İKİNCİ BÖLÜM

II. ÇOK TARAFLI VE İKİLİ EKONOMİK İŞBİRLİĞİ

A. ÇOK TARAFLI EKONOMİK İŞBİRLİĞİ

1. Mevcut Durum

İslam ülkeleri ile ekonomik ve ticari ilişkilerin geliştirilmesine yönelik faaliyetler sürdürülmektedir. İslam ülkeleriyle çok taraflı ekonomik ilişkiler, İslam Konferansı Teşkilatı (İKT) Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi (İSEDAK) çalışmaları çerçevesinde ve İKT’nin değişik platformlarında yürütülmektedir.

İSEDAK kapsamındaki önemli projelerden biri, İKT Üyesi Ülkeler Arasında Tercihli Ticaret Sistemi (TPS-OIC) kurulmasıdır. Bu bağlamda, TPS-OIC Çerçeve Anlaşması, TPS-OIC Tercihli Tarifeler Protokolü (PRETAS), TPS-OIC Menşe Kuralları görüşülmüş ve nihai hale getirilmiştir. TPS-OIC Çerçeve Anlaşması’nı 22 ülke onaylamıştır. PRETAS ve TPSOIC Menşe Kuralları da Ticaret Komitesi üyesi ülkelerin imza ve onayına sunulmuş, PRETAS’ı Ekim 2009 itibarıyla 17 ülke imzalamış ve Türkiye dahil 9 ülke onaylamıştır. Menşe Kurallarını ise Türkiye dahil 12 ülke imzalamış olup, ülkemizin anılan belgeyi onay işlemleri devam etmektedir. Onaylayan ülke sayısı onu bulan anlaşma yürürlüğe girmiş olacaktır. Anılan projeye katılımın arttırılmasını sağlamak üzere, ilgili TPS-OIC anlaşmaları 25. İSEDAK Toplantısı sırasında düzenlenecek imza töreninde diğer üye ülkelerin de imzasına açılacaktır.

İSEDAK platformunun daha etkin hale getirilmesine yönelik çalışmalar sürdürülmektedir. Bu çerçevede, İSEDAK toplantılarına gündemdeki konularda uluslararası üne sahip uzmanların katılımı ve toplantılar sırasında ikili görüşmeler yapılması uygulaması başlatılmıştır. İSEDAK gündeminin güncel küresel sorunları da içerecek şekilde zenginleştirilmesi için mutat gündem maddelerine küresel ekonomik kriz, gıda güvenliği, emtia fiyatlarındaki dalgalanmalar, küresel enerji piyasalarındaki gelişmeler gibi maddeler ilave edilmiştir. 2009 yılındaki İSEDAK Bakanlar Görüş Alışverişi Oturumunda “Gıda Krizinin İKT Üyesi Ülkelerin Ekonomilerine Etkisi” konusu ele alınmıştır.

2009 yılının İSEDAK’ın 25. yılı olması nedeniyle toplantı bünyesinde üye ülke devlet ve hükümet başkanlarının katılımıyla 9 Kasım 2009 tarihinde İstanbul’da İSEDAK-Ekonomi Zirvesi düzenlenecek olup, sözkonusu Zirve’de İstanbul Deklarasyonunun kabul edilmesi beklenmektedir.

İSEDAK’ın görevleri arasında bulunan üye ülkeler arasında ticareti artırma hedefi doğrultusunda çalışmalara devam edilmiştir. İKT içi ticaret oransal olarak 2007’deki yüzde 16,4 seviyesinden küresel ekonomik krizin de etkisiyle 2008’de yüzde 16 seviyesine gerilemiştir.

İKT üyesi ülkeler arasında ticareti artırmak amacıyla İslam Kalkınma Bankası bünyesinde, İslam Uluslararası Ticaretin Finansmanı Şirketi kurulmuş ve 2008 yılı başında faaliyete geçmiştir. Şirket, İSEDAK üyesi ülkeler arasındaki ticaretin finansmanı için 2008 yılında 2,5 milyar ABD doları tutarında kredi kullandırmış ve bunun yüzde 85’i İKT içi ticarete yönelik olarak gerçekleşmiştir. Şirket, ülkemizdeki bazı katılım bankalarıyla da KOBİ’lere kullandırılmak üzere 60 milyon ABD doları tutarında finansman anlaşması yapmıştır.

Halen dokuz ülke tarafından onaylanmış bulunan İslam Ülkeleri Standartlar ve Metroloji Enstitüsü Statüsü’nün (SMIIC) ülkemizce de onaylanarak yürürlüğe girmesi ve sözkonusu Enstitü’nün 2010 yılı içerisinde faaliyetlerine başlaması hedeflenmektedir.

