örtü altı sebze üretimi gerçekleştirilmiştir.
İlde meyve üretiminde miktar olarak 5.265 ton üretim ile yumuşak çekirdekli meyveler ilk sırayı almaktadır. İkinci sırada 1.080 ton üretim ile taş çekirdekliler, üçüncü sırada 90 ton üretim ile üzümsü meyveler ve dördüncü sırada 59 ton üretim ile sert kabuklu meyveler yer almaktadır.
Iğdır’da meyve üretimi içinde 3.014.218 YTL değer ile yumuşak çekirdekli meyveler ilk sırada yer alırken, ikinci sırada 973.080 YTL değer ile taş çekirdekli meyveler, üçüncü sırada 210 714 YTL değer ile sert kabuklu meyveler ve dördüncü sırada ise 90.000 YTL değer ile üzümsü meyveler yer almaktadır.
İlde tarım alet ve makineleri kapsamında traktör 1.160 adet, tarım arabası (römork) 2.208 adet, krema makinesi 1.920 adet, yayık makinesi 1.140 adet, traktörle çekilen çayır biçme makinesi 181 adet, sapdöver harman makinesi (batöz) 420 adet, karasaban 430 adet, hayvan pulluğu 20 adet, traktör pulluğu 9 adet, biçerdöver 2 adet bulunmaktadır.
Iğdır’da hayvancılık yıllardan beri geleneksel bir şekilde bitkisel üretimle birlikte yapılmaktadır. İl yüzölçümünün yaklaşık % 41’ini oluşturan çayır ve meralar hayvancılık için uygun ortam sağlamaktadır.
İlde yürütülen hayvan ırkı ıslahı çalışmaları sonucunda sığır varlığında verimi düşük olan yerli ırkın payı azalırken, verimi daha yüksek olan kültür melezi ve saf kültürün payında önemli artışlar sağlanmıştır.
2003 yılı itibariyle Iğdır’da hayvan varlığının toplam değeri 100.324.086 YTL ve hayvansal ürünler üretim değeri 31.357.256 YTL olmak üzere toplam 131.681.342 YTL hayvancılık üretim değeri yaratılmıştır.
İlde üretilen hayvancılık üretim değeri Türkiye hayvancılık üretim değerinin ‰ 4,75’ini ve Doğu Anadolu Bölgesi hayvancılık üretim değerinin % 2,81’ini oluşturmaktadır.
İlin sahip olduğu hayvan varlığı içinde koyun 68.670.042 YTL (% 68,45) değer ile ilk sırada bulunmaktadır. İkinci sırada 23.934.410 YTL (% 23,86) değer ile sığır, daha sonra sırası ile 1.186.350 YTL (% 1,18) at, 879.801 YTL (% 0,88) ile manda ve 835.862 YTL (% 0,83) ile kümes hayvanları gelmektedir.
Iğdır sahip olduğu hayvan varlığı içinde koyun ilk sırayı almaktadır. İlde toplam 503.190 baş koyun bulunmakta ve toplam değeri ise 68.670.042 YTL’dir. Bu değer ilin toplam hayvan varlığı değerinin yaklaşık olarak % 68,45’ini oluşturmaktadır.
İlde 32.803 baş sığır, 503.190 baş koyun, 39.010 baş kıl keçisi, 2.157 at, 3.370 eşek, 872 manda, 6.624 adet arı kovanı, 120.476 adet tavuk, 21.550 adet hindi, 3.500 adet ördek, 3.530 adet kaz bulunmaktadır.
İldeki hayvan varlığının yıllar itibarı ile gelişimi incelendiğinde ildeki bütün hayvan varlığında düşüş olduğu görülmektedir. 1992 yılında 733.630 baş olan koyun sayısı 2003 yılında 503.190 başa, 51.760 baş olan sığır sayısı 32.803 başa, 48.980 baş olan kıl keçisi 39.010 başa, 2.560 baş olan manda sayısı 872 başa düşmüştür.
Yıllar itibariyle bir düşüş yaşanılmasına rağmen hayvancılık sektörü il ekonomisinde yine önemli bir yere sahiptir.
Iğdır’da hayvansal ürünler üretiminin toplam değeri 31.357.256 YTL’dir.
Iğdır, Türkiye hayvansal ürünler üretiminin yaklaşık olarak ‰ 2,33’ünü karşılamaktadır.
Hayvancılık sektöründe süt hayvancılığı ön planda bulunmaktadır.
Hayvansal ürünler üretiminin % 75,07’sini (23.359.035 YTL) süt, % 7,96’sını (2.497.000 YTL) et, % 7,40’ını (2.322.667 YTL) yapağı, % 5,51’ini (1.728.950 YTL) yumurta, % 3,67’sini (1.149.528 YTL) bal ve % 0,28’ini (88.349 YTL) deri oluşturmaktadır.
İldeki süt üretiminin önemli bir bölümü kaşar peyniri yapımında kullanılmakta ve yöre halkı için önemli bir gelir kaynağını oluşturmaktadır.
Iğdır kaşar peyniri kalite, lezzet ve dayanıklılık olarak kendine has özellikler taşımaktadır. Ancak, standardizasyon ve hijyen konularında önemli eksiklikleri bulunmaktadır.
İlde üretilen hayvansal ürünler üretiminin değeri açısından süt üretimi 23.539.035 YTL değer ile ildeki toplam hayvansal ürünler üretim değerinin % 75,07’sini oluşturmaktadır.
İlin sahip olduğu küçükbaş hayvan potansiyeli büyükbaş hayvan potansiyelinden daha fazladır.
Hayvancılık sektöründe süt hayvancılığı ön planda bulunmaktadır.
İlde sağılan 239.637 baş koyun, 19.058 baş kıl keçisi, 423 baş manda ve 18.035 baş sığır bulunmaktadır.
2003 yılında ilde 6.160 baş koyun, 1.302 kıl keçisi, 103 baş manda ve 1.068 baş sığır kesimi yapılmıştır.
Uygun iklim özellikleri ve zengin florasına rağmen arıcılık, arzu edilen düzeye gelememiştir. Ancak ilgili kuruluşlarca geleneksel yöntemlerle yapılan arıcılığın fenni kovanlarla ve bal verimini artırmaya yönelik çalışmaları devam etmektedir.
İlde 6.624 adet arı kovanından toplam olarak 116 ton bal üretimi yapılmıştır.
Iğdır’da su ürünleri üretimine yönelik herhangi bir işletme bulunmamaktadır. Aralık ilçesinde yer alan Karasu çayında sazan ve alabalık, Tuzluca kaynak sularının oluşturduğu dereler alabalık üretimi için önemli potansiyellere sahiptir.
Su ürünleri üretiminin il ekonomisine katkısı yok denebilecek kadar azdır.
İlde tarım iş kolunda çalışanların toplam istihdama oranı % 68,37 olup, bu oran % 66,41 olan Doğu Anadolu Bölgesi ve % 48,38 olan Türkiye ortalamalarının üstündedir.
TİGEM – Kazım Karabekir Tarım İşletmesi
Iğdır, Kazım Karabekir Tarım İşletmeleri Müdürlüğü, Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğüne bağlı, ülkemizin muhtelif bölgelerine yayılmış 27 işletmesinden biridir.
Iğdır, Kazım Karabekir Tarım İşletmesi Doğu Anadolu Bölgesinde, Iğdır ovasının dil bölümünde yer almaktadır.
Aras Nehrinin taşkınları sonucu oluşan dil bölgesindeki taban arazi güney-batı istikametinde 25 km’ye ve Karasu-Aras Nehirleri arasında ise 7 km’ye kadar ulaşmaktadır.
Iğdır ovasının dil bölümünde yer alan işletmeye arazisi Ermenistan, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve İran ile sınır teşkil etmektedir.
İşletmenin denizden yüksekliği ortalama 850 metredir. Iğdır’ın Aralık ilçesinde yer alan işletme, Iğdır’a 65 km ve Aralık ilçesine 15 km uzaklıktadır.
İşletme arazisi kuzeyde ve kuzeydoğuda Aras nehriyle, güneyde Karasu nehriyle sınırlanmaktadır. İşletme Ağrı dağının hemen eteğinde bulunmaktadır.
İşletme, karasal iklime sahip Doğu Anadolu Bölgesinde yer almasına rağmen ılıman bir iklime sahiptir. Mikroklima iklime sahip olmasının nedeni bulunduğu bölgeye göre daha çukurda bulunması ve etrafının soğuk hava akımlarına karşı Ağrı ve Alagöz dağları ile çevrili oluşudur.
İşletme modern tarım makine ve aletlerini kullanarak tarım yapmakta ve yöre çiftçisine örnek olmaktadır.
İşletmenin kuruluşundan 1988 tarihine kadar yıllık ortalama 3.000 baş sığır ve 10.000 baş koyun mevcudu ile faaliyetlerine devam etmiştir.
İşletmede sığırcılık faaliyetlerine 1988 yılından 1995 yılına kadar yedi yıl ara verilmiştir.1995 yılında çeşitli işletmelerden getirilen muhtelif ırk ve çağlardaki sığırlarla sığır yetiştiriciliğine tekrar başlanmıştır.
Ağustos 2005 tarihi itibarı ile işletmenin sahip olduğu büyükbaş hayvan varlığı 1.488 baş’tır.
İşletme günün koşullarına uygun hayvan barınaklarına sahip olup, modern anlamda hayvan yetiştirerek yine bölge çiftçisine örnek olmaktadır.
Sığırcılık faaliyetlerine ara verilen 1988 yılına kadar yıllık ortalama 3.000 baş sığır varlığına sahip olan işletme, sahip olduğu arazi varlığı (187.116 da.) düşünüldüğünde mevcut hayvan varlığının çok üzerinde bir kapasite ile çalışabilecektir.
İşletmede sığırların bakımı yaklaşık 7–8 ay merada, 4–5 ay ise ahırlarda yapılmaktadır.
İşletmenin hayvancılık şubesinde organik et üretimi ile ilgili sertifika alınmıştır.
İşletmenin sığırcılık ünitesinde 2004 yılında 176.901 lt. süt üretimi yapılmıştır.
İşletme sahip olduğu 2.143 büyükbaşlık kapalı hayvan barınağı ile en yüksek kapasiteye sahip işletmelerden birisidir. Ancak sığırcılık faaliyetlerine verilen yedi yıllık arada ahırlarda tahribatların oluştuğu görülmektedir.
İşletmenin koyunculuk ünitesi 5.000 baş yerli ırklarımızdan olan morkaraman koyun ile faaliyetlerine devam etmektedir.
1988 yılından 1999 yılına kadar bölgede devam eden terör olayları sebebiyle Ağrı Dağı eteklerinde bulunan meralardan yararlanamamıştır. Bu bölgede bulunan ağıllar ve su hattında (23 km.) hasarlar olmuştur. 1999 yılından sonra bu hasarlar kısmen giderilerek bu bölgede bulunan meralardan yaralanılmaya başlanmıştır.
Ağustos 2005 tarihi itibarı ile işletmenin koyunculuk ünitesinin sahip olduğu küçükbaş hayvan varlığı 7.325 baş’tır.
İşletmenin toplam arazi varlığı 187.116 da olup, kullanılabilir tarım arazisinin 1.100 dekarına buğday, 375 dekarına arpa, 270 dekarına yonca ve 330 dekarına da silajlık mısır ekimi yapılmıştır. 60.904 dekarı da tabii çayır, mera ve yem bitkisi arazisidir.
İşletmenin bitkisel üretim faaliyetlerinin en önemli kısmını yem bitkileri üretimi oluşturmaktadır.
İşletmede üretilen yonca, korunga, silajlık mısır, arpa ve çayır otu işletmenin sığırcılık ve koyunculuk ünitelerinin kaba yem ihtiyacını karşılamakta kullanılmaktadır.
