Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 43
U zot riyoning haqiqati va g‘ururning davosini qanday bayon etganlariga qara (va fikr
qil). Riyo bilan g‘urur qalbning katta ofatlaridandir.
Imom Shofe’iy (r.a.) aytadilar: «Kim qalbini gunohdan saqlamasa, unga ilmi naf
bermaydi».
U kishi yana aytadilarki: «Kim ilmi bilan Alloh taologa itoat etsa, ilm uning ma’naviyatiga
naf beradi».
Yana aytadilar: «Har kimning yaxshi ko‘ruvchi va yomon ko‘ruvchi kishisi bor. Mudom
ish shunday ekan, sen Alloh taoloning toatida bo‘lganlar bilan birga bo‘l».
Rivoyat qilishlaricha, Abdulzohir ibn Abdulaziz degan solih va taqvoli kishi Imom
Shofe’iydan (r.a.) taqvo haqida turli masalalar so‘rar, u zot uning taqvosi tufayli bergan
savolini qabul qilib, unga javob berar edilar. Bir kuni u kishi Imomdan: «Sabr, mehnat,
tamkin, bulardan qaysi biri afzal?» deb so‘radi. Shunda Imom Shofe’iy (r.a.): «Tamkin
payg‘ambarlarning darajasidir. Tamkinga faqat mehnatdan so‘ng erishiladi. Kishi imtihon
qilinsa (ya’ni, biror musibat bilan balolansa), sabr qiladi. Agar sabr qilsa, makon topadi».
Qara, Alloh azza va jalla Ibrohim alayhissalomni avval imtihon qildi, so‘ng makon berdi,
Muso alayhissalomni imtihon qilib, so‘ng makon berdi, Ayyub alayhissalomni ham avval
imtihon qilib, keyin makon berdi, Sulaymon alayhissalomga ham imtihondan so‘ng
makon va mulk berdi. Tamkin darajalarning afzalidir. Alloh taolo:
«Shunday qilib, Biz Yusufni (Misr) zaminidan o‘zi xohlagan joyda manzilmaskan
tutib yashaydigan maqomga erishtirdik.» (Yusuf surasi, 56-oyat), deydi.
Shuningdek, Ayyub alayhissalomga ham og‘ir mehnat-mashaqqatdan keyin makon
bergan. Bu haqda:
«Unga ahli oilasini va ular bilan qo‘shib, yana o‘shalarning mislicha bola-chaqa
ato etdik» (Anbiyo surasi, 84-oyat), deb aytgan», deb javob berdilar.
Imom Shofe’iyning ushbu so‘zlariga e’tibor ber, Qur’onning asrorlarini qanday chuqur
o‘rganganlariga, Alloh taoloning boshqa payg‘ambarlari maqomlarini qanchalik yaxshi
bilishlariga nazar tashla.
Alqissa, bularning barchasi oxirat ilmining natijasidir. Imom Shofe’iydan (r.a.): «Kishi
qachon olim bo‘ladi?» deb so‘rashdi. U zot: «Agar bir ilmni o‘rganib, so‘ng boshqa
ilmlarga yuzlanib, ulardan nimani bilmasligini tushunsa, shu payt olim bo‘ladi»,
deganlar.
Yunon hakimlaridan biri Jolinusga: «Sen bir xastalikka bir qancha narsalardan tarkib
topgan dorini tavsiya qilasan», deyildi. Shunda u: «Dorilardan ko‘zlangan maqsad bitta
(ya’ni, shifo), qolgani esa (unga yordamchi bo‘lib), dardni kesib turishi uchun
qo‘llaniladi. Chunki yolg‘izlik qotildir», dedi.
Imom Shofe’iyning (r.a.) bu va bunga o‘xshash ko‘pgina misollari u zotning ma’rifatulloh
va oxirat bilimida juda yuksak rutbada bo‘lganlariga dalolat qiladi. U zotning fiqh ilmiga
bo‘lgan xohishlari va u haqdagi bahs-munozaralari Alloh rizosi uchun edi. Bunga quyida
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy