İKİNCİ BÖLÜM
Yüklə 4,84 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Temel Amaç ve Hedefler
- 3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler
Sermaye Piyasası Süregelen küresel finans krizi neticesinde, sermaye piyasası göstergelerinde önemli dalgalanmalar görülmüştür. 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) hisse senetleri piyasasında hisseleri işlem gören şirket sayısı 314 seviyesinde gerçekleşmiştir. Piyasa kapitalizasyonunun GSYH’ya oranı 2008 yılı sonu itibarıyla yüzde 19,2 seviyesine kadar gerilemiş, 2009 yılı Haziran ayı itibarıyla yüzde 27,1 seviyesinde gerçekleşmiştir. Benzer şekilde, İMKB’de işlem gören şirketlerin halka açık hisselerinin toplam piyasa değeri, 2008 yılı sonunda 61,6 milyar TL seviyesine kadar gerilemiş, 2009 yılı Şubat ayından itibaren artış eğilimine girerek 2009 yılı Ağustos ayı sonu itibarıyla 111,2 milyar TL’ye yükselmiştir. Bu dönemde, İMKB şirketlerinin halka açık hisselerindeki yabancı payı piyasa değeri bazında yüzde 66,6 seviyesinde gerçekleşmiştir. Son 3 yıl içinde, yıl sonları itibarıyla artış eğiliminde olan yatırım fonları sayısı, 2008 yılı sonundaki 349 seviyesinden 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla 324 seviyesine gerilemiştir. Bu dönemde yatırım fonları net aktif değeri 5,8 milyar TL artarak 30,9 milyar TL’ye yükselmiştir. Bireysel emeklilik fonlarında katılımcı sayısındaki artış hızı önceki yıllara göre yavaşlamıştır. Nitekim, katılımcı sayısı 2007 yılında yüzde 38,1, 2008 yılında yüzde 22,4 artmışken, 2009 yılının ilk 8 ayında yüzde 9,8 oranında artış göstermiştir. Öte yandan, 2008 yılı sonunda 6,3 milyar TL seviyesinde gerçekleşen bireysel emeklilik şirketlerinin yönetmiş oldukları fon büyüklüğü, 2009 yılı Ağustos ayı sonu itibarıyla 8,3 milyar TL’ye ulaşmıştır. Sermaye piyasasında faaliyet gösteren diğer kurumlara bakıldığında, özellikle portföy yönetim şirketlerinin toplam net aktif değerindeki artış dikkat çekmektedir. Nitekim, bu değer 2009 yılı Ağustos ayı sonu itibarıyla 2008 yılı sonuna göre 8 milyar TL artarak 38,7 milyar TL’ye yükselmiştir. Bu dönemlerde, bağımsız denetim şirketi sayısı 2 adet azalarak 95’e gerilerken, gayrimenkul değerleme şirketi sayısı 8 artışla 58’e ve derecelendirme kuruluşu sayısı 1 artışla 9’a yükselmiştir. 2008 yılının ilk sekiz ayında 2007 yılının aynı dönemine göre, ağırlıklı olarak Devlet İç Borçlanma Senetlerinin işlem gördüğü ikincil piyasalardan, Tahvil ve Bono Piyasası Kesin Alım-Satım Pazarı işlem hacmi yüzde 34, Repo-Ters Repo Pazarı işlem hacmi yüzde 6,3 oranında artış göstermiş ve sırasıyla 293,2 milyar TL ve 2.028 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde hisse senetleri piyasası işlem hacmi yüzde 30,1 oranında artış göstererek 300,7 milyar TL’ye yükselmiştir. Sermaye piyasasının derinliğini artıran birincil halka arzlardaki gelişmelere bakıldığında, 2008 yılı Ağustos ayından itibaren 1 yıl boyunca birincil halka arz gerçekleşmediği görülmektedir. Takasbank Borsa Para Piyasası işlem hacmi, 2009 yılının ilk sekiz ayında 2008 yılının aynı dönemine göre yüzde 4,3 oranında gerileyerek, 23,8 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, Ödünç Pay Senedi Piyasası işlem hacmi, yüzde 59,5 oranında artarak 1,4 milyar TL seviyesine yükselmiştir. TABLO: IV. - Sermaye Piyasalarına İlişkin Göstergeler
Kaynak: SPK, Merkezi Kayıt Kuruluşu, TÜİK, İMKB, Emeklilik Gözetim Merkezi (1) 2009 Ağustos bilgisi Haziran 2009 itibarıyladır. (2) Nominal tutarı göstermektedir. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) işlem hacmi 2009 yılının ilk sekiz ayında 2008 yılının aynı dönemine göre yüzde 47,3 oranında artarak 211 milyar TL’ye ulaşmıştır. Söz konusu işlem hacminin yüzde 79,4’ü endeks sözleşmelerinde gerçekleşmiştir. Endeks sözleşmelerinde görülen işlem hacmi büyük oranda İMKB-30 endeksine dayalı sözleşmelerde görülen işlem hacminden kaynaklanmaktadır. TABLO: IV. - Sermaye Piyasası Hacmi (Milyon TL)
Kaynak: İMKB, İstanbul Altın Borsası, VOB, Takasbank 18 Ağustos 2009 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Gelişen İşletmeler Piyasası Yönetmeliğiyle Gelişen İşletmeler Piyasası kurulmuş ve bu piyasanın çalışma usul ve esasları düzenlenmiştir. Bu piyasayla, gelişme ve büyüme potansiyeline sahip şirketlerin sermaye piyasalarından fon sağlamak için ihraç edecekleri menkul kıymetlerin işlem görebileceği şeffaf ve düzenli bir ortamın oluşturulması amaçlanmaktadır. Sigortacılık Ülkemizde 2008 yılı sonu itibarıyla sigortacılık sektöründe, 36 hayat dışı, 24 hayat ve emeklilik ile 2 adet reasürans şirketinden 53 şirket aktif olarak faaliyette bulunmaktadır. Ülkemiz sigortacılık sektöründeki potansiyeli değerlendiren yabancı sermayenin sektöre olan ilgisi son yıllarda giderek artmıştır. Özellikle kendi ülkelerindeki pazar payları yüksek olan şirketler, ülkelerinde sigortalılık oranının yüzde yüze ulaşması ve pazarı geliştirme potansiyelinin tükenmesi sonucu ülkemize yönelmişlerdir. Ülkemizde sigortalılık oranının hemen her dalda düşük olması, yabancı sermayeye büyüme potansiyeli vadeden bir unsur olurken, diğer yandan AB’ye uyum süreci içerisinde standartların belirlenmesi, 5684 sayılı Sigortacılık Kanununun yürürlüğe girmesi ve ikincil mevzuatın yeniden düzenlenmesi yabancı sermayeyi cezbeden diğer unsurlar olarak değerlendirilebilir. Bu süreçte, şirketlerin sermaye yapıları, teknik karşılıkları ve aktif yapıları ile sektörde denetim alt yapılarının güçlendirilmesine ilişkin standartlar ve tahkim müessesesi getirilmiştir. Bu gelişmeler sonucu, dünyada 2008 yılında başlayan küresel kriz, ABD’deki ve dünyadaki sigorta şirketlerinin iflas durumuna gelmesine sebep olurken, Türk sigorta şirketleri, yatırımlarını riskli alanlara yapmadıkları, devlet tahvili ve hazine bonosuna yöneldikleri ve sektörde finans sigortası uygulaması yaygın olmadığı için krizin etkileri sınırlı kalmıştır. Esasen, ülkemizdeki mevzuatla, şirketlerin bu tür oluşumlara girmesi, toplanan primlerin döviz, borsa gibi riskli alanlarda sınırlı oranlarda değerlendirilmesine imkan verilerek önlenmiş olmaktadır. Bu durumda, Türkiye riskli sigorta ürünlerine yer vermeyen bir pazar olarak dünyanın büyük reasürans şirketleri tarafından