İkinci Bölüm ergonomi İnsan Makine Sistemleri
Yüklə 144,07 Kb.
|
|
İkinci Bölüm ERGONOMİ İnsan Makine Sistemleri Abdurrahman BENLİ  
Hedefler Bu üniteyi çalıştıktan sonra; 
Ergonomide İnsan makine Sistemleri hakkında bilgi sahibi olacak,
Sistemlerin Özellikleri ve Faaliyetleri hakkında bilgi sahibi olacak, İnsan makine sistemlerinde Fonksiyonlar ve Sistemlerin sınıflandırılması hakkında bilgi sahibi olacaktır.
Anahtar Kavramlarİnsan makine Sistemleri Sistem
Sistem Sınıflandırması Manuel- Mekanik - Otomatik sistemler İçindekiler
I. SİSTEM KAVRAMI VE SİSTEM YAKLAŞIMI Hedef: Ergonomide İnsan Makine Sistemleri incelenecektir. Ergonomik çalışmalar çoğunlukla insanların çeşitli alet ve makinelerle birlikte olduğu ortamlara yöneliktir. Genel olarak insan-makine sistemi olarak adlandırılan bu ortamlarda temel öğe olan insan ve makine birbi riyle etkileşim halindedir. Sistem kavramı ve sistemin bir bütün ola rak ele alınmasını öngören sistem yaklaşımı, çok sayıda unsurun aynı anda etkileşiminin analizine olanak verir. Sistem sözcüğü bilimsel çalışmalar yanında günlük yaşantıda da ol dukça sık kullanılan, çoğunlukla da farklı anlamlar yüklenen bir kavramdır. Genellikle bir bütün veya bütünlükle özdeş olarak kullanılan sistem kavramı ve uzantısı olarak sistem yaklaşımı yöneticilerin en çok önem vermesi ve bir meslek felsefesi olarak benimsemeleri gereken hususlar dan birisidir. Çünkü, sistem yaklaşımı veya bütünsel yaklaşım her alan daki problemlerin ilgili olduğu sistemin bütünü çerçevesinde ele alınmasını öngörmektedir.
Sistem sözcüğü günümüzde hemen her alanda kullanılmaktadır. Üre tim sistemi, ulaşım sistemi, sinir sistemi, sistem tasarımı gibi tanımlamalar yanında sistem kurma, sistem bozuk, sistemin aksaması gibi ifadele rin günlük yaşantıdaki kullanımı incelendiğinde, çevremizdeki hemen her şeyin sistem olarak ele alınabileceği söylenebilir. Buna göre; bir in san, bir fabrika, bir kent, bir otomobil birer sistem olduğu gibi düşünce sis teminden, eğitim sisteminden, adalet sisteminden söz edilir. Sistem kavramını tanımlayacak olursak; belli bir amaca yönelik, karşılıklı ilişkileri olan öğelerin oluşturduğu bütündür diyebiliriz (Özkul, 1996, 17).
Öğeler (elemanlar), sistemi oluşturan parçalardır. Sistemin fiziksel ya da kavramsal olmasına bağlı olarak sistem öğeleri farklı biçimlerde olabi lirler. Bir otomobil, motor, tekerlekler, direksiyon, koltuklar, benzin depo su gibi öğelerden oluşan bir sistem iken, sözgelimi hukuk sistemi, yargı organları, yasalar, kararlar vb. unsurlardan oluşur. Benzer şekilde bir işletmenin fonksiyonel bölünmesiyle ortaya çıkan pazarlama, üretim, per sonel, muhasebe gibi bölümler; insanlar ya da diğer canlı varlıklar; dü şünceler ya da kavramlar sistem öğeleri olabilirler. Öğeleri tanımlayan ve belirginleştiren onların özellikleridir. Öğelerin özellikleri zaman içerisinde sabit kalabilir ya da değişebilir. Sistem çalışmalarında öğelere ilişkin tüm özelliklerin göz önüne alınması çok zordur. Sadece ilgi konusu veya diğer sistem öğeleri ve faaliyetlerini etkileyen özellikler ele alınır. Öğelerin karşılıklı ilişkileri ve etkileşimleri yoluyla, sistem, parçaların oluşturduğu bir küme olmaktan çıkar. İlişkiler, öğeler arası bağımlılıklar; etkileşim ise öğelerin birbirini etkileme özelliğidir. Otomobil örneğinde, lastiklerle direksiyon arasında bir ilişki olduğu gibi elektrik sistemindeki bir arızanın otomobilin motorunu etkileyebileceği açıktır. Bir işletmede de bölümler arası ilişkiler olacak, sözgelimi imalat birimi görevini yapmak için malzeme birimiyle ilişki içeri sinde bulunacak, satın alma biriminin zamanında alımları yapmamış olması imalat birimini etkileyebilecektir. Amaçlar ise varılmak istenen durum veya elde edilmek istenen sonuçlardır. Özellikle insan yapısı sistemlerin belirli bir gereksinim sonucu doğduğu düşünülürse amacın bu gereksiniminin karşılanması olduğu söylenebilir. Buna göre otomobil eşya ve yolcu taşınmasına hizmet eder ken, hukuk sistemi hukuk düzeninin sağlanmasını, üretim sistemi de müşterilerin taleplerini karşılamayı amaçlamaktadır (Özkul, 1996, 17). TABLO 1: ÇEŞİTLİ SİSTEMLER ÖĞELERİ, ÖĞELERİN ÖZELLİKLERİ, FAALİYETLERİ VE AMAÇLARI
Kaynak: Özkul, 1996, 18 Sistem çalışmalarında sistem ve çevresinin tanımlanması çok önem lidir. Bir sistemi diğerlerinden ya da çevresinden ayıran alan sistem sınırı olarak tanımlanır. Örgütler açısından sistem ve çevresini belirlemeye yö nelik bir gösterge sistem içindeki öğe ve eylemlerin yönetimce kontrol edilip edilememesidir. Yönetim kontrolu altındaki unsurlar sistem içerisinde, kontrolu dışındakiler ise sistem dışında (çevresinde) yer alırlar. Bütün sistemler kendilerini oluşturan daha küçük alt sistemlere ayrılabilirler. Örneğin, üretim sis temi içerisinde fabrika bir alt sistem olarak ele alınabileceği gibi; fabrika daki bir departman kendi başına bir sistem oluşturur. Benzer şekilde in san vücudu bir sistem olduğu gibi, dolaşım sistemi bunun bir alt sistemi dir (Özkul, 1996, 18).
Sistemler çeşitli şekillerde sınıflandırılabilmektedir (Özkul, 1996, 18).
TABLO 2: ENDÜSTRİYEL SİSTEM SINIFLANDIRMASI.
Kaynak: Özkul, 1996, 20 Tablo 2’ye göre, teknik sistem, sadece alet, araç, do nanım gibi fiziksel üretim aracından oluşan sistemlerdir. Teknik sistem içerisinde insan boyutu göz önüne alınmamıştır. Sosyal sistemler, insan gruplarının oluşturduğu sistemlerdir. İnsan makine sistemleri ise insan ve üretim aracının birlikte ele alınıp tasarlandığı sistemlerdir II. İNSAN MAKİNE SİSTEMLERİ İnsan-makine sistemleri verilen girdiyi istenilen çıktıya dönüştürmek amacıyla bir araya getirilmiş karşılıklı etkileşim içerisinde olan bir veya daha fazla insan ile yine bir veya daha fazla makinenin oluşturduğu bütün olarak tanımlanabilir. İnsan-makine sistemi terimi içerisinde yer alan makine kavramı olduk ça geniş bir bakış açısı altında ele alınmaktadır. Makine terimi sistemin amacına ulaşması ya da bir fonksiyonu yerine getirmesi doğrultusundaki faaliyetleri gerçekleştirmek üzere insanların kullanabilecekleri her türlü alet, araç, gereç, donanım, tesis ve benzeri fiziksel nesneleri ifade et mektedir. Elinde çekiç olan bir işçi ya da orakla hasat yapan çiftçi insan makine sistemi oluşturur. Otomobil ve sürücüsü, bilgisayar ve operatörü, torna tezgahı ve ustası, bir büro makinesi ve kullanıcısı biraz daha kar maşık insan makine sistemi örnekleridir. Uçak, ambalaj makinesi, iletişim sistemi, petrol rafinerisi, bunları kullanan personel ile birlikte karmaşıklık düzeyi daha yüksek olan insan-makine sistemleridir. Yukarıdakilere göre daha soyut ve biçimsellikten uzak sayılabilecek insan makine sistemi örneği olarak sağlık sistemleri, trafik yönetim sistemleri verilebilir (Özkul, 1996, 21). İnsan-makine sistemlerine insanın aktif bir rolle katılımı esastır ve sis temin amacına ulaşmasına yönelik fonksiyonların yerine getirilmesinde diğer sistem öğeleri ile etkileşim içerisindedir (ergonomi.itu.edu.tr). Şu halde insan-makine siste mi göz önüne alındığında şu temel öğeler dikkati çekmektedir (Öge, 2000, 121).
İnsan, bu sistemin önde gelen öğesidir. Fakat insanın, makinenin ça lışmasına dair bilgiye ihtiyacı vardır ve bunu doğrudan doğruya çalışma ala nından (çevre) veya makinenin gösterge düzeneklerinden alır. İkinci önemli öğe, makinedir. Makine içerisinde yer alan işaret (sinyal) birey için bir uya randır. Komuta düzenekleri ise bir tepki aracıdır. Bireyin bir organizma oldu ğunu hesaba katarsak insan-makine sistemindeki var olan psikolojik gerçeğin "uyaran-organizma-tepki" olduğunu ortaya koyabiliriz. Eğer organizma bu üçlü içerisinden çıkartılırsa bilgi-eylem etkileşimi yürütme programı ile maki nenin içinde olur ve bu durumda makinenin kendi kendini denetlemesi, başka bir deyişle makinenin makine tarafından denetimi söz konusudur. Geri beslemenin veya işlenecek nesne ve faaliyetin yapıldığı alan ise çalışma alanıdır ve sistemin son öğesidir Bu arada insan-makine ara yüzeyi denilen ve bilginin karşılıklı değişi me tutulduğu bir hayali alam da unutmamak lazımdır. İnsan-makine sistemin de karşılıklı değişime egemen olan bilgidir. Aşağıdaki şekilden de görülebile ceği gibi bilgi kesikli çizgi ile gösterilen alandan, ara yüzeyden geçmektedir ŞEKİL 1: İNSAN-MAKİNE ARAKESİTİ (ARAYÜZEYİ) KONTROL ALETLERİ MAKİNE
İNSAN GÖSTERGELER FİZİKSEL ÇEVRE SOSYAL VE ÖRGÜTSEL ÇEVRE Kaynak: Özkul, 1996, 21. Bu çerçevede bir otomobil ve sürücüsü düşünüldüğünde, hız, devir, yakıt gösterge leri ile direksiyon, gaz, fren pedalları ve vites kolu gibi kumanda aletleri sürücü ve otomobil etkileşimini sağlamaktadır. Bu sistemde sürücü nün komutları otomobil göstergelerinden daha çok çevreden aldığı bilgi ve uyarılara bağlı olur. Şekil 1'de de gösterilen sistemin kendisinden daha büyük bir sistem olan ve gürültü, aydınlatma, iklim gibi özellikleri olan bir fiziksel çevre içe risinde yer alır. Her ikisinin de içerisinde olduğu bir üst sistem ise sosyal ve örgütsel çevredir. Ergonomik faaliyetlerin amaçlarından biri de makineleri insanlara uyumlaştırmadaki mevcut sınırlılıkları ve imkanları belirlemek ve bu doğrul tuda ilerlemelere girişmektir. Bu şu manaya gelmektedir; bir makinenin kullanımı için gerekli olan bireysel beceri bireyle rin işlevsel kapasiteleri dahilinde olmalıdır. Özel ilgi gerektiren bireysel sağlık ile sistem sağlığı tehlikeye atılmamalıdır. Bu noktada dikkat hem insan ve hem de makine konusunda sadece statik parametrelere değil dinamik paramet relere de yoğunlaştırmalıdır. Makinelerden yana, normal çalışma, kusurlu çalışma ve onları tesis etme gibi değişik çalışma konuları, kontrol, eylem ve bakım gibi faaliyetlerle birlikte ve hatta onların da üzerinde öneme sahiptirler. Öte yandan insanlardan yana, cinsiyet özellikleri, antropometrik farklar, yaş, kişisel nitelikler (eğitim) ile zihinsel ve fiziksel karakteristikler oldukça önemlidir. Bu açıdan bakıldığında şu dizayn boyutları ortaya çıkar (Öge, 2000, 125-126) ;
Kompleks bir insan/makine sistemi dizayn edilmeden önce makinenin ve bireyin fonksiyonları belirlenmelidir. Fonksiyonların dağıtımında insan ve makinenin göreli avantaj ile dezavantajları mutlaka dikkate alınmalıdır. ŞEKİL 2:İNSAN-MAKİNE SİSTEMİNE ERGONOMİK YAKLAŞIM 
Kaynak: endustri.pamukkale.edu.tr/gduyurular/arsiv/ergonomi_v_k.ppt
İnsan ve makine bir sistem olarak hiçbirisinin tek başına yapamayaca ğını başarmak için etkileşim halindedirler. Şayet sistem belirli bir işi yapmak zorunda ise bazı fonksiyonlar yerine getirilmelidir. Bu fonksiyonların insan ile makine arasında nasıl bölümleneceği önemli bir konudur. Fonksiyonları insan ve makine arasında ayırma ve dağıtmada savunulabilir bir yöntem, sistemde ihtiyaç duyulan bütün fonksiyonları önce listelemek, sonra da insan ile maki neyi her birinin neyi daha iyi yapabileceğini görmek amacıyla karşılaştırmaktır. Buna göre her kim fonksiyonu daha iyi icra ederse sistemdeki görevi üstlenecektir. Bu fikrin karşısında olarak savu nulan bir başka yöntem ise, insan ve makinenin birbirlerinin tamamlayıcıları oldukları ve bu gerçeğin sistemdeki fonksiyonları paylaştırırken temel alınma sının önemli olduğunu belirtir. Bu yaklaşımın esas olarak savunduğu tez, bir insanın yapabileceklerinin hepsini yerine getirebilir bir makineyi dizayn etme nin mümkün olamamasına rağmen, herhangi basit bir fonksiyon için insandan daha iyi durumda olan bir makineyi dizayn ve yaratmanın mümkün olduğudur. (Öge, 2000, 127) İnsan ve makine sistemlerinin fonksiyonel bir parçası olan insan davra nışı bu sistemin kısıtları ve amaçlarından doğan gerekleri karşılamak zorunda dır. Sistem içerisindeki insan, sistemin kendisine yüklediği görevleri yerine getirirken sistemi meydana getiren diğer tüm elemanlar ile de etkileşim halindedir. Genel olarak bireyler aşağıda sıralanan türden fonksi yonları yerine getirmede makinelere göre çok daha üstündürler (Öge, 2000, 127-130).
Böylece insan işlemciler insan-makine sistemine dikkate değer yetenek ve hünerlerini de beraberlerinde getirirler. Fakat bireylerin bu tür sistemlerde telafi edilmesi gereken zayıf yanlan da vardır. O halde yine genel olarak bi reyler aşağıda sıralanan türden fonksiyonları yerine getirmede makinelere gö re ikinci derecede öneme sahiptirler. Duyusal dürtünün ortaya çıkmasında insan saniyede 20.000 devirli frekansın ötesindeki işitme ile ilgili güdüyü sezemez.
O halde hangi fonksiyonların makineler tarafından daha etkin ger çekleştirilebileceğini görebiliriz Makineler radar dalgası ve ultraviyole işim gibi insan duyusal gü cünün ötesindeki uyarıları ortaya koyabilir.
Tabii ki makinelerde kusursuz değildirler. Hatta şu zaaflara da sahip tirler 1. Makineler esnek değillerdir. Hatta en karmaşık kompüter dahi sa dece yapmaya programlandığı şeyi yapabilir. Yenilik ve hızlı deği şimi karşılamak ve adapte olmak önemlidir, makineler bu noktada dezavantajdır. Sadece ayarlandıkları fonksiyonlar en iyi şekilde ya pabilirler. Yine onlar sadece işlemci bireyin yapmalarım istedikleri ni yaparlar. 2. Makineler geçmişteki tecrübe ve hatalardan faydalanamazlar. Tecrübeye dayanarak performanslarını öğrenemez ve değiştiremezler. Faaliyetlerindeki herhangi bir değişiklik bir programlayıcı tarafın dan sisteme yerleştirilmelidir. 3.Makineler programlanmamış farklı alternatifleri ele alıp inceleyemez ve kullanamazlar. Diğer ifade tarzıyla onlar çare üretemezler. A.İNSAN MAKİNE SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI İnsan-makine sistemlerini karakterize eden bir gösterge sistemin kont rolünün insana ya da makineye ne ölçüde bağlı olduğudur. Aralarında ke sin bir ayırım olmamakla birlikte insan makine sistemleri genellikle manuel, mekanik ve otomatik sistemler olmak üzere üç kategori içerisinde ele alınmaktadırlar (Özkul, 1996, 22; Güler, 1997, 22).
B.ÜRETİM SİSTEMLERİ Üretim denildiğinde birçok kişinin aklına gelen, fabrikalar, makineler, imalat hatları gibi görüntülerdir. Gerçekten de yakın zamana kadar üre tim sözcüğü imalat ile aynı anlamda kullanılmıştır ve birçok kişi tarafın-dan da hala kullanılmaktadır. Günümüzde üretim ve üretim yönetimi kav ramları imalat yanında hizmet veya servis olarak adlandırılan eğitim, sağlık, ticaret, gıda, otelcilik, bankacılık gibi alanları da kapsamaktadır. Üretim sözcüğü, mal ve /veya hizmet üretmek için yapılan faaliyetlere verilen addır. Hemen her örgütün temel fonksiyonu mal ve/veya hizmet şeklinde bir üretim yapmaktır. Fabrikalar, okullar, hastaneler, mahkemeler, lokantalar ve benzerleri. Bunlardan fabrikalar dışındakiler hizmet (servis) üreten örgütlerdir. Gü nümüzde hizmet sektöründe istihdam edilenlerin sayısı imalat sistemle rinden çok daha fazladır ve bu fark giderek artmaktadır. ŞEKİL 3: ÜRETİM SİSTEMİNİN YAPISI
Kaynak: Özkul, 1996, 21. İnsan, makine, malzeme, enerji gibi girdileri is tenilen ürün veya hizmete dönüştürmeye yönelik eleman ve faaliyetler faaliyetler den oluşan bu yapı üre tim sistemi olarak adlandırılır. Üretim ya da hizmet ayrımına bakılmaksızın bütün sistemler, GİRDİ SÜREÇ ÇIKTI akışı şeklinde gösterilebilirler. Girdiler ya da üretim faktörleri, sisteme dışarıdan alınan unsurlardır. Bunlar insan, makine, malzeme, para, metod (teknoloji) öğelerinin birle şimidir. Genellikle sistemlerin birden çok girdileri ve çıktıları bulunur.Dönüşüm süreci, girdilerin amaçlara uygun şekilde çıktılara dönüştürmeye yönelik işlemlerdir. Örneğin, imalat sistemlerinde fiziksel, ulaştırmada yersel (mekansal), depolama faaliyetlerinde zamansal fayda sağlanmasına yönelik işlemler gerçekleştirilir. Sağlık sistemlerin de ise yaralı hastanın iyileştirilmesi örneğinde olduğu gibi fizyolojik bir dö nüşüm vardır. Hizmet sistemlerinde ise bir bilgi işlem süreci söz konusudur. Bu durumu Tablo 3’den ayrıntılı olarak görebilmek mümkündür. TABLO:3 ÇEŞİTLİ SİSTEMLERİN GİRDİ, SÜREÇ VE ÇIKTILARI
Kaynak: Özkul, 1996, 24. Öte yandan Üretim Sistemlerinde Etkinlik ve Verimlilikte çok önemlidir.
Bu çerçevede Kısmi ve Toplam verimlilik göstergeleri konunun izahı açısından önem arz etmektedir. ŞEKİL 4: KISMİ VE TOPLAM VERİMLİLİK GÖSTERGELERİ 
Kaynak: Özkul, 1996, 25. Bununla birlikte, Hizmet İşletmelerinde Verimlilik Hesaplamalarında Karşılaşılan Zorluklara bakıldığında;
Bu bağlamda Sistemlerde Verimlilikte; Şekil 5: Sistemlerde Verimlilik 
Kaynak: Özkul, 1996, 26. C. ERGONOMİK ANALİZ VE TASARIM Yeni bir sistem kurulacağı zaman veya mevcut sistemde problem, aksaklık veya yeni düzenlemeler söz konusu olduğunda, sistemle ilgili özel çalışmalar yapılması gerekir. Genelde sistem çalışmaları olarak adlandırılan bu faaliyetler sistem analiz ve sistem tasarımı çalışmalarından oluşur. Sistem yaklaşımı çerçevesinde yapılan bu çalışmalar insan makine sisteminin yapısını, öğelerini ve özelliklerini ve bu sistemlerden alınacak sonuçları belirlemeye ve iyileştirmeye yöneliktir. Sistem tasarımı, problem çözme ve bağlı olarak karar almada kullanılan yaklaşım, yöntem ve tekniklere verilen addır. Sistem analizi bir prob lemin varlığını ve ilgili değişkenleri saptamayı, değişik etkenlerin analizi ni, eylemlerin programlanmasını, en iyi veya en azından daha iyi bir çözü mün belirlenmesini amaçlar. Sistem analizi, mevcut sistemle ilgili bir so runun çözümü için yapılabileceği gibi yeni bir sistemin tasarımında da ya pılacak ilk iş olmalıdır. İnsan makine sistemlerinde ergonomik amaçlı yapılacak analiz ve ta sarımlar mevcut insan makine sisteminin ergonomik açıdan iyileştirilmesine ya da yeni bir sistem kurulurken bu sistemin ergonomik faktörler göz önüne alınarak tasarlanmasına yöneliktir. Bu bağlamda, ergonomik çalışmaların amacı işin insana ve insanın işe uyumu için ge rekli koşulların belirlenmesidir. İşin insana uyumunda;
İnsanın işe uyumunda; •Kişinin işin içeriğine bireysel yatkınlığı (yaş, cinsiyet, bedensel ve zihinsel özellikler vb.). İş öğretimi ve işe alıştırma gibi hususlar yer alır. Gerek mevcut, gerekse yeni kurulacak sistemlere yönelik olsun ergonomik amaçlı sistem analizleri bir tasarımla sonuçlanacaktır. Dolayısıyla bu çalışmaların tümü sistem tasarımı olarak adlandırılabilir.
İnsancıllık ve ekonomik amaçlar göz önünde bulundurularak insana ait özelliklerin, bilgilerin, yeteneklerin ve becerilerin bilinmesi ve bunlara ait alt ve üst sınırların belirlenmesi, insana yaraşır bir iş düzenlemesinin en önemli değerlendirme ölçütleridir. Sağlığın Korunması Sağlığın korunması geniş anlamıyla çalışma koşullarından ileri gelen hastalıkların önlenmesi veya azaltılmasına yöneliktir. Sağlığın korunmasına, aşırı yüklenmenin giderilmesi veya az yüklenmenin dengelenmesi de dahildir. İşin Sosyal Uygunluğu İşin sosyal açıdan insana uygunluğu, insana yaşamının toplumsal normlar (bunlar yasalar, yönetmelikler ve yönergeler ya da toplu sözleş-melerle karşılanmış da olabilir) içinde sürdürülebileceği ortamın sağlanması ve bireylerarası ilişkilerin özendirilmesi anlamını taşır. Teknik-Ekonomik Rasyonellik Teknik ekonomik rasyonellik insan-makine sisteminin fonksiyonel açıdan doğru biçimde düzenlenmesi bu tür sistemlerin performans yetenek lerinin sürekliliğinin sağlanması ve insanların sistem içinde ekonomik açıdan en doğru biçimde görevlendirilmesi anlamını taşır. Üretim sistemlerinde yapılacak ergonomik tasarımların çok pahalı ya da karmaşık nitelikte olması gerekmez. Eğer problemlere sezgilerin de yardımıyla bilimsel olarak yaklaşılır, uygun çalışma yöntemleri kullanılır ve temel ergonomik ilkelere uyulursa insan makine sistemlerinde önemli iyileştirmeler sağlanabilecektir.
Çalışma ortamlarında sistem analiz ve tasarımlarının nedenleri aşağıdakiler olabilir (Kaynak: Özkul, 1996, 27). 1. Problem Varlığı: Sistem istenilen şekilde çalışmıyor olabilir, arzula nan durum ile bulunulan durum arasında fark vardır. Bu durumda tasa rımcıdan aksaklıkları belirleyip gidermesi istenebilir. Örnekler: Çalışanların fiziksel şikayetleri vardır (bel ağrısı, işitme kaybı vb.) İş kazaları çok sık olmaktadır. İşten ayrılmalar fazlalaşmıştır. 2.Yeni Gereksinimler: Sistem analizi çalışmalarına neden olabilecek bir gelişme ya da uyulması zorunlu yeni bir durum ortaya çıkabilir. Örnekler: Gürültü düzeyinin 85 dB altında olması zorunluluğu İş yerinde sigara içme yasağı konması Talebin artması 3.Yeni Bir Düşünce veya Teknolojinin Uygulamaya Konması: İşletmede örneğin yeni yönetim biçimlerinin ya da teknolojilerinin uygulan maya konması sistem analizini gerektirebilir. Örnekler: Kalite Güvence Sistemi-ISO 9000 Otomasyona geçiş CNC tezgahlarının kullanılmaya başlanması F.ERGONOMİK TASARIMLARDA GÖZÖNÜNE ALINACAK HUSUSLAR: (Özkul, 1996, 28-29)
ÖZET Ergonomik çalışmalar çoğunlukla insanların çeşitli alet ve makinelerle birlikte olduğu ortamlara yöneliktir. Genel olarak insan-makine sistemi olarak adlandırılan bu ortamlarda temel öğe olan insan ve makine birbi riyle etkileşim halindedir. Sistem kavramı ve sistemin bir bütün ola rak ele alınmasını öngören sistem yaklaşımı, çok sayıda unsurun aynı anda etkileşiminin analizine olanak verir. Sistem sözcüğü günümüzde hemen her alanda kullanılmaktadır. Üre tim sistemi, ulaşım sistemi, sinir sistemi, sistem tasarımı gibi tanımlamalar yanında sistem kurma, sistem bozuk, sistemin aksaması gibi ifadele rin günlük yaşantıdaki kullanımı incelendiğinde, çevremizdeki hemen her şeyin sistem olarak ele alınabileceği söylenebilir. Buna göre; bir in san, bir fabrika, bir kent, bir otomobil birer sistem olduğu gibi düşünce sis teminden, eğitim sisteminden, adalet sisteminden söz edilir. Sistem çalışmalarında sistem ve çevresinin tanımlanması çok önem lidir. Bir sistemi diğerlerinden ya da çevresinden ayıran alan sistem sınırı olarak tanımlanır. Örgütler açısından sistem ve çevresini belirlemeye yö nelik bir gösterge sistem içindeki öğe ve eylemlerin yönetimce kontrol edilip edilememesidir. Yönetim kontrolu altındaki unsurlar sistem içerisinde, kontrolu dışındakiler ise sistem dışında (çevresinde) yer alırlar. Bütün sistemler kendilerini oluşturan daha küçük alt sistemlere ayrılabilirler. Örneğin, üretim sis temi içerisinde fabrika bir alt sistem olarak ele alınabileceği gibi; fabrika daki bir departman kendi başına bir sistem oluşturur. Benzer şekilde in san vücudu bir sistem olduğu gibi, dolaşım sistemi bunun bir alt sistemi dir. İnsan-makine sistemi terimi içerisinde yer alan makine kavramı olduk ça geniş bir bakış açısı altında ele alınmaktadır. Makine terimi sistemin amacına ulaşması ya da bir fonksiyonu yerine getirmesi doğrultusundaki faaliyetleri gerçekleştirmek üzere insanların kullanabilecekleri her türlü alet, araç, gereç, donanım, tesis ve benzeri fiziksel nesneleri ifade et mektedir. Elinde çekiç olan bir işçi ya da orakla hasat yapan çiftçi insan makine sistemi oluşturur. Otomobil ve sürücüsü, bilgisayar ve operatörü, torna tezgahı ve ustası, bir büro makinesi ve kullanıcısı biraz daha kar maşık insan makine sistemi örnekleridir. Uçak, ambalaj makinesi, iletişim sistemi, petrol rafinerisi, bunları kullanan personel ile birlikte karmaşıklık düzeyi daha yüksek olan insan-makine sistemleridir. Yukarıdakilere göre daha soyut ve biçimsellikten uzak sayılabilecek insan makine sistemi örneği olarak sağlık sistemleri, trafik yönetim sistemleri verilebilir. Yeni bir sistem kurulacağı zaman veya mevcut sistemde problem, aksaklık veya yeni düzenlemeler söz konusu olduğunda, sistemle ilgili özel çalışmalar yapılması gerekir. Genelde sistem çalışmaları olarak adlandırılan bu faaliyetler sistem analiz ve sistem tasarımı çalışmalarından oluşur. Sistem yaklaşımı çerçevesinde yapılan bu çalışmalar insan makine sisteminin yapısını, öğelerini ve özelliklerini ve bu sistemlerden alınacak sonuçları belirlemeye ve iyileştirmeye yöneliktir. İnsan makine sistemlerinde ergonomik amaçlı yapılacak analiz ve ta sarımlar mevcut insan makine sisteminin ergonomik açıdan iyileştirilmesine ya da yeni bir sistem kurulurken bu sistemin ergonomik faktörler göz önüne alınarak tasarlanmasına yöneliktir. Bu bağlamda, ergonomik çalışmaların amacı işin insana ve insanın işe uyumu için ge rekli koşulların belirlenmesidir. Değerlendirme Soruları 1.Sistem kavramını en iyi tanımlayan ifade aşağıdakilerden hangisi dir? A.Sistem bir bütündür. B.Sistem birbiriyle ilişkili öğelerin oluşturduğu bir bütündür. C.Sistem belli bir amaca yönelik, karşılıklı ilişkileri olan öğeler bütünüdür. D.Sistem belli bir amaca yönelik öğeler bütünüdür E.Sistem belli bir amaca ve öğelere sahiptir. 2.Sadece alet, araç, donanım gibi fiziksel üretim araçlarından oluşan sistemlere ne ad verilir? A.İnsan - makine B.Yapay C.Somut
D.Teknik E. Sosyal 3.Aşağıdakilerden hangisi bir imalat işletmesinin verimliliği için uygun bir ölçü olabilir? A.Üretim miktarı / Çalışan işçi sayısı B.Gelen hammadde miktarı / İade edilen hammadde miktarı C.İşletmedeki tezgah sayısı / Çalışan işçi sayısı D.Çalışan işçi sayısı / Üretim miktarı E.Yapılan sevkiyat sayısı / Üretim miktarı 4.Aşağıdakilerden hangisi ergonomik tasarımlarda göz önünde bulundurulması gereken kriterlerden birisi değildir? A.İnsancıllık ve ekonomiklik B.Sağlığın korunması C.İşin sosyal uygunluğu D.Teknik ekonomik rasyonellik E.Problem varlığı 5. İnsan makine sistemleri genellikle manuel, mekanik ve otomatik sistemler olmak üzere üç kategori içerisinde ele alınmaktadır. A.Doğru B.Yanlış
Değerlendirme Soruları Yanıt Anahtarı
KAYNAKÇA Güler, Çağatay (1997) Ergonomiye Giriş, Sağlık Bakanlığı Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi No:45, Birinci Baskı, Ankara. Öge, H. Serdar. (2000). Örgütsel Etkinliğin Sağlanmasında İşgören-İş Uyumunun Ergonomık Analizi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Özkul, A. Ekrem (1996) Ergonomi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir. http://www.ergonomi.itu.edu.tr/ergonomi.html endustri.pamukkale.edu.tr/gduyurular/arsiv/ergonomi_v_k.ppt Yüklə 144,07 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
