İKİNCİ BÖLÜM
Yüklə 4,81 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Sermaye ve Finans Hesapları
- 3. Dış Borç Stoku
C. ÖDEMELER DENGESİ1. Cari İşlemler Hesabıa) Mevcut Durum 2008 yılının son çeyreğinde Türkiye’nin dış ticareti üzerinde etkisini gösteren küresel kriz, 2009 yılında mal ve hizmet ihracatını ve ithalatını önemli ölçüde azaltmıştır. Milli gelirdeki daralma ve emtia fiyatlarındaki azalma sebebiyle cari işlemler açığı 2009 yılının ilk sekiz ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 81,2 oranında azalarak 6,6 milyar ABD dolarına inmiştir. TABLO: II. - Türkiye’nin Dış Ticareti ve Dış Ticareti Etkileyen Faktörler (Yüzde Değişim)
Kaynak: TÜİK, DPT, IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim 2009 (1) Gerçekleşme tahmini (2) Program (3) Brent, Dubai, Batı Teksas ham petrol spot fiyatlarının yıllık ortalaması (4) Haziran ayı itibarıyla, yıllıklandırılmış
2008 yılının Ocak-Ağustos döneminde 53,3 milyar ABD doları olan dış ticaret açığı, 2009 yılının aynı döneminde 23 milyar ABD dolarına inmiştir. Bu gelişmede, ithalat azalışının ihracat azalışından daha fazla olması etkili olmuştur. Bu çerçevede, ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 63,4’ten yüzde 73,8’e yükselmiştir. Söz konusu dönemde, ödemeler dengesinde gösterildiği şekliyle 41,6 milyar ABD doları olan dış ticaret açığı yüzde 66,9 oranında azalarak 13,8 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. İhracat İhracat, 2009 yılının Ocak-Ağustos döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 30,1 oranında azalarak 64,6 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde, toplam ihracatın yüzde 94,3’ünü oluşturan imalat sanayii ürünleri ihracatı, yüzde 30,9 oranında azalmıştır. Bu azalmada, kara taşıtları ihracatının yüzde 47,1, demir ve çelik ihracatının yüzde 53,5, makineler ve aksamları ihracatının yüzde 28,9 oranında azalması temel belirleyici olmuştur. Aynı dönemde tarım sektörü ihracatı yüzde 8,2 oranında artarken, madencilik sektörü ihracatı yüzde 38,2 oranında azalmıştır. 2008 yılı ikinci yarısında petrol fiyatlarındaki hızlı düşüşe rağmen, petrol ihracatçısı ülkelerin toplam ihracat içindeki payı artmıştır. Bu gelişmede, 2009 yılının ilk sekiz ayında AB ülkelerindeki ithal talebinin yüksek oranlı azalmasının da etkisi olmuştur.
(Milyar ABD Doları)
Kaynak: TÜİK 2009 yılının tamamında ihracatın yüzde 25,4 oranında azalarak 98,5 milyar ABD doları olacağı tahmin edilmektedir. İhracat fiyatlarının 2009 yılında yüzde 15,4 oranında azalması ve böylece reel ihracat azalışının yüzde 11,8 olması beklenmektedir. TABLO: II. - İhracatın Sektörel Dağılımı (ISIC.Rev.3)
(1) Gerçekleşme tahmini (2) Program İthalat İthalat, 2009 yılının Ocak-Ağustos döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 39,9 oranında azalarak 87,6 milyar ABD dolarına gerilemiştir. 2008 yılının ikinci çeyreğinde başlayan ekonomik daralmanın küresel krizin etkisiyle derinleşmesi, ithalat talebindeki düşüşün temel nedeni olmuştur. Bu dönemde tüketim ve yatırım malları ithalatı, toplam ithalattan daha düşük bir oranda azalırken; ihracat ve üretimdeki gerileme ve uluslararası emtia fiyatlarındaki azalma nedeniyle ara malları ithalatındaki düşüş, yüzde 43,9 oranında gerçekleşmiştir. 2009 yılının Ocak-Ağustos döneminde, azalan enerji fiyatlarının da etkisiyle petrol ihracatçısı ülkelerden yapılan ithalatın, toplam ithalat içindeki payı azalmıştır. AB ülkelerinden yapılan ithalatın toplam ithalat içindeki payı, 2008 yılının Ocak-Ağustos dönemindeki yüzde 37,4 oranından 2009 yılının aynı döneminde yüzde 39,9 oranına yükselmiştir. 2009 yılında ithalatın bir önceki yıla göre yüzde 33,7 oranında azalarak 134 milyar ABD dolarına gerilemesi beklenmektedir. 2009 yılında ithalat fiyatlarının yüzde 22,9 oranında azalacağı ve reel ithalat azalışının yüzde 13,9 olacağı tahmin edilmektedir. TABLO: II. - İthalatın Ekonomik Gruplara Göre Dağılımı (BEC)
(1) Gerçekleşme tahmini (2) Program 2001 yılından 2008 yılı ortasına kadar hızla artan enerji fiyatları, yakıt ithalatını ve cari açığı olumsuz etkilemiştir. Enerji fiyat etkisinden arındırıldığında cari açığın milli gelire oranı 2008 yılı itibarıyla yüzde 5,7’den yüzde 1,9’a, 2009 yılı ilk yarısı itibarıyla da yüzde 3,2’den yüzde 0’a düşmektedir. 2008 yılında reel enerji ithalatı, bir önceki yıla göre azalmasına rağmen, enerji ithalatı enerji fiyatlarındaki artış nedeniyle yüzde 42,5 oranında artmıştır. 2009 yılında ise, enerji ürünleri fiyatlarındaki düşüş ve üretim daralması nedeniyle bu ürünlerin ithalatının yüzde 46 oranında azalması beklenmektedir.