2007 yılında Türkiye’nin İKT üyesi ülkelere ihracatı 20,3 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiş olup, toplam ihracatımız içindeki payı yüzde 20,4’tür. 2008 yılında bu miktar yüzde 60,4 oranında artarak 32,6 milyar ABD dolarına ulaşmış olup, toplam ihracatımız içindeki payı da yüzde 24,7’ye yükselmiştir. 2009 yılının ilk 8 ayında, İKT ülkelerine olan ihracat, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 15 oranında azalarak 18,7 milyar ABD doları olmuştur.

2007 yılında Türkiye’nin İKT üyesi ülkelerden ithalatı 21,5 milyar ABD doları olup, toplam ithalatımız içindeki payı yüzde 12,6’dır. 2008 yılında ise ithalat, 29,2 milyar ABD dolarıyla yüzde 14,4 seviyesinde gerçekleşmiştir. 2009 yılının ilk sekiz ayında 11 milyar ABD doları olarak gerçekleşen ithalatımız ise, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 51 oranında bir düşüşü ifade etmektedir.

Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT) Bölgesel Planlama Konseyi 20. Toplantısı Şubat 2010’da Türkiye’de gerçekleştirilecektir.

2008 yılı itibarıyla İstanbul’da finansman faaliyetlerine başlayan EİT Ticaret ve Kalkınma Bankası, KOBİ’lere kredi desteği sağlama ve kısa dönem ticaret finansmanı konularında faaliyetlerini sürdürmektedir.

EİT Ticaret Anlaşması (ECOTA)’nın yürürlüğe girmesi sonrası, Anlaşma çerçevesinde taviz listelerinin müzakeresinin başlatılmasına yönelik çalışmalar 2009 yılında da sürdürülmüştür.

2007 yılı Kasım ayında üç yıllığına EİT Ticaret ve Sanayi Odası (ECO-CCI) Sekretarya görevini üstlenen Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) faaliyetlerini sürdürmektedir.

EİT İhracatı Geliştirme Merkezleri arasında işbirliği başlatılmış, gümrük idareleri ve merkez bankaları arasında işbirliği faaliyetleri devam etmektedir.

2009-2015 yıllarını kapsayacak yeni EİT Ulaştırma ve İletişim Eylem Programının hazırlanma çalışmalarına devam edilmiştir. İslamabad-Tahran-İstanbul tren yolu güzergâhında 2009 yılı Ağustos ayında yapılan deneme seferi ile karşılaşılan sorunlar tespit edilmiştir. Ayrıca, Van gölü geçişinin yapımına ilişkin çalışmalar devam etmektedir. Ulaştırma Bakanları 8. Toplantısı 2010 yılında Kırgızistan'da gerçekleştirilecektir.  

EİT Tohumculuk Derneği 2009 yılında Türkiye’de kurularak faaliyetlerine başlamıştır. Tohumculuk konusunda yasaların uyumu çalışmalarına ilişkin üç bölgesel program hayata geçirilmektedir. Ayrıca, EİT Bölgesel Gıda Güvenliği Programı çerçevesinde alt proje koordinatörlüklerinin belirlenmesi çalışmalarına devam edilmiştir.

EİT sanayi işbirliği alanında sürdürülen EİT Standardizasyon, Uygunluk Değerlendirme, Akreditasyon ve Metroloji Bölgesel Merkezi’nin (RISCAM) kuruluş çalışmaları çerçevesinde Türkiye, RISCAM Tüzüğünü 2009 yılının Mart ayında imzalamıştır.

2’nci EİT Turizm Bakanları Toplantısı, 22-23 Ekim 2009 tarihlerinde, Türkiyenin ev sahipliğinde Antalya’da gerçekleştirilmiştir. Turizm işbirliğinin geliştirilmesi için bir dizi yeni eylem programı benimsenmiştir.

İran, Pakistan ve Türkiye’de yürütülen çalışmalar ışığında, EİT üyesi ülkelerin elektrik iletim ağlarının birbirleriyle bağlantıya geçirilmesine yönelik olarak bir Teknik Çalışma Raporu hazırlanmış olup, diğer üye ülkelerin katkıları beklenmektedir.

EİT Eğitim Enstitüsü’nün, 2008 yılı içinde kuruluş çalışmalarına dönük yasal düzenlemeler sonuçlandırılmış, ayrıca EİT Bilim Kurumu Pakistan’da etkinliklerine başlamıştır.

Türkiye'nin 2008 yılında EİT ülkelerine ihracatı 6,3 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiş olup, toplam ihracatımız içindeki payı yüzde 4,7'dir. 2009 yılının ilk sekiz aylık döneminde ihracat, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 10,4 oranında azalarak 3,7 milyar ABD dolarına gerilemiştir.

2008 yılında Türkiye'nin EİT ülkelerinden ithalatı 13,2 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiş olup, toplam ithalatımız içindeki payı yüzde 6,5'tir. 2009 yılının ilk sekiz ayında ithalat, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 57 oranında azalarak 4,1 milyar ABD dolarına gerilemiştir. 2008 yılında yüzde 47 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, ithalattaki daralmanın etkisiyle 2009 yılının ilk sekiz ayında yüzde 90 düzeyine çıkmıştır.

Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ), Türkiye’nin girişimleri ile 25 Haziran 1992 tarihinde İstanbul Zirvesi sırasında yayımlanan bir Deklarasyonla kurulmuştur. KEİ’nin 12 üye ülkesi bulunmakta olup, bu ülkeler: Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Türkiye, Ukrayna ve Yunanistan’dır. 5 Haziran 1998 tarihinde Yalta’da devlet veya hükümet başkanları tarafından imzalanan KEİ Şartı’nın 1 Mayıs 1999 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmesiyle KEİ bölgesel bir ekonomik işbirliği örgütüne dönüşmüştür.

Türkiye’nin 2008 yılında KEİ ülkelerine ihracatı 20,9 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiş olup, toplam ihracatımız içindeki payı yüzde 15,8’dir. 2009 yılının ilk sekiz aylık döneminde ihracat, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 48,4 oranında azalarak, 7,6 milyar ABD doları olmuştur.

Türkiye’nin 2008 yılında KEİ ülkelerinden ithalatı 45,6 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiş olup, toplam ithalatımızdaki payı yüzde 22,6’dır. 2009 yılının ilk sekiz ayında ithalat, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 46,3 oranında azalarak, 18 milyar ABD doları olmuştur.

Gelişmekte Olan Sekiz Ülke (Bangladeş, Endonezya, İran, Malezya, Mısır, Nijerya, Pakistan ve Türkiye) D-8’in 2008 yılında Malezya’nın Kuala Lumpur kentinde düzenlenen 6. Zirve’sinde, gelecek on yıl içinde işbirliği yapılacak alanlar ile işbirliği yöntemlerini belirleyen ve D-8’in Eylem Planı olarak adlandırılan “D-8 2008-2018 Yol Haritası”nı gözden geçirmiş ve onaylamıştır. İşbirliği ve ortak proje geliştirilmesi için ticaret, sanayi, bilgi ve iletişim, finans, bankacılık ve özelleştirme, tarımsal kalkınma, bilim ve teknoloji, yoksullukla mücadele ve insan kaynaklarının geliştirilmesi, tarım, enerji, sağlık, turizm ve kültür konuları öncelikli alanlar olarak belirlenmiştir. Yol Haritasında belirlenen hedeflere göre ticaretin artırılması ve D-8 Ticaret Anlaşmasının tam anlamıyla uygulanmasını sağlayacak önlemlerin alınması öngörülmüştür.

Türkiye’nin 2008 yılında D-8 ülkelerine ihracatı 4,3 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiş olup, toplam ihracatımız içindeki payı yüzde 3,2’dir. 2009 yılının ilk sekiz aylık döneminde ihracat, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 31 oranında artarak 3,8 milyar ABD dolarına yükselmiştir.

Türkiye’nin 2008 yılında D-8 ülkelerinden ithalatı 13,6 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiş olup, toplam ithalatımız içindeki payı yüzde 6,7’dir. 2009 yılının ilk sekiz ayında ithalat, yüzde 52,6 oranında azalarak 4,6 milyar ABD doları olmuştur.

2. Temel Amaç ve Hedefler

İslam ülkelerine yönelik ihracat artışımızın sürdürülebilir hale gelmesi hedefi çerçevesinde, ihraç ürünlerini çeşitlendirmeye, yeni pazarlara açılmaya ve ticaretin önündeki engelleri kaldırmaya yönelik çalışmalar sürdürülecektir. Bazı İslam ülkelerindeki sermaye birikiminin ülkemizde doğrudan yabancı sermaye yatırımlarında değerlendirilmesi için yatırım alanındaki işbirliğine öncelik verilecektir.

TPS-OIC Tercihli Ticaret Sisteminin 2009 yılı içerisinde yürürlüğe girmesi hedefi uyarınca, PRETAS ve TPS-OIC Menşe Kurallarının en az 10 ülke tarafından imzalanıp onaylanması için ilgili üye ülkeler nezdinde girişimlerde bulunulmaya devam edilecektir. Türkiye’nin TPS-OIC Menşe Kurallarını onay işlemlerinin 2009 yılı içerisinde sonuçlandırması hedeflenmektedir. Diğer taraftan, ülkemiz, diğer imzacı ülkelerin onay sürecini de yakından takip ve teşvik etmektedir.

Ülkemizin Afrika’ya Açılım Stratejisi kapsamında, İKT üyesi ülkelerde fakirliğin azaltılması çabalarına destek sağlanacak ve bu çerçevede pamuk üretimi ve işlenmesinde işbirliği gibi kapasite geliştirme programları desteklenecektir.