İşletme arazisinin tuzluluk-alkalilik sorununun yanı sıra fazla miktarda bor içermesi nedeniyle üretilen bitki çeşidi sınırlı kalmaktadır.
İşletmenin dil bölgesinde bulunan düz ve düze yakın arazisinde taban suyunun yüksek olmasından dolayı bazı bölgelerde çoraklaşma olmaktadır.
İşletme arazisindeki çoraklaşma nedeni olan tuz konsantrasyonlarının artmasına sebep olan faktör Karasu ırmağının yağmur ve eriyen kar sularıyla taşmasıdır.
2.5. Doğal Kaynaklarda Durum
Iğdır, orman potansiyeli bakımından Doğu Anadolu Bölgesinin fakir olan ili konumunda bulunmaktadır.
İl yüzölçümünün ‰ 6,2’sini ormanlık ve fundalık alanlar oluşturmaktadır. Küçük Ağrı dağının kuzey ve kuzeybatı yamaçlarında küçük bir orman varlığı bulunmaktadır. Bu ormanlar koru ormanları ve bozuk koru ormanlarıdır.
İl ormancılık hâsılası oldukça düşük seviyededir. 2000 yılında ilde 696.000 YTL ormancılık hâsılası elde edilmiş olup, bu miktar il tarım hâsılasının % 1,4’ünü oluşturmuştur. 2001 yılında ilde ormancılık hâsılası oluşmamıştır.
Iğdır yeraltı zenginlikleri bakımından kaya tuzu hariç önemli bir kaynağa sahip değildir.
Tuzluca ilçesinde bulunan % 91,4 NaCl tenörlü ve 613.449.573 ton görünür, 226.688.000 ton muhtemel rezervli kaya tuzu işletilmektedir.
Yine Tuzluca ilçesinde Jips (Alçı taşı) yatakları bulunmakta, ancak rezerv ve tenör konusunda yeterli bilgi bulunmamaktadır.
Aralık ilçesi ve merkeze bağlı Suveren köyü dolaylarında "pomza" madenine rastlanır. Ancak rezerv ve tenör konusunda yeterli bilgi bulunmamaktadır.
Madencilik ve taşocağı işletmeciliğinin il gayri safi yurtiçi hâsılasına katkısı 323.000 YTL olup, bunun il gayri safi yurtiçi hâsılası içindeki oranı ‰ 2’dir.
2.6. Sanayi Yapısı
Iğdır’da imalat sanayi yeterli bir gelişme dinamiği yakalayamamıştır.
İlde büyük ölçekli sanayi tesisleri bulunmayıp, ildeki imalat sanayi KOBİ niteliğindedir.
Iğdır imalat sanayisi tarımsal ürünlere ve doğal kaynaklara dayalı imalat sanayiden oluşmaktadır.
Iğdır sanayisi yeterince gelişmemiş olup, il ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı sosyo-ekonomik yapıya sahiptir.
İlde kamu yatırımı niteliğindeki 3 adet tesisten Tekel Tuzluca Tuz İşletmesi Tesisi özelleştirme kapsamında özel sektöre (Surkit Gıda A.Ş.) devir edilmiştir. İkincisi İl Özel İdaresi ve belediyelerin katkısı ile kurulan Tuzluca Karsan Tuğla İşletmesi 1993 yılında (Ababay Tuğla Fabrikası) devir edilmiştir. Üçüncüsü ise Sümer Holding tarafından kurulan iplik ve bez fabrikası özelleştirilerek Aras Entegre Pamuklu Tesisine 1998 yılında devir edilmiştir. Söz konusu tesis 1999 yılında Unit Altyapı Ve Tarımsal Sanayi ve Ticaret A.Ş. satılmış olup, halen atıl durumdadır.
Iğdır’da 8 adet sanayi kuruluşu faaliyet göstermektedir.
İlde faal olan 8 adet sanayi tesisinin tam kapasite ile çalışması durumunda toplam 320 kişi istihdam edilecektir.
İlde imalat sanayinde faaliyet gösteren 8 adet sanayi tesisinden 5 adedi gıda sanayinde, 3 adedi ise madencilik sektöründe faaliyet göstermektedir.
2002 yılı genel sanayi ve işyerleri sayımı geçici sonuçlarına göre il sanayi sektöründe faaliyet gösteren işyeri sayısı 202, toplam çalışan sayısı 687 kişidir.
Iğdır sanayi işyeri sayısı, Doğu Anadolu Bölgesi işyeri sayısının % 2,5’ini, çalışan sayısının % 1,8’ini oluştururken, Türkiye genelindeki işyeri sayısının ‰ 0,7’sini ve çalışan sayısının ‰ 0,3’ünü oluşturmaktadır.
2002 yılı genel sanayi ve işyeri sayımı sonuçlarına göre il sanayinde faaliyet gösteren işyerlerinin % 94,6’sı (191 işyeri) imalat sanayinde, % 3,5’i (7 işyeri) madencilik ve taş ocakçılığı sektöründe ve % 2,5’i ise (4 işyeri) gaz ve su sanayinde faaliyet göstermektedir.
Iğdır sanayi hâsılasının toplam GSYİH’sı içindeki payı 1993-2001 döneminde yıllık ortalama % 2,3 gibi küçük bir oranda seyrettiği görülmektedir.
Sanayi sektörü 2001 yılı itibariyle il GSYİH’sı içinde 4.913.000 YTL (Cari fiyatlarla) ve % 2,8 pay almaktadır.
Iğdır sanayi hâsılası içinde ilk sırayı % 49 ile imalat sanayi almaktadır. İkinci sırada % 45‘lik oran ile elektrik, gaz ve su sanayi sektörü almakta ve üçüncü sırada ise % 7’lik oran ile madencilik ve taşocakçılığı sanayi sektörü gelmektedir.
2001 yılında il sanayi hâsılasının, Türkiye sanayi hâsılası içindeki payı ‰ 0,11 ve Doğu Anadolu Bölgesi sanayi hâsılası içindeki payı ‰ 5,1 gibi çok düşük bir seviyede olduğu görülmektedir.
İl sanayi hâsılası büyüklük açısından ülke sıralamasında 81 il içinde 74. sırada ve bölge sıralamasında ise 12. sırada bulunmaktadır.
İlde bulunan sanayi kuruluşları Karakoyunlu ilçesinde yoğunlaşmıştır.
İl sanayi hâsılasının yıllar itibarı ile gelişimi Türkiye ve Doğu Anadolu Bölgesi sanayi hâsılası içindeki payı incelendiğinde, il sanayi hâsılasının 1993-2001 yılları arasında ilin GSYİH’sı içindeki payının istikrarsız olduğu görülmektedir. Ayrıca il sanayi hâsılasının 1993-2001 dönemi boyunca Doğu Anadolu Bölgesi içindeki payının arttığı ve Türkiye geneli içindeki payının değişmediği görülmektedir.
Iğdır merkez baharlı mahallesinde 3.500 m2 alan üzerine kurulu küçük sanayi sitesinde 317 adet işyeri, çıraklık okulu, sosyal tesisler ve idare binası bulunmaktadır.
Küçük sanayi sitesinde bulunan 317 adet işyerinin tamamı dolu olup, bu işyerlerinde 550 kişi istihdam edilmektedir.
Iğdır merkez Çalpala köyü Kumbırakan mevkiinde 200 hektarlık alan üzerinde kurulacak olan Iğdır organize sanayi bölgesi 5.000 m2 ile 30.000 m2 büyüklüğünde 106 adet parselden oluşmaktadır. Söz konusu bölge devam eden projeler kapsamındadır.
Iğdır organize sanayi bölgesinde kamulaştırma işlemleri tamamlanmış olup, imar planı onaylanmıştır.
Iğdır’da yatırımlara uygulanan genel teşvik tedbirleri kapsamında 2003 yılında 6 adet, 2004 yılında 9 adet ve 2005 yılında da 3 adet yatırım teşvik belgesi alınmıştır.
Türkiye’de yatırımlara uygulanan genel teşvik tedbirleri kapsamında 2003 yılında 3.876 adet, 2004 yılında 4.078 adet ve 2005 yılında da 4.303 adet yatırım teşvik belgesi verilmiştir.
Iğdır’da 2003 yılında yatırım teşvik belgesi alan 6 adet projenin sabit yatırım tutarı 8.439.580 YTL, 2004 yılında 9 adet projenin sabit yatırım tutarı 16.312.079 YTL ve 2005 yılında da alınan 3 adet projenin sabit yatırım tutarı da 1.641.000 YTL’dir.
Türkiye’de 2003 yılında yatırım teşvik belgesi alan 3.876 adet projenin sabit yatırım tutarı 25.618.569.672 YTL, 2004 yılındaki 4.078 adet projenin sabit yatırım tutarı 21.702.779.688 YTL ve 2005 yılındaki 4.303 adet projenin sabit yatırım tutarı da 24.072.226.643 YTL’dir.
Yatırımlara uygulanan genel teşvik tedbirleri kapsamında 2003 yılında Iğdır’da alınan 6 adet sabit yatırım projesi için öngörülen istihdam 72 kişidir. Aynı şekilde 2004 yılında alınan 9 adet sabit yatırım projesi için öngörülen istihdam 228 kişi ve 2005 yılında alınan 3 adet sabit yatırım projesi için öngörülen istihdam ise 11 kişidir.
Türkiye’de yatırımlara uygulanan genel teşvik tedbirleri kapsamında 2003 yılında alınan 3.876 adet sabit yatırım projesi için öngörülen istihdam 182.007 kişidir. Aynı şekilde 2004 yılında alınan 4.078 adet sabit yatırım projesi için öngörülen istihdam 167.484 kişi ve 2005 yılında alınan 4.303 adet sabit yatırım projesi için öngörülen istihdam ise 180.791 kişidir.
Iğdır’da 2003 yılında alınan yatırım teşvik belgelerinin sektörel dağılımı incelendiğinde alınan 6 adet teşvik belgesinin 1’inin imalat sanayi (Gıda) sektörüne, 5’inin de hizmetler sektörüne (Ticaret, ulaştırma ve diğer sektörler başlığı altında) ait olduğu görülmektedir.
2004 yılında alınan 9 adet yatırım teşvik belgesinin 3’ünün imalat sanayi (Pişmiş kil ve çimentodan gereçler, Çimento) sektörü ve 6’sının ise hizmetler sektörüne (Sağlık, ulaştırma) ait olduğu görülmektedir.
2005 yılında alınan 3 yatırım teşvik belgesinin hizmetler sektörüne (Altyapı) ait olduğu görülmektedir.
Türkiye’de 2003 yılında alınan yatırım teşvik belgelerinin sektörel dağılımı incelendiğinde 3.876 adet yatırım teşvik belgesinden 84 adedi tarım sektörü, 123 adedi madencilik sektörü, 2.559 adedi imalat sanayi sektörü, 38 adedi enerji ve 1.072 adedinin de hizmetler sektörüne ait olduğu görülmektedir.
Yine ülkemizde 2004 yılında alınan 4.078 adet yatırım teşvik belgesinin 82 adedi tarım sektörü, 168 adedi madencilik sektörü, 2.558 adedi imalat sanayi sektörü, 41 adedi enerji sektörü, 1.229 adedi hizmetler sektörüne ait olduğu görülmektedir.
2005 yılında Türkiye’de alınan 4.303 adet yatırım teşvik belgesinin 96 adedi tarım sektörü, 157 adedi madencilik sektörü, 2.305 adedi imalat sanayi sektörü, 84 adedi enerji sektörü ve 1.661 adedinin de hizmetler sektörüne ait olduğu görülmektedir.
Iğdır’da 2003 ve 2005 yıllarında KOBİ yatırım teşvik belgelerine öngörülen yatırım ve işletme kredilerinden yararlanan olmamıştır.
2004 yılında KOBİ yatırım teşvik belgelerine öngörülen yatırım ve işletme kredileri çerçevesinde 1 yatırım için toplam 43.000 YTL kredi tahsis edilmiştir.
2.7. Ticari Durum
Iğdır ekonomisinde ticaret; tarım, ulaştırma ve haberleşme ve inşaat sektöründen sonra dördüncü sırada yer almaktadır.
Ticaretin il GSYİH’sı içindeki payı % 4,9 ve GSYİH’ya olan katkısı ise 8.668.239 YTL’dir.
İl ticaret sektörü hâsılasının % 84’ünü (7.317.000 YTL) toptan ve perakende ticaret ve % 16’sını (1.351.000 YTL) otel ve lokanta hizmetleri oluşturmaktadır. Iğdır ticaret sektörü hâsılası Doğu Anadolu Bölgesi ticaret hâsılasının ‰ 9,8’ini ve Türkiye ticaret sektörü hâsılasının ‰ 0,2’si gibi çok küçük bir bölümünü oluşturmaktadır.
İldeki ticari faaliyetleri genellikle küçük esnaf ve sanatkârlar oluşturmaktadır.
Iğdır’da ticaret yeterince organize olamamış ve ferdi ticari işletme bazında kalmıştır.
Özellikle sınır ticareti dolayısıyla ticari kazançların artması sonucu çok ortaklı şirketlerin sayısında artış olmuştur. Iğdır’da 2003 yılı sonu itibarıyla 69 adet anonim şirket, 571 adet limitet şirket olmak üzere toplam 640 adet şirket ve 33 adet kooperatif bulunmaktadır.
İlin ticaretini olumsuz yönde etkileyen önemli faktörler arasında; önemli tüketim merkezlerine uzak olması, kavşak karayolu güzergâhında bulunmaması ve şehirleşmenin yavaş olmasını saymak mümkündür.
Iğdır üç ülke ile (Ermenistan, İran ve Nahçivan Özerk Cumhuriyeti) sınırı bulunan tek ilimizdir.
İran sınır kapısı olan Boralan ile Ermenistan sınır kapısı olan Alican’ın kapalı olması ticari anlamda olumsuzluk olarak değerlendirilmektedir.
Iğdır’da açık bulunan Dilucu sınır kapısı Türkiye’nin, Türk Cumhuriyetlerine açılan penceresi olmakla birlikte, önemli bir avantaj oluşturmakta ve ticari hayatta bir çekim merkezi oluşturmaktadır. Ancak bunun ekonomik yansıması henüz yeterince şehir ticari hayatına yansımamış bulunmaktadır.
Dilucu sınır kapısının açılması ile birlikte özellikle 1996 – 2002 yılları arasında sınır ticareti kapsamında motorin ithalatı sayesinde il ticaretinde önemli gelişmeler olmuştur. Ancak ticari kazançların sanayi yatırımlarına dönüştürülemediğinden ya da başka illere olan transferinden dolayı ticari hayatta yeterli gelişim sağlanamamıştır.
Iğdır’dan ithalat ve ihracat yapılan ülkelerin başında Nahçivan Özerk Cumhuriyeti, Azerbaycan ve İran gelmektedir.
Iğdır’dan Dilucu sınır kapısı vasıtasıyla 3003 yılı sonu itibarıyla çeşitli sektörlerde 4.650.905 $ ithalat ve yine çeşitli sektörlerde 31.119.731 $ ihracat gerçekleştirilmiştir. İlde 2004 yılı sonu itibarıyla çeşitli sektörlerde 3.595.575 $ ithalat ve yine çeşitli sektörlerde 23.441.262 $ ihracat gerçekleştirilmiştir.
İlde ticari ve ekonomik hayatı meydana getiren kuruluşlar bulunmaktadır.
İl ticari hayatına etki eden kuruluşlar, 1 adet ticaret ve sanayi odası, 3 adet esnaf ve sanatkârlar kefalet ve kredi kooperatifi, 7 adet esnaf ve sanatkârlar odası, 1 adet esnaf ve sanatkârlar birliği, 1 adet ticaret borsası bulunmaktadır.
Iğdır’da 2004 yılı sonu itibarı ile sanayi ve ticaret odasının 2.350 üyesi bulunmaktadır. Ayrıca Iğdır esnaf ve sanatkârları siciline kayıtlı 9.863 üye ve ticaret borsasının 212 üyesi bulunmaktadır.
İl ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma dayalı olduğundan, ticarete konu olan ürünlerin başında canlı hayvan ve bitkisel ürünler gelmektedir.
2003 yılında ilde üretilen bitkisel ürünler üretim değerinin % 85’i, canlı hayvanlar ve hayvansal ürünler üretim değerinin ise % 45’i ticarete konu olmuştur.
İlde üretilen endüstriyel bitkilerin (şeker pancarı) % 98’i ve yağlı tohumlar (soya ve ayçiçeği) üretiminin % 99’u pazarlanmaktadır.
Iğdır’da 2003 yılında üretilen hayvansal ürünler üretim değeri olan 31.357.256 YTL’nın yaklaşık olarak % 63,6’sı (19.939.541 YTL) pazarlanmıştır. Aynı yıl Türkiye’de pazarlanan hayvansal ürünler üretim değeri 10.150. 333.218 YTL’dir.
Iğdır’da pazarlanan hayvansal ürünler üretim değeri içinde süt % 69,69’luk (13.895.929 YTL) oran ile ilk sırayı almaktadır.
Iğdır’da hayvansal ürünler üretiminin pazarlanan değeri Doğu Anadolu Bölgesi içinde % 1,7 ve Türkiye içinde ‰ 2 pay almıştır.
Iğdır’da 2003 yılı canlı hayvan varlığının değeri 100.324.086 YTL olup, bunun yaklaşık olarak % 39,15’i (39.278.986 YTL) pazarlanmaktadır.
İlde pazarlanan canlı hayvan değeri içinde koyun % 68,20’lik (26.788.626 YTL) oran ile ilk sırayı almaktadır. Aynı yıl Türkiye’de pazarlanan canlı hayvan varlığının değeri 5.452.544.751 YTL’dir.
İlde canlı hayvanlar pazarlananın değeri Doğu Anadolu Bölgesi içinde % 3,2 ve Türkiye içinde ‰ 7,2 pay almaktadır.
Iğdır’da 2003 yılı tarla ürünleri üretim değeri olan 43.694.298 YTL’nin yaklaşık olarak % 59,93’ü (35.924.887 YTL) ticarete konu olmuştur.
İlde pazarlanan tarla ürünleri üretim değeri içinde tahıllar % 44,10’luk (15.843.546 YTL) oran ile ilk sırayı almaktadır. Aynı yıl Türkiye’de pazarlanan tarla ürünleri üretim değeri 13.972.830.706 YTL’dir.
Iğdır’da 2003 yılı bitkisel ürünler üretim değeri olan 70.845.897 YTL’nin yaklaşık olarak % 84,62’si (59.949.694 YTL) ticarete konu olmuştur.
İlde pazarlanan bitkisel ürünler üretim değeri içinde tarla ürünleri % 59’luk (35.924.887 YTL) oran ile ilk sırayı almaktadır.
Iğdır’da pazarlanan bitkisel ürünler üretim değeri Doğu Anadolu Bölgesi içinde % 4,0 ve Türkiye içinde ‰ 2 pay almıştır.
2000 yılında yapılan genel nüfus sayımı sonuçlarına göre Iğdır’da ticaret, otelcilik ve lokantacılık sektöründe 2.962 kişi çalışmakta olup, bunun toplam istihdama oranı % 4,61’dir. Bu oran Doğu Anadolu Bölgesinde % 4,44 ve Türkiye’de % 9,67’dir.
2002 yılında DİE (TÜİK) tarafından yapılan genel sanayi ve iş yerleri sayımı geçici sonuçlarına göre ilde ticaret, otel, lokanta ve kahvehane iş yerleri sayısı 1.833 olup, bunun % 86’sını (1.580 adet) toptan ve perakende ticaret iş yerleri oluştururken, % 14’nü (253 adet) otel lokanta ve kahvehaneler oluşturmaktadır.
2002 yılında DİE (TÜİK) tarafından yapılan genel sanayi ve işyeri sayımı geçici sonuçlarına göre Türkiye’de ticaret, otel, lokanta ve kahvehane işyerleri sayısı 957.827 adet ve bu işyerlerinde sağlanan istihdam 1.453.098 kişi, Doğu Anadolu Bölgesinde ise 54.858 işyerinde 106.011 kişi istihdam edilmektedir.
2002 yılında DİE (TÜİK) tarafından yapılan genel sanayi ve iş yerleri sayımı geçici sonuçlarına göre ilde ticaret, otel, lokanta ve kahvehane iş yerlerindeki toplam istihdam 2.548 kişi olup bunun % 77’si (1.965 kişi) toptan ve perakende ticaret iş yerlerinde, % 23’ü (583) otel lokanta ve kahvehanelerde istihdam edilmektedir.
İlde 6’sı kamusal sermayeli, 4’ü özel sermayeli olmak üzere 6 ayrı bankanın toplam 10 şubesi bulunmaktadır.
Iğdır’da 2005 yılı sonu itibariyle 121.937.000 YTL, aynı dönemde Türkiye’de ise 253.578.919.000 YTL banka mevduatı gerçekleşmiştir. Buna göre, Türkiye mevduatı içerisinde Iğdır ‰ 0,5’lik yer işgal etmektedir.
Aynı dönemde Iğdır’da 97.674.000 YTL kredi kullanılmış iken, Türkiye’de bu değer 152.294.560.000 YTL’dir.
Şube başına aynı dönemde Iğdır’da 12.194.000 YTL mevduat toplanmıştır.
2005 yılı sonu itibariyle Iğdır’daki banka mevduatlarından % 43,7’si tasarruf mevduatı, % 7,9’u resmi kuruluşlar mevduatı, % 40,5’i döviz tevdiatı, % 6,6’sı ticari kuruluşlar mevduatı ve % 1,2’si de diğer kuruluşlar mevduatı şeklindedir.
Aynı şekilde Kuzeydoğu Anadolu Bölgesini meydana getiren illerin (Ağrı, Ardahan, Bayburt, Erzincan, Erzurum, Iğdır ve Kars) banka mevduatlarının ise % 43,1’i tasarruf mevduatı, % 12,8’i resmi kuruluşlar mevduatı, % 27,2’si döviz tevdiatı, % 12,2’si ticari kuruluşlar mevduatı ve % 4,7’si de diğer kuruluşlar mevduatı şeklindedir.
Aynı şekilde Türkiye genelinde banka mevduatlarının ise % 34,7’si tasarruf mevduatı, % 4,1’i resmi kuruluşlar mevduatı, % 34,9’u döviz tevdiatı, % 15,1’i ticari kuruluşlar mevduatı, % 4,1’i bankalar arası mevduat, % 0,1’i kıymetli madenler depo hesabı ve % 7,0’si de diğer kuruluşlar mevduatı şeklindedir.
Buna göre, Türkiye, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi illeri ve Iğdır’da tasarruf mevduatı oranları diğer mevduat oranlarına nazaran daha yüksektir. Ancak Iğdır’daki tasarruf mevduatı oranı hem Türkiye, hem de Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi illeri tasarruf mevduatı oranlarından daha yüksektir.
Iğdır’da 2005 yılı sonu itibariyle toplam 97.674.000 YTL kredi kullanılmıştır. Bu kredilerin 87.937.000 YTL’sini ihtisas dışı krediler ve 9.737.000 YTL’sini ise ihtisas kredileri oluşturmaktadır.
Aynı şekilde, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi illerinde ise 1.036.203.000 YTL kredi kullanılmıştır. Bu kredilerin 874.918.000 YTL’sini ihtisas dışı krediler ve 161.285.000 YTL’sini ise ihtisas kredileri oluşturmaktadır.
Türkiye genelinde ise 152.294.560.000 YTL kredi kullanılmıştır. Bu kredilerin 140.506.696.000 YTL’sini ihtisas dışı krediler ve 11.787.864.000 YTL’sini ise ihtisas kredileri oluşturmaktadır.
Buna göre, Türkiye, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi illeri ve Iğdır’da ihtisas dışı kredileri, ihtisas kredilerine göre daha yüksektir.
1998-2005 dönemi kredilerin ABD $’ı bazında değişimi incelendiğinde Iğdır’da toplamda % 189,5 oranında, ihtisas dışı kredilerde % 943,6 oranında ve ihtisas kredilerinde ise %-61,5 oranında değişim göstermiştir.
Bu durum aynı dönemde Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi illerinde toplamda % 216,2 oranında, ihtisas dışı kredilerde % 830,2 oranında ve ihtisas kredilerinde ise %-31,0 oranında değişim göstermiştir.
Bu durum aynı dönemde Türkiye genelinde toplamda % 152,1 oranında, ihtisas dışı kredilerde % 172,0 oranında ve ihtisas kredilerinde ise % 34,8 oranında değişim göstermiştir.
Sonuç itibariyle, 1998-2005 döneminde kredilerin ABD $’ı bazında değişiminde Türkiye ve Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi illerinde kullanılan ihtisas dışı kredilerin oranı Iğdır’da daha yüksek olarak gerçekleşmiştir. Buna karşılık ihtisas kredilerinde ise önemli derecede düşüşler gözlenmektedir.
Iğdır’da 2005 yılı sonu itibariyle kullanılan ihtisas kredilerinden % 5,0’ı tarım sektöründe, % 1,3’ü mesleki alanda, % 3,6’sı diğer sektörlerde ve % 90,0’ı da ihtisas dışı krediler çerçevesinde kullanılmıştır.
Bu durum, aynı dönemde Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi illerinde % 7,6’sı tarım sektöründe, % 0,2’si gayrimenkulde, % 2,1’i mesleki alanlarda, % 0,1’i turizm sektöründe, % 5,7’si diğer sektörlerde ve % 84,4’ü de ihtisas dışı krediler çerçevesinde kullanılmıştır.
Aynı dönemde Türkiye genelinde ise % 3,5’i tarım sektöründe, % 0,1’i gayrimenkulde, % 1,0’i mesleki alanlarda, % 0,1’i turizm sektöründe, % 3,0’ü diğer sektörlerde ve % 92,3’ü de ihtisas dışı krediler çerçevesinde kullanılmıştır.
Sonuç itibariyle, ihtisas kredilerinden tarım sektöründe kullanılan kredi oranı en fazla Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi illerinde gerçekleşmiştir.
2.8. Sosyo - Ekonomik Yapı
Nüfusunun yaklaşık % 51,62’si köylerde yaşayan Iğdır’da tarım ve ticaret ağırlıklı bir sosyo-ekonomik yapı görülmektedir.
Iğdır, 2001 yılı Türkiye GSYİH’sı içinde cari fiyatlarla ‰ 1’lik bir paya ve Doğu Anadolu Bölgesinde ise % 2,33’lük paya sahiptir.
1996 yılında DPT tarafından gerçekleştirilen “İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması” araştırması sonuçlarına göre Iğdır - 0,98002 endeks değeri ile sosyo-ekonomik gelişmişlik açısından 76 il içerisinde 69. sırada yer almakta iken, 2003 yılında yine DPT tarafından gerçekleştirilen aynı araştırması sonuçlarına göre ise beş basamak ilerleyerek 76 il içerisinde - 0,89089 endeks değeri ile 64. sırada yer almıştır. (Karşılaştırmanın aynı bazda olabilmesi için 2003 yılı sıralamasından 1996 yılından sonra il olan Yalova, Karabük, Kilis, Osmaniye ve Düzce sıralamadan çıkarılmıştır). Bu beş il 2003 yılı sıralamasından çıkarılmadığında Iğdır 81 il içinde 69. sırada yer almaktadır.
İllerin beş gelişmişlik düzeyine ayrıldığı aynı araştırmaya göre Iğdır, 16 ilin yer aldığı beşinci derecede gelişmiş iller grubunda 4. sırada yer almaktadır.
Iğdır ilinin gelişmişlik düzeyi ilçeler itibariyle değerlendirildiğinde Merkez ilçenin, Türkiye genelinde incelenen 872 ilçe içerisinde 334. sırada, il içerisinde ise birinci sırada yer aldığı görülmektedir.
Iğdır ilçeler itibariyle sosyo - ekonomik gelişmişlik sıralaması incelendiğinde il içinde 2. sırada Aralık, 3. sırada Karakoyunlu, 4. ve son sırada da Tuzluca ilçeleri yer almaktadır.
Türkiye genelinde 872 ilçe içerisindeki gelişmişlik sıralamasında ise 677. sırada Aralık, 762. sırada Karakoyunlu, 798. sırada Tuzluca ilçeleri yer almaktadır.
Iğdır, 2001 yılı itibariyle GSYİH’dan aldığı kişi başına 855 $ değer ile 81 il içinde 73. sırada yer almaktadır. Bu oran ile Iğdır, Türkiye’de kişi başına düşen 2.146 $ gelirin çok altında bulunmaktadır.
1993 – 2001 döneminde il kişi başına GSYİH’sı istikrarsız bir seyir izlemiştir. 2001 yılında bir önceki yıla göre % 21,9 düşmüş ve 1.168 $’dan 855 $’a gerilemiştir.