(Milyar ABD Doları, Yıllıklandırılmış)
Kaynak: DPT, TÜİK, TCMB 2008 yılının Temmuz ayında varil fiyatı 143 ABD dolarına ulaşan petrol fiyatları, keskin bir düşüşle 2009 başında 40 ABD doları seviyesine kadar gerilemiş, ancak toparlanma belirtileri ve OPEC’in petrol arzını sınırlamakta ısrar etmesi nedeniyle 2009 yılının ilk yarısında yüzde 50’den fazla artış kaydetmiştir. Bununla birlikte, 2009 yılının tamamında 2008 yılı ortalamasına göre petrol fiyatlarında yüzde 36,6, emtia fiyatlarında ise yüzde 20,3 azalma beklenmektedir. Hizmetler Dengesi, Gelir Dengesi ve Cari Transferler 2009 yılının Ocak-Ağustos döneminde turizm gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 3,8 oranında azalarak 14 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. 2009 yılının tamamında turizm gelirlerinin 21 milyar ABD dolarına ulaşacağı tahmin edilmektedir. Dış talepteki daralmaya rağmen, taşımacılık giderleri taşımacılık gelirlerine göre daha fazla azalmış ve net taşımacılık gelirleri artmıştır. Bu gelişmeler neticesinde 2009 yılı Ocak-Ağustos dönemi hizmetler dengesi 2008 yılı aynı dönemindeki seviyesini korumuştur. 2009 yılının Ocak-Ağustos döneminde gelir dengesindeki açık, 2008 yılının aynı dönemine göre yüzde 6,7 oranında azalarak 5,3 milyar ABD dolarına gerilemiştir. 2009 yılı Ocak-Ağustos döneminde portföy yatırımları altında yer alan genel hükümet ve bankalar tahvil geri ödemesi de dahil olmak üzere toplam 7,3 milyar ABD doları faiz ödemesi gerçekleşmiştir. Bu çerçevede, 2008 yılının Ocak-Ağustos döneminde 27,0 milyar ABD doları açık veren faiz ödemeleri hariç cari işlemler dengesi, 2009 yılının aynı döneminde 732 milyon ABD doları fazla vermiştir. 2009 yılının ilk sekiz ayında cari transferler kaleminde 1,2 milyar ABD doları fazla kaydedilmiştir. TABLO: II. - Cari İşlemler Dengesi (Milyar ABD Doları)
Kaynak: TCMB, DPT (1) Gerçekleşme tahmini (2) Program
2010 yılında ihracatın yüzde 9,1 oranında artarak 107,5 milyar ABD doları, ithalatın ise yüzde 14,2 oranında artarak 153 milyar ABD doları seviyesine ulaşacağı öngörülmektedir. Bu çerçevede, 2010 yılında dış ticaret açığının 45,5 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. 2010 yılında 6,2 milyar ABD doları bavul ticareti ve 8,7 milyar ABD doları navlun ve sigorta geliri gerçekleşeceği ve böylece dış ticaret dengesinde 31 milyar ABD doları açık verileceği öngörülmektedir. 2010 yılında ihracat fiyatlarının yüzde 3,5, ithalat fiyatlarının yüzde 7,2 oranında artacağı ve böylece ihracat ve ithalatın reel olarak sırasıyla yüzde 5,4 ve yüzde 6,5 oranında artacağı tahmin edilmektedir. 2010 yılında turizm gelirlerinin 22,5 milyar ABD dolarına, turizm giderlerinin ise 4,2 milyar ABD dolarına ulaşacağı öngörülmektedir. 2010 yılında hizmet gelirlerinin 35,8 milyar ABD doları; hizmet giderlerinin ise 16,6 milyar ABD doları olması; böylece hizmetler dengesinin 19,2 milyar ABD doları fazla vermesi beklenmektedir. 2010 yılında gelir dengesinde 8,4 milyar ABD doları açık öngörülürken, cari transferler kaleminde 2,2 milyar ABD doları fazla beklenmektedir. Böylece, 2010 yılında cari işlemler açığının 18 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşeceği öngörülmektedir. 2009 yılında yüzde 1,8 olması beklenen cari açığın GSYH’ya oranının, 2010 yılında yüzde 2,8 seviyesinde gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.
Küresel ekonomik kriz nedeniyle gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye akımlarındaki yavaşlamanın etkisiyle 2008 yılında 15,8 milyar ABD doları olan doğrudan yatırım girişi, 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla yıllık bazda 10 milyar ABD doları düzeyine gerilemiştir. Ayrıca, söz konusu büyüklüğün 2,2 milyar ABD doları tutarındaki kısmını yabancıların ülkemizdeki gayrimenkul alımları oluşturmuştur. 2009 yılının ilk sekiz ayında ise doğrudan yatırım net girişi 5 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiş olup önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 53,7 oranında bir azalmaya tekabül etmektedir. Borç yaratmayan finansman kaynağı olarak bilinen doğrudan yatırımlar, söz konusu dönemde daralmasına rağmen cari açığın yüzde 76 oranındaki kısmını finanse edecek büyüklükte olmuştur. Küresel krizin risk algılamalarını ve beklentileri kötüleştirmesi, diğer ülkelere olduğu gibi Türkiye’ye yönelik portföy yatırımlarında da çıkışlara neden olmuştur. Nitekim, 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla yıllık net portföy yatırımlarında 4,5 milyar ABD doları tutarında çıkış yaşanmıştır. Aynı dönemde, yükümlülükler kısmında hisse senetleri yatırımlarında 0,2 milyar ABD doları artış olurken, DİBS yatırımlarında 2,4 milyar ABD doları çıkış yaşanmıştır. 2009 yılının Mayıs-Ağustos döneminde yurtdışı piyasalarda oluşan geleceğe yönelik iyimser beklentiler ve risk iştahındaki artış, Türkiye’ye yönelik portföy yatırımlarına da olumlu yansımış ve bunun bir sonucu olarak yabancı yatırımcılar yılın ilk sekiz ayında kümülatif olarak 3,3 milyar ABD doları pörtföy yatırımı yapmışlardır.
(Milyar ABD Doları)
Kaynak: TCMB (1) Ağustos ayı itibarıyla, yıllıklandırılmış (2) Doğrudan yatırımlar girişinde kamu özel ayrımı net olarak yapılamadığından ve borç yaratan bir kalem olarak kabul edilmediğinden kullanıcıya göre sermaye hareketleri kısmında hesaplamaya dahil edilmezken yabancı yerleşiklerin İMKB’de hisse senetleri net alımları uzun vadeli sermaye hareketleri başlığına dahil edilmiştir. (3) “–” işareti artışı göstermektedir. Kamu ve özel kesimin dış dünya ile kredi ve mevduat ilişkisini yansıtan diğer yatırımlar kaleminde, 2007 ve 2008 yıllarındaki sırasıyla 24 ve 24,6 milyar ABD doları tutarında pozitif bakiyesinin tersine, 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla yıllık bazda 9,4 milyar ABD doları çıkış yaşanmıştır. Diğer yatırımların özellikle de özel sektör kredilerinin önemli ölçüde azalmasında, uluslararası piyasalarda yaşanan likidite ve kredi sıkışıklığı nedeniyle bu kesimin krediye erişiminin zorlaşması etkili olmuştur. Doğrudan yatırımlar hariç sermaye hareketlerinin kullanıcıya göre gelişimine 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla yıllık bazda bakıldığında; gerek kamu gerekse özel kesimin net borç ödeyicisi pozisyonunda olduğu gözlemlenmektedir. Nitekim, kamu kesiminin dış finansman dengesinde 3,5 milyar ABD doları tutarında çıkış olurken özel kesimin dış finansman dengesinde ise 6,5 milyar ABD doları bankaların, 4 milyar ABD doları banka dışı kesimin olmak üzere toplam 10,5 milyar ABD doları tutarında çıkış gerçekleşmiştir. Özel kesimdeki 10,5 milyar ABD doları tutarındaki sermaye çıkışının yüzde 90,1’i bu kesimin uzun vadeli kredilerde net borç ödeyicisi konumunda olmasından kaynaklanmıştır. Cari açık ve sermaye çıkışından kaynaklanan 17,3 milyar ABD doları finansman ihtiyacının 4,4 milyar ABD doları tutarındaki kısmı döviz rezervlerinden, 12,9 milyar ABD doları tutarındaki kısmı ise Net Hata Noksan kalemindeki kaynağı belli olmayan döviz girişlerinden finanse edilmiştir.
2008 yılında yüzde 37,5 olan dış borç stokunun GSYH’ya oranı 2009 yılının ilk yarısında 1,2 puan yükselerek yüzde 38,7 olarak gerçekleşmiştir. TABLO: II. - Dış Borç Stokuna Ait Bazı Göstergeler (Milyar ABD Doları)
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı (*) Haziran sonu itibarıyla Yüklə 4,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||