Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 125
kifoya qiladigani ko‘p bo‘lib, unutiladiganidan yaxshiroqdir. Suv ham yerga ko‘p
shimdirilsa, sasiydi. Uning ko‘p quyilishi foydasizdir. U (olim) kishilarga noaniq bo‘lgan
narsalarni o‘rgatadi, agar biror muhim ishga tushsa, befoyda fikrlar beradi. Uning
shubhalarni kesishi xuddi o‘rgimchakning in to‘qishiga o‘xshaydi, to‘g‘ri qildimi, noto‘g‘ri
qildimi, bilmaydi. Jaholatga minib olib bilmaydigan narsasiga uzr aytmaydi. Agar uzr
aytganida, salomat bo‘lar edi. U ilmni oziq tishi bilan uzib olmaydi. Agar shunday
qilganida, behojat bo‘lardi. U qon yig‘laydi. Hukmi bilan harom farjlarni halol qilib oladi.
Allohga qasamki, u o‘ziga topshirilgan narsani sodir etishga ham, unga yuklangan
narsaga ham ahl emas. Ana o‘shalar uqubatga loyiq bo‘lib, hayoti dunyoda yig‘lashlari
lozim bo‘ladi».
Ali (r.a) aytadilar: «Agar ilmni eshitsanglar, uning ziddiga g‘azab qilinglar, uni hazil bilan
aralashtirib yubormanglar. Yo‘qsa qalblar yaxshi narsalarni qabul qilmaydigan bo‘lib
qoladi».
Ba’zi salaflar aytishadi: «Agar olim kishi kulsa ilmidan bir qismni tuflab tashlabdi».
Agar muallim uch narsani jamlay olsa, ta’lim oluvchiga nisbatan ne’matni hosil qilibdi:
sabr; tavoze’; husni xulq.
Agar ta’lim oluvchi uch narsani jamlay olsa, muallimga nisbatan ne’matni hosil qilibdi:
qo‘l; odob; yaxshi fahm-idrok.
Ibn Umar (r.a.) aytadilar: «Bir oz yashab shunga amin bo‘ldimki, bizlarga Qur’ondan
oldin iymon beriladi, sura nozil bo‘ladi. U undan halol-harom va amrzajrlarni ta’lim oladi.
Uning huzurida to‘xtash lozim bo‘ladi. Va yana shunday kishilarni ko‘rdimki, ularga
iymondan oldin Qur’on beriladi. Fotiha surasini o‘rtasidan oxirigacha o‘qiydi. Uning amr
va qaytariqlarini bilmaydi. Unday odamning huzurida turish lozim bo‘lmaydi. U xurmolar
bir-biriga jipslashmaganidek sochib yuboradi».179
Shu ma’nodagi boshqa bir xabarda aytiladi: «Biz Rasululloh sahobalari Qur’ondan oldin
iymon berilgan kishilarmiz. Sahobalardan keyin bir qavm kelurki, ularga iymondan oldin
Qur’on berilur. Ular harflarini qoyim qilib, had va huquqlarini zoe’ qilurlar. «Bizdan ko‘ra
ko‘p o‘qigan va bizdan ko‘ra ko‘p bilgan bormi?» deyishadi. Ana o‘sha ularning
nasibalaridir».180 Boshqa bir rivoyatda: «Ana o‘shalar bu ummatning yomonlaridir»,
deyilgan.
Aytishlaricha, besh turli axloq oxirat ulamolari alomatlaridan bo‘lib, Allohning kitobidan
olingan: qo‘rqish; xushu’; tavozu’; husni xulq; dunyodan oxiratni ustun qo‘yish, ya’ni
zohidlik.
179. Hokim rivoyat qilgan va ikki shayx hamda Bayhaqiylar shartiga binoan sahih degan.
180. Ibn Moja, Jundubdan bir oz farq ila, qisqa holda rivoyat qilgan.
Qo‘rqishga Allohning ushbu so‘zi misol bo‘ladi: