Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 31
Namoz, zakot, halol-harom masalalaridaki tutgan yo‘li shu bo‘lganidan keyin qolgan
narsalar o‘z-o‘zidan namoyon bo‘ladi.
64. Ibn Moja hasan isnod rivoyat qildilar.
Islomiyat masalasini olsak, faqih durust va nodurust narsalar, Islomning shartlari haqida
gapirar ekan, tildan boshqasiga e’tibor bermaydi. Qalb ishi faqihning tasarrufidan
tashqaridadir. Zero, Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) qilichdan qo‘rqib musulmon
bo‘lgan kishini o‘ldirgan sahobaga: «Sen uning qalbini yorib ko‘rdingmi?!»65 deb qalb
ishini saltanat va qilich sohiblari tasarrufidan ajratganlar. Faqih qilichdan qo‘rqib bo‘lsada,
kalimai shahodat keltirgan kishini musulmon deb hukm qiladi. Shu bilan birga, faqih
qilichdan qo‘rqish uning niyatini oshkor qilmaganini, qalbidan jaholatu hayrat pardasini
ketkizmaganini biladi, lekin shunday hukm qilaveradi. O‘limdan qo‘rqib musulmon
bo‘lgan kishi shahodat kalimasini aytish bilan nafsini o‘limdan, molini boshqa birov
qo‘liga o‘tishidan saqlaydi. Bu ish dunyoga taalluqli ekani ma’lum. Shuning uchun
Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) shunday marhamat qilganlar: «Men
insonlar «La ilaha illalloh» degunlaricha ularga qarshi urushishga buyurildim. Qachonki
ular «La ilaha illalloh»ni aytsalar, molu jonlarini mendan himoya qilgan bo‘ladilar».66
Oxiratda esa molu dunyo asqotmaydi. Balki qalb nuri, siri-asrori va ixlosigina foyda
beradi. Bu fiqhdan emas. Faqih bular haqidagi bahsga sho‘ng‘isa, falsafa, tib kabi
o‘zining sohasi bo‘lmagan bahslarga kirishgandek bo‘ladi.
Yoki namozni olib qaraylik. Faqih namoz o‘quvchi kishi namozning boshidan oxirigacha
g‘ofil bo‘lib, xayolda bozordagi tijorati, hisob-kitobi bilan mashg‘ul bo‘lsa-da, namozning
zohiriy shartlarini bajarsa, namozini durust sanaydi. Vaholangki, bu namozdan oxiratda
foyda yo‘q. Shuningdek, til bilan shahodat kalimasini aytish foyda bermasa ham, faqih
mazkur kalimani qatldan saqlanish uchun aytgan kishining musulmonligi durust ekaniga
fatvo beradi. Ammo namozda xushu’-xuzu’ bilan turish, qalbi jam bo‘lishi kabi zohiriy
amal foyda berishiga sabab bo‘luvchi oxirat amallari haqida hech narsa demaydi. Agar
faqih bu jihatlarga aralashsa, u o‘z sohasidan tashqariga chiqqan hisoblanadi.
65. Imom Muslim rivoyatlari.
66. Muttafaqun alayh.
Zakot masalasiga kelsak, faqih uni kishi ado etgani yoki etmaganiga qaraydi. Qay
kayfiyatda ado etilganiga e’tibor bermaydi. Agar boy kishi zakot berishdan bosh tortsa,
keyin podshoh undan majburiy yo‘l bilan zakotini olsa, faqih bu holda boyning
zimmasidan zakot soqit bo‘lishiga fatvo beradi.
Hikoya qilishlaricha, qozi Abu Yusuf yil oxirlab qolganida molini ayoliga hadya qilib berar
ekan. Keyin esa, zakot bermaslik uchun uni ayolidan qaytarib olarkan. Bu holat Abu
Hanifaga (r.a.) zikr qilinganida: «Bu uning faqihligidandir», degan ekanlar. Abu Hanifa
(r.a.) to‘g‘ri aytganlar, zero, bu dunyo fiqhidir. Lekin uning zarari oxiratda barcha
jinoyatdan kattadir. Buni zararli ilm deydilar.
Halol-harom mavzusiga kelsak, haromdan parhez qilish, taqvoli bo‘lish ayni dindorlikdir.
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy