İKİNCİ Kİtab 1917-ci ildə Bİr neçƏ SÖZ
Yüklə 0,99 Mb.
|
11 Yazlaves monastırı görünmədə idi. Ətrafı bağ və bostanlı bu böyük bina basəfa bir guşədə salınmışdı. Qış və hərb kimi iki təxribkar cəllad qarşısında yenə əzəmət və qürurdan məhrum deyildi, lakin həyatı sönmüşdü; hər yerdə boşluq və sönüklük görünürdü. Sanki alt tərəfindəki kəndin fəci mənzərəsindən kədərlənərək nisyana dalmışdı. Araba monastırın yanından dönüb, kəndə doğru endi. Dərə içində yerləşən böyük kənd sınıb tökülmüş saxsı qab yığınını andırırdı; bir salamat ev qalmamışdı, bombardman buranı bir xarabazara döndərmişdi. Pleşşuk yanıq evlərin arası ilə sürüb çay yuxarı dikləndi, sonradan təmir olunmuş bir evin qarşısında durdu. Arabanın səsinə dikdəki çəpərə bir ortaboylu, qırmizıyanaqlı qadın çıxdı və Rüstəmbəyi görcək süst siması təbəssümlə parladı:
Görüşdülər. Sonra yuxarı çıxıb, xırda pəncərəli komaya girdilər. İçərisi ağardılmış, divarları cürbəcür rəsmlər və xəritərlə bəzənmiş otaq olduqca isti idi. Qonaqlar paltolarını çıxartdılar. Zina bunlara yer göstərdi. Oturdular. Qapının girəcəyindəki böyük kürə otağın bir tərəfini tutmuşdu. Kürə ilə baş divar arasına iri yastıqlı bir çarpayı yerləşmişdi. Boş qalan iki divarın qarşısında skamyalar qayrılmişdı. Zina otaqdan çıxdı və bir dəqiqə keçmədən bir gənc fəhlə bir əlində bir ləyən, o birində bir qab içəri girdi:
Müsafirlər frençlərini çıxarıb, yuyunmağa başladılar. Zina gəlib masanı düzəltdi: yağ və çörək qoydu. Yuyunub qurtaran Rüstəmbəyə təmiz havlı4 verdi. Qonaqlar daranıb, geyinib, masanın ətrafına toplandılar... Zina stəkanlara kakao töküb, masanın üstünə düzdü. 12
Zina bir az qızararaq:
Zina tələsik:
Alman sozü baytarın yarasının közünü qopardı, hiddətləndi:
Zina:
Zina onun sozlərini kəsərək:
Baytar hiddəllənərək Zinanın sözlərini kəsdi:
13 Borisin içəri girməsi münaqişəyə xitam verdi. Orta boylu, çəlimsiz, xoş sima bu gənc təzim edib qonaqlarla görüşdü.
Qonaqlar təsvibedici sima ilə başlarını tərpətdilər. Zina ozünəməxsus mehribanlıqla:
Boris tabe bir halda:
Rüstəmbəy:
Boris:
Baytar məmnun bir halda:
Rüstəmbəy karkün bir səslə:
Boris qətiyyətlə:
Rüstəmbəy baytarın üzünə baxdı, baytar məsələni anlayıb:
Durub paltolarını geydilər. Boris bunları yarıuçuq bir tövləyə apardı.
Boris təkidlə:
Baytar Rüstəmbəyin üzünə baxaraq:
Qoça atları bir-bir çıxardı. Baytar hamısını müayinə edib, heç birində xəstəlik tapmadı.
Boris baytarın sözlərindən son dərəcə məmnun olaraq, müzəffər bir halda:
Baytar gülümsədi.
14 Tövlənin dışarısında yəhərlənmiş üç at qonaqları gözləyirdi. Mindilər. Atlar götürüldü. Kəndin xarabaları arasından keçib açıqlığa çıxdılar. Ətrafı mərmi dəlik-dəlik etmişdi. Bütün düz və təpələr ala-yarımçıq örtülmüş xəndəklərlə dolu idi. Boş yerə sərf olmuş bu əməyə insan heyrət edirdi. Boris atını yolun sağ tərəfinə döndərdi. Rüstəmbəy də baytarla döndü. Gözlərinin qarşısında geniş bir sahə açıldı. Xırda təpələrin arxasında çal papaqlı fəhlələr görünürdü qucaqlarında bir şeylər daşıyırdılar. Atlar fəhlələrə yaxınlaşıb dayandılar. Boris atdan enən kimi, müsafirlər də endilər. Fəhləbaşı qaçaraq yüyürüb təzim etdi və atların cilovlarından yapışdı.
Arxa tərəfdə xırda qapısı var idi, içəri endilər. Heyrətə mucib olan bir şey yox idi: blindaj təqribən üç kvadrat metrlik, üç xırda pəncərəli çargül bir otaqdan ibarətdi; tavanı payalardan və divarları sementdə yoğrulmuş dəmirlərdən qayrılmışdı. Blindajın ortasına çırpı yığılıb, üzərinə beş dənə altı düyümlük mərmi qoyulmuşdu. Boris üzünü Rüstəmbəyə çevirib başladı:
"Bizim üsul" dedikdə Boris istehza ilə güldü. Blindajı tərk edib üzərinə çıxdılar, fəhləbaşı orada idi. Boris irəli yeridi:
Müsafirlər maraqlandılar piraqsilinə maraqla baxdılar, qaytanı əlləşdirdilər və almanlar blindajı hörərkən arasına köhnə kotanlar qoymuş olduqlarını gördülər. Rüstəmbəy vəzifəsindən doğan bir sıra sualla Borisə müraciət etdi. Bu rəsmi və qeyri-rəsmi söhbətlər qurtardıqdan sonra Boris qo-naqları daldaya götürdu. Bir də bir partıltı eşidildi; blindajdan xəfif tüstü çıxdı, yüyürüşdülər - blindajın üzəri bir az çatlamışdı. Sonra Boris "öz üsulunu" nümayiş etdirdi. Qonaqlar yenə uzaqlaşdılar. Fəhləbaşı blindajdakı çırpıları yandırıb qaçdı. Bu dəfə partlayış zəlzələni andırdı - yer titrədi. Kimsə yerindən tərpənməyə cəsarət etmədi. Boris:
Bir az sonra fəhləbaşı gəldi və mərmilərin tamamən partlamasını xəbər verdi. Qoşdular. Blindajın divarları və tavanı adda-budda xətərlənmişdi. Çatlaq belə görünmürdü. 15 Nahara Zina düşbərə bişirmişdi. Zina sibirli olduğu üçün bu bişmişi çox sevər və gözəl bişirərdi. Gələn qonaqlara həp düşbərə ikram edərdi. Mütəvaze süfrəni səliqə ilə düzəltmişdi: bir qab Voloqod yağı və ağ çörək qoymuşdu; boşqabların yanında iri stəkanlar qoyulması araq olmasını göstərirdi. Baytar əlini yuyarkən gözləri bu stəkanlara sataşdı:
Masanın kənarında oturan Röstəmbəy bığlarını buraraq:
Baytar qəti olaraq:
Rüstəmbəy gülərək:
Bu əsnada gənc fəhlə əlində buğlanan qazanla içərı girdi. Zina qonaqları masaya dəvət etdi. Boris arağı stəkanlara tökməyə başladı. Oturdular. Rüstəmbəyi, təbii, amir sifətilə yuxarıdan oturtdular. Boris ixlaskar bir təbəssümlə qədəhi qaldırdı:
Zina işvəkar bir əda ilə Rüstəmbəyi süzüb:
Rüstəmbəy məmnuniyyətlə baş əydi. Qədəhləri bir-birinə vurdular, sonra diskinər kimi içib üzlərini qırışdırdılar. Yağla çorək ağızları acı təmdən qurtardı. İştaha dillərə qələbə çaldı: kimsə danışmaq həvəsində deyildi. Nəhayət, sükutu Rüstəmbəy pozdu; ayağa qalxıb:
Qədəhlər qalxdı Zina gülərək:
16 Qazalaq bağça kənarında xırda bir evin önündə durdu... Boris və Zina əvvəlcə enib, Rüstəmbəyə və baytara yol göstərdilər. Qonaqları qayış geyməli gözəl bir gənc qarşıladı. Bu, Zaqorin idi.
