Ii-bo‘lim. O‘zbekistondagi tuproq turlari va ularning xossalari

f
P
S

bunday chizmani qurush 
tuproq namligini dalalarda o‘lchash gravimetrik usul va tuproqni so‘ruvchi bosimini 
tenziometrlar orqali o‘lchab aniqlanadi. 
Sug‘orish me’yorini m
3
/ga olish qulay, tuproq namligini 
)
(w
f
P
S

chizma 
hajm foizlarida tasvirlash tavsiya etiladi. Bunda o‘z navbatda, tuproqni hajm massasi 
nazarga olinadi. 2.6.5 -rasmda ko‘rsatilishicha, 
)
(w
f
P
S

bog‘liqligini mexanik 
tarkibi yengil, o‘rtacha va og‘ir bo‘z tuproqlarda ko‘plab o‘tkazilgan o‘lchovlar 
taqdim etilgan. 
Taqdim etilgan chizma asosida so‘ruvchi bosimni aniqlash haqiqiy namlik 
zaxirasi, tuproqni hisob qatlami 
)
(
f
W
to me’yorgacha, namlik zaxirasini sug‘orishlar 
bilan to‘ldirish, sug‘orish me’yorini hisoblash mumkin. Uni farqi 
)
(
f
nv
W
W

tenglik 

---

bo‘yicha aniqlanadi. Tuproqni hisob qatlamidagi“netto”sug‘orish me’yori sug‘orish 
vaqtidagi yo‘qotilgan suv, bug‘lanishga ketgan suv, filtratsiya va oqova yig‘indisini 
hisoblash uchun koeffitsientiga ko‘paytirib aniqlanadi 
20
,
1
10
,
1


k
ya’ni: 
k
h
W
W
M
F
NV





10000
)
(
, m
3
/ga 
2.6.5 –rasm. So‘ruvchi bosimni (
P
) tuproqni hajmiy namligiga bog‘liqligi (
W
) 
1-og‘ir qumoq; 2-o‘rta qumoq; 3-yengil qumoq (
70
V
, 
100
V
–70, 85 va 100 sm 
qatlamdagi tuproq zaxirasi). 
Tenziometrlar dalaga doimiy o‘rnatiladi, tenziometrlar yordamida nafaqat 
sug‘orish vaqti va me’yori, balki sug‘orishni tugatish vaqti ham aniqlanadi. Bunda, 
vakumetr ko‘rsatkichi 10-15 santibarga yaqinlashganda, dalaga suv berish 
to‘xtatiladi. Sug‘orish uchun belgilangan sug‘orish me’yori, fermer va suv xo‘jaligi 
tashkilotlari uchun beriladigan suv miqdori uchun belgilangan to‘lovlarni 
hisoblashga yordam beradi.
II-bo’lim bo’ycha xulosa. 

---

Mazkur bo‘limda tuproqning hosil bo‘lish jarayoni, tuproqning suv-fizik 
xossalari, tuproqning suv va o‘simlik ta'sirida o‘zgarish jarayonlari aks ettirilgan. 
Respublikadagi tuproq turlari va ularning xossalari, tuproqning morfologik 
tuzilishlari, tuproqdagi suv shakllari hamda suvning tuproq va o‘simlik hayotidagi 
o‘rni to‘g‘risida batafsil ma'lumotlar keltirib o‘tilgan bo‘lib, tuproq namligini 
aniqlashning tezkor usullari to‘g‘risida ma'lumotlar yoritib o‘tilgan.