reasürans kapasitesi verilmeye devam edilen ülke konumunu korumaktadır. Bu gelişmeler sonucu, sektördeki 62 şirketin 22’si hayat dışı ve 19’u hayat emeklilik şirketi olmak üzere toplam 41 adedi doğrudan veya dolaylı olmak üzere yabancı ortaklı şirket kimliği kazanmıştır. Böylece Türk sigorta sektöründe sermayenin yaklaşık yüzde 63’ü, toplam pazar payının yüzde 59’u yabancı sermayeye ait bulunmaktadır. Türkiye’de sigorta, bireysel emeklilik ve reasürans şirketlerinin konsolide bilançolarına göre sigortacılık sektörünün aktif toplamı, bir önceki yıla göre 2008 yılında yüzde 19,2 oranında artış göstererek 27,9 milyar TL’ye ulaşmıştır. Sektörün aktif toplamında, hayat dışı sigorta şirketleri yüzde 47, hayat emeklilik yüzde 43 ve hayat sigorta şirketleri yüzde 5 paya sahiptir. Hayat dışı ve hayat alanındaki şirketlerin varlık toplamında finansal varlıklar, hayat emeklilik şirketlerinde bireysel emeklilik faaliyetlerinin yapısından dolayı esas faaliyetlerden alacaklar en büyük kalemi oluşturmaktadır. Faaliyetlerin yapısı gereği, sigorta şirketlerinin esas faaliyetlerden alacakları içinde hayat dışı şirketlerde aracılardan alacaklar, hayat emeklilik şirketlerinde ise sigortalılardan alacaklar ağırlıklıdır. Sektörün varlık toplamı içinde finansal varlıkların ve riski sigortalılara ait finansal yatırımların yüzde 35’i serbest portföyde tutulmakta, yüzde 65’i sigorta sözleşmelerinden doğan taahhütlerine karşılık olmak üzere şirketler tarafından Hazine Müsteşarlığı lehine bloke edilen kıymetlerden oluşmaktadır. Finansal varlıkların yüzde 86,5’i devlet tahvili ve hazine bonosundan oluşmaktadır. Sigortacılık sektörünün 2008 yılında net dönem karı hayat dışı sigorta şirketlerinde yüzde 40, hayat emeklilik şirketlerinde yüzde 22,4 oranında artış göstermiş ve böylece sektörün net dönem karının, toplam aktiflere oranı yüzde 3,5 olmuştur. Aynı dönemde sektörün öz sermaye karlılığı da yüzde 38,2 oranında artarak yüzde 12,6 düzeyinde gerçekleşmiştir. Sektörde hayat dışı ve hayat şirketlerinin prim-konservasyon oranları yüzde 60’ların üzerindeki mevcut seyrini korurken, hasar-prim oranları 2008 yılında bir önceki yıla göre 10 puan yükselerek yüzde 75 düzeyinde gerçekleşmiştir. Konsolide bilançonun yükümlülükler bölümünde hayat ve hayat dışı grubunun teknik karşılıklarının payı yüzde 81’e ulaşırken, hayat emeklilik grubunda esas faaliyetlerden borçlar en büyük kalemi oluşturmuştur. Sektörde grup ayırımı yapılmaksızın, aktif büyüklüğüne göre yoğunlaşma göstergeleri incelendiğinde, 2008 yılında yoğunlaşmanın azaldığı görülmektedir. TABLO: IV. - Sigortacılık Sektörüne Ait Bazı Büyüklükler
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Dünya sigortacılık piyasasında 2008 yılında toplam 4.270 milyar ABD doları tutarındaki prim üretiminin yüzde 88’i gelişmiş ülkelerde gerçekleştirilmiş olup dünyada 1980 yılından beri ilk defa reel prim üretiminde krizin etkileri nedeniyle düşüş yaşanmıştır. Türkiye 2008 yılında dünya prim üretiminde binde 21 payla 88 ülke arasında 36. sırada, prim üretiminin GSYH’ya oranına göre yapılan sıralamada 76. sırada, kişi başına prim üretiminde 65. sırada yer almıştır. TABLO: IV. - Finansal Varlıkların Yatırım Enstrümanlarına Göre Dağılımı (2008) (Milyon TL)
