Ihyou ulumid-din

www.ziyouz.com kutubxonasi 66
Shu uchun ham bularning yaqiniga kela ko‘rma va zahri qotildan qochgan kabi ulardan
qoch. Bu davolab bo‘lmas darddir, aynan mana shu narsa fuqaholarni tortishuv va
manmansirashga yetaklab borgan. Buning ofatlari haqida keyinroq mufassal bayon
qilamiz.
Ba’zida «insonlar bilmagan narsalarining dushmanidir», degan gapni eshitib qolasan.
Ammo sen bunday o‘ylama. Sen bu nasihatni umrining bir qismini bu ishda zoe’ qilgan
va tasnif, tahqiq, mujodala va bayonni oldingilardan-da ziyoda etgan, keyin esa, Rabbi
unga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatib, aybidan xabardor qilgach, uni tark etib, o‘zi bilan mashg‘ul
kishidan eshit: «Shariatning ustuni fatvodir, uning illati esa, ilmi xilof orqali bilinadi,
deganlarning so‘ziga aldanib qolma», deydi u.
Chunki mazhabning illatlari mazhabning o‘zida zikr qilingan. Undan ortiqchasi
mujodalaning o‘zidir. Avvalgilar ham, sahobalar ham bu narsani bilishmagan. Holbuki,
ular fatvo illatlarini boshqalardan yaxshiroq bilar edilar. Mazhabni o‘rganishda xilof ilmi
hech qanday foyda bermaydi, balki fiqhning zavqiga zarar yetkazadi. Muftiyning farosati
shunga guvohlik beradiki, agar uning fiqh ilmidan oladigan zavqi yetarli bo‘lsa, u har
narsada jadal-bahsga berilib ketmaydi. Agar kimning tabiati tortishuv-jadalga bog‘lanib
qolsa, u holda o‘sha kimsaning zehni faqat tortishuv uchun xizmat qila boshlaydi va
natijada fiqhni anglashning zavqidan bebahra bo‘lib qoladi. Jadal bilan faqatgina
mansab, obro‘, shon-shuhrat talabgorlari mashg‘ul bo‘ladi. Ular nafslarini oqlash uchun
o‘zlarini mazhabning illatini qidirayotgan qilib ko‘rsatadi. Bunday kishilar fiqh ilmi qolib,
umrini jadal bilan o‘tkazib yuboradi. Bas, jinlardan bo‘lgan shaytonlardan ehtiyot bo‘l,
insonlardan bo‘lgan shaytonlardan ham saqlan. Chunki ular jinlardan bo‘lgan
shaytonlarga adashtirish va ig‘vo qilishda yordam beradi.
Umuman aytganda, oqillar nazdidagi rozilik o‘rni sen o‘zingni bu olamda faqatgina Alloh
bilan birga bilishing, oldingda o‘lim, hisob-kitob va jannat-do‘zax kabi muhim hol va
o‘rinlar turganingni his qilishingdir. Oldingda turgan bu muammolar uchun nimalar foyda
berishini o‘ylab ko‘r, boshqa narsalarni tark qil!
Shayxlardan biri vafot etgan bir olimni tushida ko‘rdi va undan: «Tiriklik chog‘ingda
mashg‘ul bo‘lgan munozara, mujodala, tortishuvlar naf berdimi?» deya so‘radi. Shunda
olim qo‘lini yoyib, unga pufladi va: «Barchasi chang-to‘zon kabi uchib ketdi, faqat kecha
yarmida o‘qilgan ikki rak’at namozgina menga xaloskor bo‘ldi», deya javob berdi.
Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) bir hadisi shariflarida munozara-jadalning
qabih ish ekanini bayoni sifatida: «Hidoyatga erishgan qavm jadalga berilganidan
so‘nggina halokatga ketdi»,109 dedilar va so‘ng: