İKİNCİ BÖLÜM

G. AR-GE ve YENİLİKÇİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ

1. Mevcut Durum

Günümüzde bilim, teknoloji ve yenilik yeteneği, rekabet üstünlüğünün ve sürdürülebilir sosyo-ekonomik gelişmenin en önemli etkenlerinden biri haline gelmiştir. Özellikle 2009 yılı içerisinde yaşanan küresel mali krizden çıkışta ve yeni fırsatları değerlendirmede Ar-Ge ve yenilik çalışmaları önem taşımaktadır.

Türkiye’de Ar-Ge harcamalarının GSYH içindeki payı 2007 yılı itibarıyla yüzde 0,71 iken, AB-27 ortalaması yüzde 1,85’dir. Özel sektör tarafından gerçekleştirilen Ar-Ge harcamalarının toplam Ar-Ge harcamalarına oranı 2005 yılında yüzde 33,1 iken bu oran 2007 yılında yüzde 41,3’e yükselmiştir. Ancak, bu oran 2006 yılı AB-27 ortalaması olan yüzde 55,4’ün halen daha gerisinde kalmakta olup, ülkemizde özel sektörün, özellikle de KOBİ'lerin Ar-Ge kapasitesi ve Ar-Ge’ye olan talebinin artırılması ihtiyacı sürmektedir.

TABLO: IV. - Türkiyenin Bilim ve Teknoloji Alanındaki Temel Göstergeleri

		2003	2004	2005	2006	2007
Ar-Ge Harcamalarının GSYH içindeki payı (%)		0,61	0,67	0,79	0,76	0,71
Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması (Milyon TL - Cari Fiyatlarla)		2 197	2 898	3 835	4 400	6 091
Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması (SAGP* – Milyon ABD doları)		2 920	3 653	4 373	4 883	6 578
Kişi Başına Düşen Ar-Ge Harcaması (SAGP* – ABD doları)		41,6	51,4	60,7	69,2	93,2
Sektörlere Göre Ar-Ge Harcamalarını Gerçekleştirenler (%)
	Yükseköğretim	66,3	67,9	54,6	51,3	48,2
	Özel Sektör	23,2	24,2	33,8	37	41,3
	Kamu	10,4	8	11,6	11,7	10,6
TZE** cinsinden Toplam Ar-Ge Personeli Sayısı		38 308	39 960	49 252	54 444	63 377
TZE** cinsinden Ar-Ge Personelinin Sektörlere Göre Dağılımı (%)
	Yükseköğretim	63,2	61,9	51,6	49,1	46,6
	Özel Sektör	20,5	22,1	30,4	33,1	38,3
	Kamu	16,3	16	17,9	17,8	15,1
TZE cinsinden 10 bin kişiye Düşen Ar-Ge Personeli Sayısı		18,1	18,3	22,3	26	29,9
Türkiye Kaynaklı Bilimsel Yayın Sayısı		12 432	15 426	16 697	18 902	21 930
Bilimsel Yayın Sayısına Göre Uluslararası Sıralamada Türkiye’nin Yeri		22	21	19	19	18

Kaynak :TÜİK, TÜBİTAK

(*) SAGP: Satın Alma Gücü Paritesi

(**) Tam Zaman Eşdeğeri

2007 yılı itibarıyla Türkiyede toplam işgücü ve istihdamın yüzde 0,52’sini Ar-Ge personeli oluşturmaktayken, bu oran AB-27 ülkelerinde yüzde 1,44’tür. Ülkemizdeki Tam Zaman Eşdeğeri (TZE) cinsinden toplam Ar-Ge personelinin 2005’te yüzde 30,4’ü özel sektör tarafından istihdam edilirken bu oran 2007’de yüzde 38,2’ye ulaşmıştır. Bununla birlikte AB-27 ülkelerinde bu oran 2007 yılı itibarıyla yüzde 48,8’tir. Çalışma hayatında eşitlik anlamında önemli bir kriter olan kadınların TZE cinsinden toplam araştırmacı sayısındaki oranı, 2007 yılında Türkiye için yüzde 34 olarak hesaplanmış olup, AB-27 ortalaması olan yüzde 28’in üzerinde yer almaktadır.

Araştırmacı insan gücünün nitelik ve nicelik olarak geliştirilmesi için yurt içi ve yurt dışından nitelikli araştırmacıların ülkemizde çalıştırılabilmesi önem taşımaktadır. 2006 yılı itibarıyla AB-27 ülkelerinde çalışan 25-65 yaş arası uluslar arası araştırmacıların toplam araştırmacı sayısına oranı yüzde 6 civarındayken Türkiye’de bu oranın yüzde 0,1’lerin altında olduğu tahmin edilmektedir.

Ar-Ge çalışmalarının ürüne dönüşmesi ve rekabet gücüne katkısının artırılmasında özel sektör önemli rol üstlenmektedir. Son yıllarda kendilerine sağlanan teşvikler ile Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin rekabet açısından gerekliliği konusunda farkındalık düzeylerinin artması sayesinde özel kesimin Ar-Ge faaliyetlerinde artış gözlenmektedir.

Ar-Ge ve yenilikçilik faaliyetleri alanında sağlanan teşvikleri düzenlemek üzere hazırlanan 5746 sayılı Araştırma Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun 2008 yılında yürürlüğe girmesiyle birlikte, Haziran 2009 itibarıyla 52 firma Sanayi ve Ticaret Bakanlığına başvurmuş olup, bu firmalar 8.538 adet Ar-Ge personeli çalıştırma ve Ar-Ge alanında 3.160 milyon TL yatırım yapma taahhüdünde bulunmuştur.

Ülkemizde 2004–2006 dönemi içerisinde 10 ve daha fazla çalışanı olan girişimlerin yüzde 31,4’ünün teknolojik yenilik faaliyetinde bulunduğu tespit edilmiş olup, yenilik faaliyetlerini olumsuz etkileyen en önemli üç faktörün sırasıyla maliyetlerin yüksekliği, maddi kaynakların yetersizliği ve nitelikli personel eksikliği olduğu belirlenmiştir.

Ar-Ge’ye dayalı üretim yeteneğini güçlendirmek amacıyla biyoteknoloji, yeni nesil enerji teknolojileri, sanayi politikasının öncelik verdiği sektörlerdeki araştırmalar, yerli kaynakların katma değere dönüşmesini amaçlayan Ar-Ge faaliyetleri; sağlık araştırmaları, bilgi ve iletişim teknolojileri; savunma ve uzay teknolojileri başta olmak üzere öncelikli alanlarda büyük ölçekli araştırma merkezlerinin kurulmasına, gelişmekte olan üniversitelerde merkezi araştırma laboratuvarlarının oluşturulmasına, temel ve uygulamalı araştırma projelerinin desteklenmesine ve araştırmacı insan gücü yetiştirilmesine yönelik programlar sürdürülmektedir.

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülen Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB) ile KOSGEB tarafından yürütülen Teknoloji Geliştirme Merkezleri (TEKMER) ve duvarsız teknoloji kuluçka merkezleri faaliyetlerinin desteklenilmesine devam edilmektedir. 2009 yılı Ağustos ayı itibarıyla 20’si aktif 36 adet TGB ve 18’i aktif 20 adet TEKMER kurulmuş bulunmaktadır. Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde faaliyet gösteren firma sayısı 2009 yılı Ağustos sonu itibarıyla 1.189’a ulaşmıştır.

Ar-Ge harcamalarının etkin kullanımını ve Ar-Ge sonuçlarının uygulamaya geçirilmesini kolaylaştırmak amacıyla özellikle dışa bağımlılığın yüksek olduğu savunma, sağlık ve enerji gibi sektörlerde yerli teknolojiye dayalı ürün ve teknolojilerin geliştirilmesine yönelik programların desteklenmesi önem taşımaktadır. Bu kapsamda kamu kurumlarının faaliyet alanlarıyla ilgili yürütecekleri Ar-Ge destek programları 2005 yılından itibaren uygulanmaya başlanmış olup, bu programların önümüzdeki yıllarda geliştirilmesi hedeflenmektedir.

