İKİNCİ BÖLÜM

II. KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ

1. Mevcut Durum

Özelleştirme kapsamında izlenen kuruluşlar dahil KİT’lerin finansman fazlasının GSYH’ya oranının, 2008 yılındaki yüzde 0,03 düzeyinden, 2009 yılında yüzde 0,18’e yükseleceği tahmin edilmektedir. Küresel krizin doğurduğu talep daralmasına karşın gerçekleşen bu yükselişin temel nedenleri; KİT’lere bütçeden ve Özelleştirme Fonundan yapılan sermaye transferi ve görev zararı ödemelerindeki artış ile 2008 yılının ikinci yarısında uygulanan enerji KİT’lerindeki maliyet bazlı fiyatlandırma mekanizmasının 2009 yılının tamamında uygulanmış olmasıdır.

Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulunun (YOİKK) faaliyetleri kapsamında, KİT’ler özelinde kamu sermayeli şirketlerde yetkilendirmeyi, hesap verebilirliği, şeffaflığı, karar alma süreçlerinde esnekliği sağlamaya, KİT’ler üzerindeki müdahaleyi azaltmaya ve KİT’lerde performansa dayalı stratejik yönetim anlayışını yerleştirmeye yönelik başlatılan çalışmalar devam etmektedir. Bu kapsamda, Çay İşletmeleri (ÇAYKUR) ve Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüklerinin 2009–2013 dönemini kapsayan stratejik planları onaylanarak 2009 yılında uygulamaya konulmuştur. Diğer KİT’lerin 2010–2014 dönemini kapsayan stratejik plan çalışmalarının ise 2009 yılı sonuna kadar büyük oranda tamamlanması beklenmektedir.

14 Şubat 2008 tarih ve 2008/T-5 sayılı Yüksek Planlama Kurulu (YPK) Kararına istinaden 2008 yılı Temmuz ayında yürürlüğe giren Maliyet Bazlı Fiyatlandırma Mekanizması (MBF) 2009 yılında kararlılıkla uygulanmıştır. Bu sayede, 2008 yılında 382 milyon TL faiz dışı açık veren Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ), 983 milyon TL faiz dışı açık veren Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş. (TETAŞ) ile 293 milyon TL faiz dışı fazla veren Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. (BOTAŞ); gerçekleşme tahminlerine göre 2009 yılını sırasıyla 346 milyon TL, 33 milyon TL ve 1.838 milyon TL faiz dışı fazlayla kapatacaklardır.

TEDAŞ, kayıp-kaçak nedeniyle satın aldığı elektriğin ancak yüzde 86 oranındaki kısmını faturalandırabilmektedir. Bu faturaların tahsilinde yaşanan, tahsilat/tahakkuk oranının yüzde 91 olması gibi sorunlar nedeniyle, kuruluş gerekli nakit birikimine ulaşamamakta, böylelikle Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ) ve TETAŞ’a olan taahhütlerini yerine getirememekte; TEDAŞ’tan alacaklarını tahsil edemeyen bu kuruluşlar da BOTAŞ’a olan borçlarını ödeyememektedir. Ayrıca, söz konusu borç-alacak problemi nedeniyle; enerji tedarik zinciri içerisindeki kuruluşların Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi (PMUM) kanalıyla veya “yap-işlet” ve “yap-işlet-devret” sözleşmeleriyle özel sektörden temin ettikleri enerji bedellerini ve Maliye Bakanlığına olan vergi borçlarını ödemelerinde sıkıntılar yaşanabilmektedir.

Enerji KİT’lerindeki söz konusu borç-alacak probleminin mahsuplaşma yöntemiyle çözümüne yönelik süreç nihayete erdirilememiştir. Ayrıca, 5669 sayılı Kanun uyarınca Başkent Gaz özelleştirilmesi sonrasında tahsil edilecek olan BOTAŞ’ın EGO’dan (Başkent Gaz) olan alacakları, Başkent Gaz özelleştirme ihalesinin alıcıların yükümlülüklerini yerine getirememesi sonucu iptal edilmesi nedeniyle tahsil edilememiştir. Aynı Kanun uyarınca Başkent Gaz özelleştirme ihalesi Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından yapılacaktır. Söz konusu alacağın, bu özelleştirme gerçekleştikten sonra tahsil edilmesi beklenmektedir.

Küresel kriz nedeniyle oluşan talep daralması sonucunda 2009 yılında BOTAŞ’ın doğal gaz ithalat kontratlarında yer alan “al ya da öde” yükümlülüğüne düşme riski bulunmaktadır.

Fakir ailelere kömür dağıtımı uygulamasına devam edilmektedir. 2008 yılında Türkiye Kömür İşletmeleri (TKİ) tarafından 1,6 milyon ton linyit ile Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) tarafından 20 bin ton taşkömürü bu kapsamda dağıtılırken; 2009 yılında 1,9 milyon ton linyit ile 25 bin ton taşkömürü dağıtılması beklenmektedir.

Satış/devir işlemi tamamlanan özelleştirme uygulamalarının toplam tutarı 2008 yılında 8,94 milyar ABD doları düzeyindeyken, 2009 yılı Ekim ayı itibarıyla 1,83 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir. İhalesi tamamlanıp satış/devir onayı veya sözleşme aşamasında bulunan özelleştirme uygulamalarının toplam tutarı ise 2,35 milyar ABD dolarıdır.

Ocak-Ekim 2009 döneminde satış devir işlemi tamamlanan özelleştirme uygulamaları; Sakarya ve Başkent Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin tamamının işletme hakkının devri ile Tütün, Tütün Mamulleri, Tuz ve Alkol İşletmeleri A.Ş. (TTA), TEDAŞ, Devlet Malzeme Ofisi (DMO) ve Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’ye (TŞFAŞ) ait çeşitli taşınmazların özelleştirilmesinden oluşmaktadır. İhalesi tamamlanmış olan TCDD İzmir, Derince, Samsun ve Bandırma Limanları, Meram Elektrik Dağıtım A.Ş. ile TTA’ya ait çeşitli taşınmazlara ilişkin satış/devir işlemlerinin tamamlanması beklenmektedir. Bunun yanında, 2008 yılında ihalesi gerçekleşen Aras Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin satış/devir onayı ve sözleşme aşamalarının tamamlanması beklenmektedir.

Yeşilırmak, Çoruh ve Osmangazi Elektrik Dağıtım A.Ş.’nin özelleştirilmesine ilişkin ihale ilanlarına çıkılmıştır. Bunun yanı sıra, TŞFAŞ’ye ait Kastamonu, Kırşehir, Turhal, Yozgat, Çorum ve Çarşamba Şeker Fabrikalarının C portföy grubu olarak bir bütün halinde varlık satışı yöntemiyle özelleştirilmesine ilişkin ihale ilanları yayımlanmıştır. Ayrıca, TTA’ya ait varlıkların ve İzmir Çamaltı tuzlasının özelleştirilmesine ilişkin ihale ilanları devam etmektedir.

Şans oyunlarının lisans verilmesi suretiyle özelleştirilmesine ilişkin ihale, teklif sahiplerinin açık artırmada tekliflerini yükseltmemeleri nedeniyle iptal edilmiştir. İhalenin 2009 yılı sonuna kadar yeniden yapılmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir.

2009/14668 sayılı BKK ile Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Genel Müdürlüğünün stoklarındaki fındıkları kabuklu, iç, işlenmiş, mamul, yağlık veya yağ olarak yurt içinde ve yurt dışında satış yoluyla değerlendirebileceği düzenlenmiştir.

2009/15095 sayılı BKK ile 2006 yılından sonra ilk kez Hububat Ürünü Alımı ve Satımı Hakkında Karar yürürlüğe girmiş ve söz konusu Kararla TMO’nun hububat fiyatlarını ve alım-satım esaslarını belirleyen genel bir düzenleme yapılmıştır. Söz konusu Kararla TMO’nun üreticilerden ve üreticilerin ortağı olduğu kooperatiflerden doğrudan veya birlikler aracılığıyla alım yapabilmesinin yanında, 2006 yılındaki Kararnameden farklı olarak ilk kez kuruluşun tüccar ve şirketlerden de alım yapabileceği düzenlenmiştir. Ayrıca, 2009/2010 dönemi TMO müdahale alımları kapsamında Haziran-Ağustos dönemi için Anadolu kırmızı sert buğdayının fiyatı 500 TL/ton ve makarnalık buğdayın fiyatı 525 TL/ton olarak açıklanmıştır. Alım fiyatlarının Kasım ayına kadar her ay kademeli olarak artırılmasına karar verilmiştir.

2009/15202 sayılı BKK ile 2006/10865 sayılı Fındık Alımı ve Satımı Hakkındaki BKK yürürlükten kaldırılarak TMO’nun fındık alımıyla görevlendirilmesine son verilmiştir.

2008/13450 sayılı BKK ile TMO’ya buğday ve mahlut için toplam 700 bin ton; mısır için 300 bin ton gümrük vergisiz ithalat yapma izni verilmiştir. 2009 yılı Mayıs ayı sonuna kadar geçerli olan bu Karar kapsamında 2009 yılında 224 bin ton buğday ithal edilmiştir. Ayrıca, TMO’ya 2008/13503 sayılı BKK ile 100 bin ton pirinç; 2008/13833 sayılı BKK ile 100 bin ton kırmızı mercimek gümrük vergisiz ithalat yapma izni verilmiştir. Söz konusu Kararlar çerçevesinde 2008 yılında 31 bin ton pirinç, 36 bin ton kabuklu kırmızı mercimek ve 9 bin ton kırmızı iç mercimek; 2009 yılında da 22 bin ton pirinç ithal edilmiştir.

2. 2010 Yılı Hedefleri

2010 yılında özelleştirme kapsamında izlenen kuruluşlar dahil KİT sisteminin finansman fazlasının GSYH’ya oranı yüzde 0,53 olarak programlanmıştır. Bu finansman fazlasına, Genel Yatırım Finansman Programında öngörülen fiyat ayarlamalarının yanı sıra bütçe ve Özelleştirme Fonundan yapılacak transferlerin gerçekleştirilmesiyle ulaşılabilecektir. Ancak, bazı tarım ürünlerinin KİT’ler eliyle alınması karşılığında katlanılan maliyetlerin görev zararı yoluyla ilgili kuruluşlara aktarılmaması bu finansman fazlasına ulaşılmasını zorlaştıracaktır.

KİT’lerde stratejik yönetim anlayışının yerleştirilmesi amacıyla başlatılan stratejik planlama çalışmalarını 2009 yılında tamamlayan ve stratejik planları DPT Müsteşarlığı tarafından onaylanan kuruluşlar, stratejik planlarını 2010-2014 döneminde hayata geçireceklerdir.

TEDAŞ’ın 2010 yılı kayıp-kaçak oranının yüzde 14 seviyesine gerilemesi hedeflenmektedir.

Elektrik dağıtım bölgelerine ilişkin özelleştirme ihalelerinin 2010 yılı sonunda tamamlanması öngörülmektedir.

2010 yılında tarımsal KİT’ler tarafından 3,9 milyon ton buğday, 9 milyon ton şeker pancarı ve 600 bin ton yaş çay yaprağı alımı programlanmıştır.

TABLO: III. - 233 Sayılı KHK'ya Tabi İşletmeci KİT Finansman Dengesi

	2008	2009(1)	2010(2)
	(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)
A. TOPLAM GELİRLER	75 204	75 980	86 706
I. İşletme Gelirleri	66 301	66 370	77 427
1. Mal ve Hizmet Satış Hasılatı	59 567	61 394	72 587
2. Diğer Gelirler	6 734	4 976	4 840
II. Kurum Bünyesinde Kalan Fonlar	5 307	3 911	3 919
1. Amortismanlar	2 886	3 028	3 221
2. Karşılıklar	2 421	883	698
III. Bütçe ve Fonlar	3 597	5 699	5 360
IV. Diğer Gelirler	0	0	0
B. TOPLAM GİDERLER	74 592	74 841	81 707
I. İşletme Giderleri	66 882	64 179	71 493
1. Mal ve Hizmet Satış Maliyeti	54 568	52 338	61 179
2. Diğer Giderler	12 314	11 841	10 315
II. Yatırım Harcamaları	3 002	4 188	6 710
III. Stok Artışı	2 633	2 327	260
IV. Sabit Kıymet Artışı	201	793	540
V. Dolaysız Vergiler	969	1 520	2 084
VI. Temettü Ödemeleri	892	1 793	613
VII. Diğer Giderler	14	41	8
C. GELİR GİDER FARKI	612	1 139	4 999
D. FİNANSMAN	- 612	-1 139	-4 999
I. Kasa Banka Değişimi	- 219	1 083	233
II. İç Borçlanma (Net)	921	-1 746	-9 292
III. Dış Borçlanma (Net)	-1 313	- 476	4 060
	(GSYH'ya Oranlar, Yüzde)
A. TOPLAM GELİRLER	7,92	8,03	8,43
I. İşletme Gelirleri	6,98	7,01	7,53
1. Mal ve Hizmet Satış Hasılatı	6,27	6,49	7,06
2. Diğer Gelirler	0,71	0,53	0,47
II. Kurum Bünyesinde Kalan Fonlar	0,56	0,41	0,38
1. Amortismanlar	0,30	0,32	0,31
2. Karşılıklar	0,25	0,09	0,07
III. Bütçe ve Fonlar	0,38	0,60	0,52
IV. Diğer Gelirler	0,00	0,00	0,00
B. TOPLAM GİDERLER	7,85	7,91	7,94
I. İşletme Giderleri	7,04	6,78	6,95
1. Mal ve Hizmet Satış Maliyeti	5,74	5,53	5,95
2. Diğer Giderler	1,30	1,25	1,00
II. Yatırım Harcamaları	0,32	0,44	0,65
III. Stok Artışı	0,28	0,25	0,03
IV. Sabit Kıymet Artışı	0,02	0,08	0,05
V. Dolaysız Vergiler	0,10	0,16	0,20
VI. Temettü Ödemeleri	0,09	0,19	0,06
VII. Diğer Giderler	0,00	0,00	0,00
C. GELİR GİDER FARKI	0,06	0,12	0,49
D. FİNANSMAN	-0,06	-0,12	-0,49
I. Kasa Banka Değişimi	-0,02	0,11	0,02
II. İç Borçlanma (Net)	0,10	-0,18	-0,90
III. Dış Borçlanma (Net)	-0,14	-0,05	0,39

(1) Gerçekleşme tahmini 

(2) Program 

TABLO: III. - Özelleştirme Kapsamındaki KİT Finansman Dengesi

	2008	2009(1)	2010(2)
	(Cari Fiyatlarla, Milyon TL)
A. TOPLAM GELİRLER	31 006	27 209	24 327
I. İşletme Gelirleri	28 482	25 619	23 398
1. Mal ve Hizmet Satış Hasılatı	25 602	23 242	21 191
2. Diğer Gelirler	2 880	2 377	2 207
II. Kurum Bünyesinde Kalan Fonlar	1 017	777	544
1. Amortismanlar	544	388	261
2. Karşılıklar	474	389	283
III. Bütçe ve Fonlar	1 507	813	385
IV. Diğer Gelirler	0	0	0
B. TOPLAM GİDERLER	31 370	26 668	23 891
I. İşletme Giderleri	30 692	25 687	24 510
1. Mal ve Hizmet Satış Maliyeti	23 141	20 981	19 725
2. Diğer Giderler	7 552	4 706	4 785
II. Yatırım Harcamaları	1 163	885	583
III. Stok Artışı	- 390	78	- 446
IV. Sabit Kıymet Artışı	- 90	16	- 909
V. Dolaysız Vergiler	- 5	0	154
VI. Temettü Ödemeleri	0	0	0
VII. Diğer Giderler	0	1	0
C. GELİR GİDER FARKI	- 364	541	435
D. FİNANSMAN	364	- 541	- 435
I. Kasa Banka Değişimi	- 82	- 19	- 18
II. İç Borçlanma (Net)	165	- 613	- 577
III. Dış Borçlanma (Net)	281	91	160
	(GSYH'ya Oranlar, Yüzde)
A. TOPLAM GELİRLER	3,26	2,87	2,36
I. İşletme Gelirleri	3,00	2,71	2,27
1. Mal ve Hizmet Satış Hasılatı	2,69	2,46	2,06
2. Diğer Gelirler	0,30	0,25	0,21
II. Kurum Bünyesinde Kalan Fonlar	0,11	0,08	0,05
1. Amortismanlar	0,06	0,04	0,03
2. Karşılıklar	0,05	0,04	0,03
III. Bütçe ve Fonlar	0,16	0,09	0,04
IV. Diğer Gelirler	0,00	0,00	0,00
B. TOPLAM GİDERLER	3,30	2,82	2,32
I. İşletme Giderleri	3,23	2,71	2,38
1. Mal ve Hizmet Satış Maliyeti	2,44	2,22	1,92
2. Diğer Giderler	0,79	0,50	0,47
II. Yatırım Harcamaları	0,12	0,09	0,06
III. Stok Artışı	-0,04	0,01	-0,04
IV. Sabit Kıymet Artışı	-0,01	0,00	-0,09
V. Dolaysız Vergiler	0,00	0,00	0,01
VI. Temettü Ödemeleri	0,00	0,00	0,00
VII. Diğer Giderler	0,00	0,00	0,00
C. GELİR GİDER FARKI	-0,04	0,06	0,04
D. FİNANSMAN	0,04	-0,06	-0,04
I. Kasa Banka Değişimi	-0,01	0,00	0,00
II. İç Borçlanma (Net)	0,02	-0,06	-0,06
III. Dış Borçlanma (Net)	0,03	0,01	0,02