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Sigorta şirketlerinin direkt prim üretimi, yeni Kanun’un belirlediği branşlara uyularak hazırlanan tablodan görüleceği üzere 2008 yılında yüzde 8 oranında artış göstererek 11,6 milyar TL düzeyine yükselmiştir. Son yıllarda sigorta sektörü prim üretimi, kriz yılları hariç milli gelir artışının üzerinde büyümüş, krize rağmen 2008 yılında da bu trende uygun gelişme göstermiştir. Ancak, sigorta dallarında üretilen poliçe sayısı 2008 yılında bir önceki yıla göre yüzde 2 oranında azalarak 37,5 milyon adet olmuştur. Poliçe sayısındaki azalmaya rağmen prim üretiminde artış sağlanması, hizmet kalitesindeki artışın veya piyasadaki kısıtlı rekabetin fiyatlara yansıması olarak yorumlanabilir. Ülkemizde yıllar itibarıyla değişmekle beraber, 2008 yılında prim üretiminin yüzde 73’ü merkez dışındaki aracı konumundaki acenteler, yüzde 12’si bankalar ve yüzde 8’i brokerlar tarafından gerçekleştirilmiştir. TABLO: IV. - Sigortacılık Sektöründe Direkt Prim Üretimleri
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Ülkemizde beş yıl önce uygulaması başlatılan ve katılımcı sayısının 1.750 bin kişiye, fon büyüklüğünün ise 6.322 milyon TL’ye ulaştığı bireysel emeklilik sistemi, 2008 yılının sonuna doğru etkisini iyiden iyiye hissettiren küresel krize rağmen gelişimini sürdürmüştür. ABD ve Avrupa’daki emeklilik fonları bu dönemde büyük değer kayıplarına uğrarken, Türkiye’de bireysel emeklilik fonlarının yüzde 35 oranında büyümesi sisteme duyulan güvenin ve bu alandaki uzun vadeli potansiyelin bir göstergesi olmaktadır. Bireysel emeklilikte toplam katılımcı sayısının yüzde 75’ine yakın bölümü bireysel katılımcılardan oluşmaktadır. Grup emekliliğinde yüzde 10 vergi muafiyeti uygulanmakta, ancak bu oran düşük bulunmaktadır. İspanya’da yüzde 100 olan bu oranın yükseltilmesi önemli bir teşvik unsuru olacaktır. Ayrıca grup emeklilik planlarında hak ediş süresinin olmaması büyük bir eksiklik iken, yıl içinde yapılan düzenleme ile, katılımcının emeklilik planı uyarınca işveren tarafından ödenen katkı payları ve getirilerinin tamamına hak kazanması için azami beş yıl olarak belirlenecek bir hak kazanma süresi uygulaması getirilmesi bu alanda olumlu bir gelişmedir. Bu uygulama çalışanların işyerlerine bağlılığını artırma yanında, işverenlerin belli şartlar oluştuğunda yapılan katkıya hak kazanmalarına imkan verdiği için kurumsal katılımı artıracak bir unsur olarak değerlendirilmektedir. Diğer taraftan, bireysel emeklilik sistemine ilk kez girecek olanlara bir ay içinde vazgeçebilme hakkı tanınması da olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Deprem bölgesinde bulunan ülkemizde deprem sonrasında devletin ve vatandaşların yükünü hafifletmeye yönelik olarak uygulamaya konulan zorunlu deprem sigortası, sekiz yılda toplam 14,9 milyon konutun ancak yüzde 27’sine uygulanmış bulunmaktadır. Birinci derece deprem bölgesi olan Marmara Bölgesinde sigortalılık oranı yüzde 30’a