EİT Bölgesinde bölge içi ticaretin artırılması için tarife ve tarife dışı engellerin azaltılmasına, ulaştırmanın ve taşımacılığın kolaylaştırılmasına, özel sektör işbirliğinin güçlendirilmesine ve güvenli ve sürdürülebilir bir işbirliği altyapısının kurulması için mevcut projelerin etkin bir şekilde uygulanmasına yönelik çalışmalara devam edilecektir. Ayrıca, enerji, çevre, insani gelişme alanlarında bölgemizde etkin bir işbirliği altyapısı kurulacaktır.

KEİ kapsamında, Bölgesel işbirliği stratejileri geliştirmek, bölgenin karşılaştırmalı üstünlüklerini belirlemek, karşılıklı yatırımlar için öncelikli sektörleri ile bölgesel işbirliğinin maliyet ve yararlarını saptamak, küresel düzeyde bölgenin oynaması gereken ekonomik rolü artırmak amacını gerçekleştirmek ve KEİ’nin etkinliğini artırmak için faaliyetlerin düzenlemesine devam edilecektir.

KEİ’yi proje üreten bir örgüte dönüştürmek amacıyla oluşturulan Proje Geliştirme Fonu’na (PGF) destek verilmeye devam edilecek ve bu çerçevede KOSGEB’in bölgedeki etkinliği arttırılacaktır.

KEİ ile ilişkilerimizde özel sektöre önem verilmeye devam edilecektir. Ortak projelerin finansmanında ve özel sektörün desteklenmesinde KEİ Ticaret ve Kalkınma Bankasının olanaklarından, Bankanın program ve politikaları dahilinde yararlanılacaktır.

KEİ ülkeleri arasında iş ortamının iyileştirilmesi, ilgili işletme ve şirketlerin bireysel ve kolektif girişimleri için gerekli önlemler alınacak ve bu kapsamda iş adamlarına vize kolaylıkları sağlanacaktır.

KEİ üyesi ülkeler arasında posta hizmetleri, sivil havacılık, yayın düzenleyici kuruluşlar arasındaki varolan işbirliğinin geliştirilmesi çalışmalarına devam edilecektir.

Türkiye, D-8 faaliyetleri çerçevesinde işbirliği faaliyetlerini desteklemeye devam edecektir. D-8 Tercihli Ticaret Anlaşması Menşe Protokolü konusundaki çalışmaları sonuçlandırılacaktır. Sivil havacılık alanında yapılan çalışmalar ile patent ve fikri mülkiyet konusundaki çalışmalara üye ülkelerin daha aktif katılımları sağlanacaktır. Ayrıca, ülkemizde Tohum Bankası’nın kurulması ve çevresel veri bilgisinin paylaşımına yönelik çalışmalara hız verilecektir.

Yaşanan ekonomik krizin aşılması ve kurulacak yeni küresel ekonominin gereklerinin karşılanması amacıyla giderek daha üst bir forum niteliği kazanan G-20’ler grubu içinde yeralan Türkiye, G-20 bünyesinde geliştirilen politikalar, tedbirler ve reform önerilerini yakından izleyecek, ulusal sorumluluk ve yükümlülüklerine giren alanlarda işbirliği içinde bulunacaktır.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik/Tedbir	Sorumlu Kuruluş	İşbirliği Yapacak Kuruluşlar	Başlama-Bitiş Yılı	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Öncelik 121. İSEDAK, EİT ve D-8 faaliyetleri çerçevesinde gerçekleştirilen tercihli ticaret sistemlerinin uygulamaya konulması amacıyla, ülkemizin de bu konudaki anlaşma, protokol ve menşe kurallarını imzalayıp onaylaması yönünde çalışmalar sürdürülecektir.
Tedbir 283. Üye ülkeler arasında ticaretin kolaylaştırılması ve artırılmasına yönelik çalışmalarımız hızlandırılacaktır.	DTM	Başbakanlık, Dışişleri Bakanlığı, DPT, Gümrük Müsteşarlığı	Aralık Sonu	TPS-OIC Menşe Kurallarının onay işlemleri tamamlanacak, ECOTA’nın işlerlik kazanmasına yönelik çalışmalar sürdürülecek, D-8 Tercihli Ticaret Sistemi Menşe Kuralları Protokolü sonuçlandırılacaktır.
Tedbir 284. İslam Ülkeleri Standartlar ve Metroloji Enstitüsü (SMIIC) Statüsünün onay işlemleri tamamlanacaktır.	Sanayi ve Ticaret Bakanlığı	Başbakanlık, Dışişleri Bakanlığı, TSE	Aralık Sonu	Üye ülkeler arasında standartların uyumlaştırılması, ortak standartların hazırlanması ve ortak bir sertifikasyon sistemi geliştirilecektir.