Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 52
tajriba yo‘li bilan ham his qilish imkoni yo‘q. Agar tajriba o‘tkazish mumkin bo‘lsa va
ayrim o‘liklar qayta tirilib, bizga foydali, maqbul, Alloh taologa yaqinlashtiradigan va
Allohdan uzoqlashtiradigan amallarni aytib bersalar edi, aqlga kifoya qilardi. (Aqida
masalalari ham shunday.)
Ammo o‘liklarning qayta tirilib, bizga xabar berishlari mumkin bo‘lmagan ish. Demak,
aqling Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) keltirgan xabarlarni tasdiq qilishi va
ishoralarining manbalarini anglab yetishi senga kifoya qiladi.
Tasarrufdagi bundan boshqa (foydasiz) narsalardan aqlni chetlat va (Qur’on va
sunnatni) mahkam tut. Shundagina salomat bo‘lasan, vassalom. Shuning uchun ham
Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam): «Albatta, bir ilmda jaholat va bir so‘zda ojizlik
bor»,82 deganlar. Ma’lumki, ilm jaholat bo‘lmaydi. Lekin johillik kabi zarar yetkazishi
mumkin. Yana Rasululloh (sollallohu alayhi vasallam) aytganlarki: «Tavfiqning ozi
ilmning ko‘pidan yaxshi».83 Iso (a.s.): «Qancha-qancha daraxtlar bor, hammasi ham
meva bermaydi, qancha-qancha mevalar bor, hammasi ham shirin emas, qanchaqancha
ilmlar bor, barchasi birdek manfaatli emas», deganlar.
82. Abu Dovud Buraydadan rivoyat qilgan. Isnodida noaniq kishi bor.
83. Buning aslini topmadim. «Firdavs» kitobi sahibi Abu Dardodan qilgan rivoyatda zikr etgan. Alboniy zaif degan.
Ilmlarning o‘zgartirilgan lafzlari bayoni
Bilgilki, mazmum (qoralangan) ilmlar bilan shar’iy ilmlarning aralashib ketishi natijasida
mahmud (maqtovli) ilmlarning nomlari buzildi, o‘zgardi, fosid maqsadlar sababli o‘tmish
solihlar so‘zlarini asl ma’nosidan boshqa ma’nolarga ko‘chirish kelib chiqdi.
Asl ma’nosi o‘zgargan lafzlar beshta: «fiqh», «ilm», «tavhid», «tazkir» va «hikmat».
Ular mahmud ismlardir. Ular bilan din arboblari vasf etilgan. Lekin hozir bu lafzlar
mazmum ma’nolar kasb etishi tufayli kishilar ushbu nom bilan sifatlanuvchidan
nafratlanadi.