ulaşmıştır. Cezai yaptırımın uygulanmaması, deprem sigortası yaptırmanın, depremle yaşamaya alışma gerçeğinin bir parçası olduğu bilincinin toplumda yerleşmemiş olması bu sigortanın yaygınlaşmasını önleyen nedenler olarak değerlendirilmektedir. Bugüne kadar DASK tarafından toplam 229 depremde 19,9 milyon TL hasar ödemesi yapılmıştır. Tarım sektöründeki risklerin teminat altına alınması amacıyla 5868 sayılı Kanunla uygulanmaya başlanılan tarım sigortasında, şirketler riski ve primi havuza devretmekte, devlet her yıl Bakanlar Kurulu tarafından yeniden belirlenen prim desteği sağlamakta, şirketlerin eşit hisse ile ortak oldukları havuz (TARSİM) tarafından işlemler yürütülmektedir. Bu kapsamda 2008 yılında 260.944 adet poliçe ile 98,4 milyon TL prim üretilmiş, 44,1 milyon TL tazminat ödemesi yapılmıştır. Bu uygulamayla 66.187 çiftçi, 4,4 milyon hektar tarım alanı ve 71.955 adet hayvan, devlet destekli tarım sigortası kapsamına alınmış bulunmaktadır.
5411 sayılı Bankacılık Kanunu uyarınca düzenleme ve denetimi BDDK tarafından yerine getirilmekte olan banka dışı mali kuruluşlar kapsamında 2009 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla toplam 134 adet finansal kiralama, faktoring ve tüketici finansman şirketi faaliyet göstermektedir. 2008 Aralık - 2009 Eylül döneminde bir adet yeni finansal kiralama şirketine faaliyet izni verilmesi ve üç adet finansal kiralama şirketine ait faaliyet izinlerinin iptal edilmesi nedeniyle 2009 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla faaliyette bulunan finansal kiralama şirketi sayısı 48’e gerilemiştir. Söz konusu dönemde finansal kiralama şirketlerinin şube sayısı 18’de kalırken, personel sayısı 1.557’den 1.541’e gerilemiştir. 2009 yılının ilk yarısında finansal kiralama şirketlerinin toplam aktif büyüklüğü finansal kiralama alacaklarındaki daralmaya bağlı olarak yüzde 9,9 oranında azalışla 17,1 milyar TL’den 15,4 milyar TL’ye gerilemiştir. 2009 yılı Haziran ayı itibarıyla sektör, milli gelir içerisinde yüzde 1,7 paya sahiptir. Finansal kiralama alacaklarının sektörel dağılımına bakıldığında 2009 yılının ilk yarısında hizmetler ve sanayi sektörü ağırlıklı yapının önemli bir değişiklik göstermediği görülmektedir. Haziran 2009 itibarıyla finansal kiralama alacaklarının yüzde 46,3’ü hizmetler sektörüne, yüzde 45,7’si sanayi sektörüne ait bulunmaktadır. Pasifler tarafında ise yılın ilk yarısında özkaynaklardaki yüzde 6,7 oranındaki artışın yanı sıra özellikle alınan krediler tutarındaki yüzde 13,9 oranındaki gerileme dikkat çekicidir. 2009 yılının ilk yarısında finansal kiralama şirketlerinin net dönem karı, finansal kiralama işlem hacmindeki azalışın ve vergi düzenlemelerinin etkisiyle bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 31,2 oranında azalarak 320 milyon TL’den 220 milyon TL’ye gerilemiştir. 2009 yılının ilk dokuz aylık döneminde iki adet faktoring şirketine faaliyet izni verilmesi ve altı adet faktoring şirketine ait faaliyet izninin iptal edilmesiyle faktoring şirketi sayısı 76’ya gerilemiştir. 2009 Haziran ayı itibarıyla, 2008 yıl sonuna göre, faktoring şirketlerinin toplam aktif büyüklüğü yüzde 7,9 oranındaki artışla 7,8 milyar TL’den 8,4 milyar TL’ye ulaşmıştır. Bu dönemde faktoring şirketlerinin aktiflerinin milli gelire oranı yüzde 0,9 olarak gerçekleşmiştir. Aktif artışında, faktoring alacaklarının, 2008 yılı sonundaki 5,6 milyar TL’lik seviyesinden 2009 yıl ortası itibarıyla 6,5 milyar TL’ye ulaşması belirleyici olmuştur. 2009 yılının ilk yarısında gerçekleştirilen faktoring işlemlerinin sektörel dağılımına bakıldığında alacakların yüzde 53,3’ünün sanayi, yüzde 30,5’inin hizmetler ve yüzde 3,2’sinin tarım sektörüne ilişkin olduğu görülmektedir. Pasif kompozisyonuna bakıldığında ise bilançonun büyük ölçüde mali borçlar ile finanse edildiği, yılın ilk yarısında mali borçların payının yüzde 62,8’den yüzde 67,9’a yükseldiği, önemli bir değişim göstermeyen özkaynakların payının ise yıl ortası itibarıyla yüzde 28,6 olduğu görülmektedir. 2009 yılının ilk yarısında faktoring şirketlerinin net dönem karı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 21,3 oranında azalarak 200 milyon TL’den 158 milyon TL’ye gerilemiştir. 2009 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla faaliyette bulunan 10 adet tüketici finansmanı şirketi bulunmaktadır. 2008 Aralık - 2009 Haziran döneminde tüketici finansmanı şirketlerinin toplam aktif büyüklüğü, finansman kredilerindeki gerilemenin etkisiyle, yüzde 1,8 oranında azalışla 4,7 milyar TL’den 4,6 milyar TL’ye inmiştir. Söz konusu şirketlerin toplam bilanço büyüklüğünün milli gelire oranı yüzde 0,5’tir. Finansman kredilerinin tüketici finansman şirketlerinin toplam aktifleri içerisindeki payı yüzde 85 seviyesindedir. 2009 yılı Haziran ayı itibarıyla 3,7 milyar TL ile hizmetler sektörü söz konusu kredilerden en fazla pay alan sektör iken; kesimler itibarıyla bakıldığında kredilerin yüzde 38,3 oranındaki bölümünün hanehalkları ile KOBİ niteliği taşımayan bireysel işletmelere, yüzde 30,1 oranındaki bölümünün ise KOBİ’lere kullandırıldığı görülmektedir. Pasif tarafında ise yüzde 80’lik pay ile mali borçlar en önemli finansman kalemi olarak ağırlığını sürdürmektedir. 2009 yılının ilk yarısında tüketici finansman şirketlerinin net dönem karı bir önceki yılın aynı dönemine göre özellikle tüketici finansmanı dışı gelirlerdeki düşüşün etkisiyle yüzde 85,8 oranında belirgin bir azalış göstermiş ve 29 milyon TL’den 4 milyon TL’ye gerilemiştir. 2009 yılında finansal kiralama, faktoring ve finansman şirketlerinin faaliyetlerinin ilgili yönetmelik hükümlerine intibakı çalışmalarına devam edilmiş, yeni mevzuata uyum sağlayamayan kuruluşların faaliyet izinlerinin iptali yoluna gidilmiştir.
Finans sektörünün uluslararası rekabet gücüne sahip, karlı, verimli ve rasyonel çalışan bir yapıya kavuşması sağlanacak ve sektörde güven ve istikrar güçlendirilecektir. Yayımlanan İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Stratejisi ve Eylem Planı doğrultusunda İstanbul’un uluslararası finans merkezi haline getirilmesi hedeflenmektedir. 3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler
Yüklə 4,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||