2. Temel Amaç ve Hedefler

Bilim ve teknoloji politikasının temel amacı, özel sektörün yenilik yeteneğini artırmak, bilim ve teknolojide yetkinleşmek ve bu yetkinliği ekonomik ve sosyal faydaya dönüştürmektir.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik / Tedbir	Sorumlu Kuruluş	İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Öncelik 40. Bilim ve teknoloji alanında kurumlar arası işbirliğini ve özel kesimin sistem içindeki etkinliğini artıran ulusal yenilik sistemi oluşturulacaktır.
Tedbir 88. Ulusal Yenilik Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanacaktır.	TÜBİTAK	Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, DPT, İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşları, Kalkınma Ajansları, STK’lar, Mahalli İdareler	Aralık Sonu	Bilim ve teknoloji alanında kurumlar arası işbirliğini ve koordinasyonu sağlayacak; kurumların görev, yetki ve sorumluluklarını da tanımlayacak olan Ulusal Yenilik Stratejisi ve Eylem Planı ilgili tarafların katılımı ile hazırlanacaktır.
Tedbir 89. Bölgesel yenilik sistemleri tanımlanacak ve desteklenecektir.	TÜBİTAK	DPT, TOBB, YÖK, İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşları, Kalkınma Ajansları, Üniversiteler, STK’lar	Aralık Sonu	İllerin/bölgelerin gelişmesini desteklemek ve rekabet güçlerini artırmak üzere özel sektör, üniversite ve kamu kuruluşları ile yerel aktörleri kapsayan işbirliği ağlarının kurulması desteklenecektir. Yerel yenilik sistemlerinin oluşturulmasına ilişkin metodoloji çalışmaları tamamlanacak, pilot çalışma yapılacak iller/bölgeler belirlenecektir.
Öncelik 41. Özel kesimin, özellikle de KOBİ'lerin Ar-Ge kapasitesi ve Ar-Ge’ye olan talebinin artırılması sağlanacaktır
Tedbir 90. Özel sektörce yürütülen Ar-Ge faaliyetlerinin artırılması desteklenecektir.	TÜBİTAK	Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, DPT, TOBB, KOSGEB, İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşları, Üniversiteler, Kalkınma Ajansları	Aralık Sonu	Özel sektör tarafından yürütülen Ar-Ge projelerine verilen destekler artırılarak yenilik kültürünün geliştirilmesi ve Ar-Ge çalışmalarına olan talebin canlandırılması sağlanacaktır.
Tedbir 91. KOBİ’lere sağlanan Ar-Ge destekleri etkinleştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır.	KOSGEB	Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TPE, KOSGEB, Üniversiteler, Sanayi ve Ticaret Odaları, Kalkınma Ajansları	Aralık Sonu	KOBİ’lere sağlanan Ar-Ge, yenilik ve fikri mülkiyet haklarına yönelik destekler etkinleştirilerek yaygınlaştırılacak ve KOBİ’lerin Ar-Ge talebini artıracak faaliyetler sürdürülecektir. KOBİ’lerin Ar-Ge finansmanına destek olmak üzere başlangıç ve risk sermayesi uygulamaları etkinleştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır.
Öncelik 42. Özel sektör ile üniversiteler ve araştırma kurumları arasındaki işbirliğini geliştirmeye yönelik programlar ve rekabet öncesi Ar-Ge işbirlikleri desteklenecektir.
Tedbir 92. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri güçlendirilecektir.	Sanayi ve Ticaret Bakanlığı	Maliye Bakanlığı, DPT, Hazine Müsteşarlığı, TÜBİTAK, TOBB	Haziran Sonu	Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununda değişiklik yapılmasına ilişkin tasarı nihai hale getirilecek ve TBMM’ye sevkedilecektir.