Zaqorin müsafırləri bütün təfrişatı bir neçə qırıq sandalya və axsaq masadan ibarət geniş bir otağa götürdü. Burada çal bığlı, abdal qiyafəli bir baytar və iyirmi yeddi yaşlarında ağ, dolğun və cazibəli bir xanım var idi. Zina:
Tavandan asılan neft lampasının tutqun işığı can sıxırdı. Zina bunu duyaraq ərkyana:
Zina bununla iktifa etmədi, otağı səliqəyə salmağa başladı. Masanın üzərinə ağ süfrə saldı, arayıb şamlar tapdı, yandırdı və masanın yuxarı və aşağısına qoydu: nəfər gətirən lampanı da bir tərəfdən asdı. Otaq başqa bir şəkil aldı. Çalbığ baytar arvadına müraciət edərək:
Bu əsnada Jenya içəri girdi. Zina:
17 Jenya Zinanın qulağına bir şeylər pıçıldadı, Zina qalxdı. Bir yerdə masanı düzəltməyə başladılar; boşqab düzdülər, çəngəl-bıçaq qoydular. Boşqablar yetmədiyindən dolayı ev adamlarının ikisinə bir boşqab təxsis edildi. Bir az sonra Zaqorin qızarmış bir halda mətbəxdən çıxdı, küncə tərəf yönəlib bir süşə araq gətirib masaya qoydu.
Zina yenə gülə-gülə:
Jenya:
Çalbiğ baylar:
Zina süni heyrətlə:
Mətbəxin qapısı açıldı, içəri yanıq qoxusu ilə bərabər nəfər girdi. Əlində gətirdiyi tavanı masanın üzərinə qoydu və qolu ilə alnının tərini silərək, cəld çıxdı. Jenya qonaqların boşqablarını əlinə alaraq:
Fincanı alar-almaz müsafirlərin şərəfınə qədəh qaldırdı. Zina ərkyana bir tərzdə yanında oturan Rüstəmbəyin stəkanını götürüb, bir qurtum aldı və yenə yerinə qoyaraq:
Borisin səsi bir az kal çıxdı. Zinanın hərəkətindən qısqandığı bəlli idi. Bunu Zina duyar-duymaz dəruni bir zövq aldı. Zina zatən eşq dənızinin sakin halından xoş1anmazdı, yalnız fırtınadan həzz alardı. Odur ki, arabir Borisin ona qarşı bəslədiyi hissləri yoxlamaq üçün onu qısqandırmağa calışırdı. Rüstəmbəyin gəlməsi onun üçün gözəlcə bir vasitə olmuşdu. İkinci qədəhi çalbığ baytar qaldırdı:
Burada Zina onun sözlərini kəsərək:
Baytar "Siz elə zənn edin" sözləri ilə Zinaya cavab verib, nitqinə davam etdi - ...yenə də qadınların şərəfinə içməyi sevirəm. Yaşasın məclisimizə güllər saçan qadınlar! Pinti baytarın şairanə sözləri hər kəsi əyləndirirdi. Ənva cins və nəslə mənsub qədəhlər qalxdı, araq boğazları qıcıqlayaraq keçib getdi. Zina Borisin sakin və laqeyd olmasını duyaraq, yenə xorladı. Gülər çöhrəsini Rüstəmbəyin üzünə yanaşdıraraq, pıçıltı ilə:
18 Artıq araq şüşənin sonuna çatırdı. Spirt beyinləri dumanlandırmışdı. Çalbığ baytar coşaraq arabir:
Boris Zinanın qızarmıs yanaqlarını görərək stəkanındakı arağını sıra daxilində içib masadan qalxdı. Sarsıntılı addımlarla pəncərəyə yanaşdı və divardan asılan gitaranı alıb, koksünə basdı. Titrək barmaqları ilə gərgin simləri dilləndirə-dilləndirə yanıqlı bir şərqi söylədi. Məclisdəkilərin nəşələri bir qat daha dalğalandı. Çalbığ baytarın təklifinə görə arağın sonu qədəhləra töküldü:
Bir də Zaqorin gitaranı qapıb, vals çalaraq fırlandı. Haman, kişilər qadınların belini qucaraq otaqda tur yapmağa başladılar. Boris Zina ilə oynayırdı. Zina turu yarımçıq buraxıb Rüstəmbəyə yönəldi;
Valsdan sonra Boris padespan çaldı. Zaqorinlə gənc baytar xanımları rəqsə dəvət etdilər. Zina ilə Zaqorin böyük müvəffəqiyyət göstərdilər. Sürəkli alqışlarla məclisə xitam verildi. 19 Ətrafda qarın sönük ağartısından başqa gözə bir şey çarpmırdı. Tam bir sükut dünyanın gənc dövrünü andırır, ruha dəhşətlər saçırdı. Qapının şaqqıltı ilə açılması şaxtalı havanı titrədərək əks-sədalar doğurdu. Zinanın qumrov kimi cingildəyən səsi qarlı boşluqları oyadar kimi oldu. Buna mütəaqib sərxoş qəhqəhələr, qırıq ifadələr bir-birinə qarışıb, xülyapərvər qaranlığın sükutuna təkrar-təkrar xələl vurdu. Zina Rüstəmbəyin qoluna sığınaraq yolu sürətlə atlamada idi; gənc baytarla Zaqorin Jenyanın qoluna girmişdilər; calbığ baytarla Boris arxadan gəlirdi. Bunların dəruni övzaları bir-birinin əksi idi; çalbığ nəşə ilə dolu, laübali halda deyir, danışır və arvadının əylənməsindən olduqca məmnun idi; Boris isə iztirab içində çırpınırdı. Zinanın işvəbazlığı, nümayişkar qəhqəhələri, ehtirasa qapılmış dişi ədası Borisə toxunur, qəlbində yaralar vücuda gətirirdi. Qısqanclıq atəşi ilə yanan gözləri Zina ilə Rüstəmbəyi təqib edirdi; onlar uzaqlaşmağa çalışır, get-gedə qarlar ağartısında yekvücud bir kölgə təşkil edən bu iki gənc qaib olur və Borisi də uçuruma doğru sürükləyirdi. Bir də Zinanın uzaqlarda qopan qəhqəhəsi Borisi ildırım kimi vurdu. Əvvəl qeyzlə coşdu, onda xəşin bir erkək mənəmliyi oyandı. Lakin haman buna mütəaqib əksi bir dalğa gələrək, onun dəruni atəşini söndürdü. Hüzn və laqeydlik duyğusu vücudunu aldı. Köksündən talesizliyini andıran kədərli bir səs qopdu; yanıqlı şərqisi ətrafın sükunpərvər dərdlərinə yeni dərdlər artırdı. Uzaqlarda Rüstəmbəyə sarılan Zina əvvəl ərinin səsindən indiyə qədər duymadığı həzzlər duydu; sonra tühaf bir hala düşdü - Borisə yaxın olmaq istədi. Haman Rüstəmbəydən aralanıb, gözləri ilə geriləri seyr etməyə başladı. Rüstəmbəy ona yaxınlaşaraq, onu yenə qucmaq ıstədi. Lakin Zina onu yavaşca itələyərək geri çəkildi və uzaqdan eşidilən səsləri dinləməyə başladı. Rüstəmbəy onun əlindən yapışıb, dodaqlarına aparmaq istədi, Zina isə onun əlini rədd edib:
Zina peşman səslə:
Jenya onu görcək gənclərdən aralanıb, Zinanı qucaqlayaraq kənara çəkdi:
Boris ilə çalbığ baytar yavaş-yavaş irəliləyirdilər. Boris Zinanı Jenya ilə qol-qola gördükdə iztirablı qəlbinə su səpildi; haman səsindəki titrəyiş yox olmağa başladı; qısqanclığı aram buldu. Bu bir neçə dəqiqənin içində çəkdikləri ələmlər ona gülünc göründü. Yanaşıb, əlini Zinanın qoluna keçirdi və çocuq saflığı ilə oxşamağa başladı. 20 Sabah yuxudan gec qalxdılar. O günü müsafırlərin şəhərə dönəcəklərini ev sahibləri bilirdilər. Zinanın israrən:
Çayı içib qazalağa mindilər. Planlarına görə Boris Yazlaves monastırını onlara göstərməli idi. O da ön tərəfdən oturub yola düşdülər. Qar lopa-lopa yağırdı. Gecəki kefdən sonra hər kəsdə bir süstlük vardı. Kimsə danışmaq istəmir, yalnız ətrafın seyri ilə məşğul idi. Bu halla da monastırın qapısına çatdılar. Boris əvvəlcə qazalaqdan enib qapını döydü, sonra içəri girib, icazə almağa getdi. Çox çəkmədən geri gəldi:
Daş döşəli yolla gedib, balaca bir otağa girdilər. Burada bunları 44-45 yaşlı rəhban libaslı bir qadın qarşıladı. Bu, buranın müdiri imiş. Ziyarətçiləri polyaklara məxsus dadlı nəzakətlə qarşılayıb, monastıra təşyi etdi. Gözəl koridorlardan kecib, mərmər məlaikə heykəlli pilləkənlə yuxarı çıxdılar, balkondan kilsəyə tamaşa etdilər. Hər yer boş idi. Vaxtilə kübar ailələrinə mənsub qızlar burada tərbiyə və təhsil görərmişlər. Müharibə üzündən hər kəs Avstriyanın içərilərinə çəkilmişdi. Müdir qadınla bir neçə xadimədən başqa buralarda kimsə qalmamış. Bunlar monastırın bəkçiliyini bir müqəddəs vəzifə bilərək, müharibədən doğan bütün zülm və vəhşətə qarşı illərdən bəri fədakarlıq göstərə bilmişdilər. Ötüb keçən rus soldatları tərəfindən bu qadın dəfələrlə təhqir olunmuş, soyulmuş və əzablar görmüşdü. Monastırın gümüş qabları, tarla və bostanların toxumluqları belə çalınmışdı. Təbiidir ki, qadın rusların qələbəsinə açıqdan-açığa zidd idi. İmkan olsaydı, kimsəni monastır qapısından içəri buraxmazdı. Nə etməli ki, müharibə zorbalıqları qadının milli və dini heysiyyətini qırmış, onu boyun əyməyə məcbur etmişdi... Ziyarətçilər geniş otaqlarda yerləşən kitabxanaya gəldilər. Minlərcə cildlər məftil şəbəkəli çərçivələr arxasında dolablara düzülmüşdü. Qar basmış bağa enib, sönük xiyabanları, xaraba bostanları, çiçəkliyi, oranjereyaları, tövləni... bir neçə dəfə gəzdilər, vaxtilə parlaq bir mədəniyyət məhsulunun xarabazara döndüyünün şahidi oldular. Nədənsə monastırın bu qədər ələmli mənzərəsi hər kəsdən artıq Rüstəmbəyə təsir etdi. Polyakların fəlakətini məhkum millət nümayəndəsi sifətilə daha yaxından, daha səmimi olaraq duya bildi. Çoxdan bəri uyumuş milli hissi qələyana gəldi. Halını kimsəyə bildirmədən monastırı tez tərk etməyə çalışdı. Dərin bir sükut içində qazalağına əyləşdi və qəm möhrü ilə qapanmış dodaqları şəhərə çatıncaya qədər bir dətə də olsun qımıldanmadı. Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|