(1) Gerçekleşme tahmini 

(2) Program

TABLO: III. - KİT'ler Hakkında Özet Bilgiler

	Özelleştirme Kapsamındaki Kuruluşlar Hariç Toplam				Özelleştirme Kapsamındaki Kuruluşlar Dahil Toplam
	2008	2009 (1)	2010 (2)		2008	2009 (1)	2010 (2)
Toplam Personel Sayısı (Kişi)	150 917	151 597	150 119		209 936	202 980	187 683
- Memur ve Sözleşmeli Personel	75 006	76 153	75 953		88 882	86 980	83 414
- İşçi	75 911	75 444	74 166		121 054	116 000	104 269
Toplam Personel Harcamaları (3)	5 519	5 941	6 285		7 943	8 169	8 078
- Memur ve Sözleşmeli Personel	2 268	2 443	2 593		2 704	2 810	2 869
- İşçi	3 251	3 498	3 693		5 238	5 358	5 209
Mal ve Hizmet Satış Hasılatı (3)	59 567	61 394	72 587		85 169	84 636	93 778
Görev Zararı Tahakkukları (3)	1 245	2 347	3 323		1 246	2 347	3 323
İşletme Faaliyet Kar – Zararı (3)	2 580	7 212	11 159		761	6 992	10 822
Faiz Ödemeleri (3)	986	874	848		1 011	876	866
Dönem Kar – Zararı (3)	664	4 538	9 256		-1 546	4 469	8 145
Faktör Gelirleri (3)	4 725	6 102	9 852		3 532	6 810	9 284
Temettü Ödemeleri (3)	892	1 793	613		892	1 793	613
Sabit Sermaye Yatırımları (3)	3 002	4 188	6 710		4 165	5 073	7 293
Bütçe ve Fon Transferleri (3)	3 597	5 699	5 360		5 104	6 512	5 745
Borçlanma Gereği* (3)	- 612	-1 139	-4 999		- 247	-1 680	-5 434
Borçlanma Gereği* (3) (4)	2 985	4 560	362		4 856	4 832	311
Borçlanma Gereği* (3) (5)	-1 060	-1 396	-5 423		- 593	-1 879	-5 836
Borçlanma Gereği*/GSYH (Yüzde)	-0,06	-0,12	-0,49		-0,03	-0,18	-0,53
Borçlanma Gereği* (4)/GSYH (Yüzde)	0,31	0,48	0,04		0,51	0,51	0,03
Borçlanma Gereği* (5)/GSYH (Yüzde)	-0,11	-0,15	-0,53		-0,06	-0,20	-0,57
Personel Harcamaları/Hasılat (Yüzde)	8,96	9,37	8,37		9,11	9,43	8,39
Faiz Ödemeleri/Hasılat (Yüzde)	1,65	1,42	1,17		1,19	1,04	0,92

(*) Eksi işareti finansman fazlasını göstermektedir.

(1) Gerçekleşme tahmini

(2) Program

(3) Cari fiyatlarla, milyon TL

(4) Bütçe ve Özelleştirme Fonu transferleri hariçtir.

(5) Faiz gelir ve gideri hariçtir.