Tedbir 93. Araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesi ve teknoloji transferi uygulamaları etkinleştirilecektir.	YÖK	Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, DPT, Üniversiteler, TÜBİTAK, TPE, TOBB	Aralık Sonu	Araştırma sonuçlarının fikri mülkiyet haklarına ilişkin mevzuat düzenlemeleri gerçekleştirilecektir. Ülkemiz için uygun Teknoloji Transfer Ofisi modeli tamamlanarak pilot ölçekte uygulaması başlatılacaktır.
Tedbir 94. Dışa bağımlılığın yüksek olduğu sektörlerde yerli ürün ve teknolojiler geliştirilmesine yönelik araştırma programları öncelikli olarak desteklenecek ve etkinleştirilecektir.	DPT	Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, TÜBİTAK, Üniversiteler	Aralık Sonu	Dışa bağımlılığın yüksek olduğu savunma, sağlık ve enerji gibi sektörlerden sorumlu kamu kuruluşlarında Ar-Ge destek programları geliştirilecektir. TÜBİTAK tarafından yürütülen TARAL Programı kapsamındaki projelerde ve araştırma altyapısı desteklerinde öncelik bu alanlara verilecektir.
Öncelik 43. Başta öncelikli teknoloji alanlarında olmak üzere, özel sektörün ihtiyaçları da dikkate alınarak, araştırmacı insan gücü nitelik ve nicelik yönünden geliştirilecektir.
Tedbir 95. Öğretim Üyesi Yetiştirme Programları etkinleştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır.	YÖK	Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, DPT, Devlet Personel Başkanlığı, TÜBİTAK	Haziran Sonu	Yeni kurulan üniversitelerle birlikte artan öğretim üyesi açığını karşılamaya yönelik olarak yurt içi ve yurt dışında yürütülmekte olan öğretim üyesi yetiştirme programları arasında uyum sağlanacak ve bunlar yaygınlaştırılacaktır.
Tedbir 96. Yurt dışındaki yerli ve yabancı, nitelikli araştırmacıların ülkemizde çalışması özendirilecektir.	TÜBİTAK	Maliye Bakanlığı, MEB, İçişleri Bakanlığı, DPT, Devlet Personel Başkanlığı, YÖK, Üniversiteler	Aralık Sonu	Yurt dışındaki yerli ve yabancı, nitelikli araştırmacılar için ülkemizi çekici kılmak üzere gerekli mali, hukuki ve idari düzenlemeler yapılacaktır.
Öncelik 44. Ar-Ge’ye dayalı üretim yeteneğini güçlendirmek amacıyla araştırma merkezlerinin oluşturulması desteklenecektir.
Tedbir 97. Ülkemizdeki araştırma altyapılarını etkinleştirecek bir yol haritası çalışması tamamlanacaktır.	DPT	Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, YÖK, TÜBİTAK, Üniversiteler, İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşları, Sanayi ve Ticaret Odaları, KOSGEB	Aralık Sonu	Kaynakların etkin kullanımını ve araştırmacıların birlikte çalışmasını sağlamak üzere kamu kurumlarında, özel kesimde ve üniversitelerde kurulan ve kurulacak araştırma merkezlerinin öncelikli alanlarda ve belli yerlerde oluşturulmasını sağlayacak Türkiye Ar-Ge altyapı yol haritası tamamlanacaktır.
Tedbir 98. Ulusal çapta hizmet veren ileri araştırma merkezleri kurulacak ve bu yapıların AB araştırma altyapılarıyla entegrasyonu sağlanacaktır.	DPT	YÖK, Üniversiteler, TÜBİTAK	Aralık Sonu	Öncelikli teknoloji alanları başta olmak üzere ilgili alanda araştırmacıların yoğunlaştığı üniversitelerde ve kamu araştırma kurumlarında tüm araştırmacıların kullanımına açık İleri Araştırma Merkezleri kurularak teknoloji üretimi için gerekli kapasite ve yetenekler oluşturulacaktır. Kurulan merkezlerin AB araştırma altyapılarıyla entegrasyonu sağlanacaktır.