2001 yılında kişi başına düşen gayri safi yurt içi hâsıla Doğu Anadolu Bölgesi ortalama değeri 1.010 $ olup, Iğdır bu değerin altındadır.
Iğdır ili gayri safi yurtiçi hâsılası 2001 yılında cari fiyatlarla toplam 176.365.367 YTL olarak gerçekleşmiştir.
İlin gayri safi yurt içi hâsılasının Doğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye içindeki oranı incelendiğinde 2001 yılında ilde yaratılan GSYİH’sının Doğu Anadolu Bölgesi GSYİH’sının % 2,33’ünü ve Türkiye GSYİH’sının ‰ 1,0’ini oluşturduğu görülmektedir.
Iğdır’da 1993 – 2001 yılları arasında cari fiyatlarla en büyük gelişme hızı % 115,5 ile 1995 yılında, en düşük gelişme hızı ise % 42,2 ile 2000 yılında gerçekleşmiştir.
Iğdır GSYİH’sı içinde tarım sektörü % 37,3’lük oran ile ilk sırada yer almaktadır. İkinci sırada % 18,0’lik payla ulaştırma ve haberleşme sektörü gelmekte olup, bunu sırası ile % 9,0’luk pay ile inşaat sektörü, % 4,9’luk pay ile ticaret sektörü ve % 2,8’lik pay ile sanayi sektörü izlemektedir.
Iğdır GSYİH’sı yıllar itibarı ile Doğu Anadolu Bölgesi GSYİH’sı içinde en yüksek paya % 2,59 ile 1999 yılında, en düşük paya ise % 1,79 ile 1993 yılında ulaşmıştır. Yine il GSYİH’sının Türkiye GSYİH’sı içindeki en yüksek payı ‰ 1,1 ile 1999 yılında, en düşük paya ‰ 0,8 ile 1998 yılında olmuştur.
İl kişi başına düşen GSYİH rakamları Doğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye kişi başına düşen GSYİH rakamları ile karşılaştırıldığında 1993 – 2001 yıları arasında her dönem Doğu Anadolu Bölgesi ve Türkiye ortalamalarının altında olduğu görülmektedir. Sadece 1999 yılında il ortalaması 1.403 $ ile Doğu Anadolu Bölgesi ortalaması olan 1.395 $’ın üstünde yer almıştır.
Iğdır’da 12 ve daha yukarı yaştaki nüfusun toplamı 115.591 kişidir. İlde iş gücü 70.490 kişi ve iş gücünde olmayan ise 45.101 kişidir.
İlde toplam iş gücü 70.490 kişi olmakla birlikte, bu nüfusun 64.192 kişisi iktisaden faal nüfus olup, her hangi bir işte çalışmaktadır. Dolayısıyla iş gücünde olup ta işsiz sayısı 6.298 kişidir.
Iğdır’da iş gücüne dâhil olmayan nüfusun toplamı 45.101 kişidir. Bu nüfusun 2.596’sı emekli, 19.842’si ev kadını, 16.906’sı öğrenci ve 5.757’sini ise diğerleri başlığı altında toplamak mümkündür.
İş gücüne katılma oranının % 65 olduğu ilde bu iş gücüne katılım oranı erkek nüfus için % 72 ve kadın nüfus için ise % 49 şeklindedir.
Erkek nüfusun iş gücüne katılma oranı köylerde % 83, il merkezinde % 61 ve ilçe merkezlerinde ise % 65 olarak tespit edilmiştir.
Kadın nüfusun iş gücüne katılma oranları ise köylerde % 85, il merkezinde ve ilçe merkezlerinde ise % 11 gibi oldukça düşük bir orandadır.
Erkek nüfusun iş gücüne katılma oranı Aralık ilçe merkezinde % 70 ile en yüksek, Tuzluca ilçe merkezinde % 55 ile en düşük düzeydedir.
Iğdır’da iktisaden faal durumda olan 64.192 kişinin % 68,44’ü (43.937 kişi) tarım sektöründe istihdam edilmektedir.
Daha sonra sıra ile % 15,66 (10.054 kişi) ile tarım dışı üretim, % 7,90 (5.068 kişi) ile müteşebbisler ve serbest meslek sahipleri, % 5,15 (3.302 kişi) ile toplum hizmetleri, % 2,85 (1.831 kişi) ile toptan ve perakende ticaret gelmektedir.
İstihdam edilen kadın nüfusun ekonomik faaliyete göre dağılımı erkek nüfustan farklı bir yapı göstermektedir.
İstihdamdaki kadın nüfusun % 93’ü tarım sektöründe çalışmaktadır. Köylerde istihdam edilen kadın nüfusun hemen, hemen tamamı tarım sektöründe çalışırken, şehirde istihdam edilen kadın nüfusun çoğunluğu ise hizmet sektöründe çalışmaktadır.
İstihdam edilen nüfusun % 50’si ücretsiz aile işçisi olarak çalışmaktadır. Bu oran erkek nüfus için % 24, kadın nüfus için % 87’dir.
Erkek nüfusun % 40’ı, kadın nüfusunun ise % 7’si ücretli olarak çalışmaktadır.
Kendi hesabına çalışan kadın nüfus oranı % 5 ile oldukça düşük iken, çalışan erkek nüfusun % 35’i kendi hesabına çalışmaktadır.
İldeki işsizlik oranı % 8,9’dur. Bu oran erkek nüfusta % 11,7 ve kadın nüfusta ise % 4,6 dolaylarındadır.
İşsizlik oranı il merkezinde ilçe merkezlerinden daha yüksektir. İl merkezinde işsizlik oranı % 29,8, ilçe merkezlerinde % 21,7 ve köylerde işsizlik oranı % 0,5’tir.
Erkek ve kadın nüfustaki işsizlik oranları yerleşim birimlerine göre farklılıklar göstermektedir. İl merkezinde işsizlik oranları kadınlarda % 41, erkeklerde % 27,8 iken, köylerde bu oran kadınlarda % 0,3, erkeklerde % 0,6’dır.
