Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 115
berdi. Toki, Alloh taolo yerning eng yaxshi joyi masjidlar va eng yomon joyi bozorlar
ekanini bildirgunga qadar (shunday davom etdi).165
Ibn Umardan (r.a.) o‘nta masala so‘ralsa, bittasiga javob berib, to‘qqiztasiga sukut qilar
edilar. Ibn Abbos (r.a.) esa, to‘qqiztasiga javob berib, bittasiga sukut qilardilar.
Fuqaholar ichida «bilmayman» deydiganlari «bilaman» deydiganlaridan ko‘proq edi.
Sufyon Savriy, Molik ibn Anas, Ahmad ibn Hanbal, Fuzayl ibn Iyoz va Bishr ibn Hars
shular jumlasidandir.
Abdurahmon ibn Abu Laylo (r.a.) aytadilar: «Mana shu masjidda (ya’ni, Masjidi
nabaviyda) Rasulullohning (sollallohu alayhi vasallam) ashoblaridan yuz yigirma kishini
ko‘rishga muvaffaq bo‘ldim. Ularning barchasi bir hadis yoki biror fatvo borasida
so‘ralsa, o‘rniga birodari javob berishini yaxshi ko‘rar edilar».
Boshqa bir iborada shunday deyiladi: «Bir masala ularning birortasidan so‘ralsa,
boshqaga yuborar edi. U ham boshqasiga qaytarar edi. Hatto aylanib yana birinchilariga
kelardi».
Rivoyat qilinishicha, ashobi suffalardan biriga qo‘yning pishirilgan boshi hadya qilindi. U
juda och bo‘lgani holda, uni birodariga hadya qildi. U ham boshqasiga berdi. Va hokazo
ularning o‘rtasida aylanib, yana birinchi kishiga qaytib keldi.
165. Imom Ahmad, Abu Ya’lo, Bazzor va Hokimlar rivoyati.
Hozirgi kunda olimlarning ishi qanday qilib aksiga aylanib qolganiga qara, undan qochish
lozim bo‘lgan narsa talab qilinmoqda, matlub narsadan esa qochilmoqda.
Fatvo berishdan ehtiyot bo‘lish xayrli ekaniga ba’zi olimlar musnad holatda rivoyat
qilgan quyidagi hadis dalildir: Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Odamlarga uch
toifa kishilargina fatvo beradilar: amirlar, ma’murlar va (o‘zicha fatvoga) takalluf qiluvchi
kishilar», dedilar.
Ba’zi olimlar aytadilar: «Sahobai kiromlar to‘rt ishni bir-birlariga havola qilar edilar:
imomlikni, vasiyatni (ya’ni, uning bajarilishini nazorat qilishni), omonat saqlashni va
fatvo berishni».
Ba’zilar deydilar: «U (olim)larning fatvo berishga shoshuvchirog‘i ilmi eng oz bo‘lganidir.
Undan qattiq qochuvchi kishi esa, taqvodorrog‘idir».
Sahobai kiromlar va tobe’inlar (barchalaridan Alloh rozi bo‘lsin) asosan beshta ish bilan
mashg‘ul bo‘lar edilar: Qur’on tilovati, masjidni obod qilish, Alloh taoloni zikr etish,
yaxshilikka buyurish va yomonlikdan qaytarish. Buning boisi shuki, ular Rasulullohdan
(sollallohu alayhi vasallam) ushbu hadisni eshitganlar: «Odam bolasining barcha kalomi
o‘zi uchun zararlidir. Faqat uchta kalom bundan mustasno: yaxshilikka buyurish,
yomonlikdan qaytarish, Alloh taoloni zikr etish».166
Alloh taolo shunday marhamat qiladi: