İlk mecliS

İLK MECLİS

Nurer UĞURLU başkanlığında bir kurul tarafından hazırlanmıştır.

Dizgi - Baskı - Yayımlayan:

Yeni Gün Haber Ajansı

Basın ve Yayıncılık A.Ş.

Nisan 1999

İLK MECLİS

Ord. Prof. Dr.

Hıfzı Veldet Velidedeoğlu

CGAZETESİNİN

OKURLARINA ARMAĞANIDIR.
ÖNSÖZ
Kuvayı Milliye Ruhu: 70 yıl önce, 23 Nisan 1920'de Ankara'da toplanan ilk Büyük Millet Meclisi, ''Kuvayı Milliye Ruhu''nu temsil eden bir meclisti.

Ne demekti ''Kuvayı Milliye ruhu?''

Ulusal güçlerin bütün milletçe benimsenme ve özümsenmesinden oluşan bir ruh, ulusal bir kükreyiş demekti bu. Yunanlılar 15 Mayıs 1919'da İzmir'e çıkmış, Anadolu'nun içlerine doğru ilerliyordu. Millet her yerde tedirgindi. Yer yer ''Müdafaa-i Vatan'', ''Müdafaa-i Hukuku Milliye'', ''Vilayatı Şarkıye Müdafaa-i Hukuk'', ''Reddi İlhak'' gibi türlü adlar altında dernekler kurulmuştu.

Mustafa Kemal Paşa 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıktığında, direniş odakları böyle dağınık ve güçsüzdü. Mustafa Kemal'in parolası ''Kuvayı Milliyeyi âmil, iradeyi milliyeyi hâkim kılmak'' idi. Bu parola Amasya buluşmasından Erzurum Kongresi'ne, oradan Sıvas Kongresi'ne ulaştı. Sıvas Kongresi'nde, yurttaki bütün müdafaa-i hukuk dernekleri ''Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'' adı altında birleştirildi; ''Kuvayı Milliyeyi âmil, iradei milliyeyi hâkim kılmak'' (Ulusal güçleri harekete geçirmek, ulusal istenci egemen kılmak) sloganı Amasya'dan Erzurum'a, Erzurum'dan Sıvas'a, oradan da Ankara'ya ulaşarak ilk Büyük Millet Meclisi'nin de parolası oldu.

İlk Meclis'in, Kuvayı Milliye ruhunu temsil ettiğini söylemekliğim bundandır.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin birinci devresi 23 Nisan 1920'de başlayıp eylemli olarak 21 Mayıs 1923 tarihine kadar sürdü; ama hukuksal olarak İkinci Meclis'in işe başlama tarihi olan 11 Ağustos 1923'e değin görevi bitmedi. Bu devreye ''İlk Meclis'' denir. Buradaki ''devre'' sözcüğü ''seçim dönemi'' demektir. Osmanlıcada buna ''devre-i intihabiye'' denirdi. Biz, görevi üç yıldan biraz fazla süren bu Meclis'e Birinci Meclis ya da yukarıda belirtildiği gibi İlk Meclis diyoruz. Ulusal Kurtuluş Savaşı'nı Mustafa Kemal Paşa'nın önderliğinde bu Meclis sürdürmüş ve kazanmıştır; önemi bu yönden çok büyüktür.

Seçimlerin yenilenmesiyle oluşan İkinci Meclis, 11 Ağustos 1923'te göreve başlayıp eylemli olarak 26 Haziran 1927 tarihine kadar sürer. Hukuksal olarak ise görevi, yeni seçimler sonunda gelen Üçüncü Meclis'in işe başlama tarihi olan 1 Kasım 1927'ye değin devam eder.

Üçüncü Meclis'in görev süresi ise 1 Kasım 1927'den başlayıp 1 Kasım 1931'de biter.

Ben, Meclis'in ilk açıldığı gün olan 23 Nisan 1920'den 1 Ocak 1929 tarihine kadar her üç Meclis'te türlü görevlerde bulundum. Bunlar Cumhuriyet tarihinin en ilginç ve önemli meclisleridir: Birinci Meclis, az önce vurguladığım gibi ''Milli Mücadele Meclisi'', İkinci ve Üçüncü Meclisler ise ''Siyasal ve toplumsal devrim meclisleri''dir. Bu nedenle hem Milli Mücadele'nin başından sonuna değin bütün evrelerini hem de devrimlerin türlü aşamalarını onların içinde yaşadım.

Şunu hemen not etmeliyim ki, İlk Meclis'te göreve başladığımda, o zaman ''Sultani Mektebi'' denilen Ankara Lisesi'nin 11. sınıfına yeni geçmiştim. Okulun tatili bitince, lise öğrenimimi tamamlamak için 5 Ekim 1920'de liseye geri döndüm. 11 ve 12. sınıfı bitirip lise diplomamı aldıktan sonra, yani tam iki yıl geçince, Ekim 1922'de Ankara'ya dönüp ilk Meclis'te yeniden memurluğa başladım.

Meclis'ten uzak kaldığım bu iki yıl, birbirini izleyen rastlantılar zinciriyle, çoğunca kendi istencim dışında, beni Milli Mücadele Anadolusu'nun türlü yörelerine sürükledi. Bu sürüklenişin başlangıcında çok üzülmüştüm, ama Ulusal Kurtuluş Savaşı'nın etki ve yansımalarını yurdumuzun türlü yörelerinde izlemek ve gözlemlemek fırsatı verdiği için bu olgunun yetkinleşmemde büyük payı oldu. İki yıl içinde Anadolu'nun türlü yörelerini, dahası, düşman siperlerine çok yakın olan savaş cephesini, düşman işgali altındaki İstanbul'u gördüm, gözlemlerimi not ettim.

İlk Meclis'in hem başlangıç hem de son yılında, onun içinde görevli olarak yaşamış olmak, genç yaşta beni daha da çok olgunlaştırdı. Bu Meclis, belki de dünya tarihinde benzeri olmayan bambaşka bir ulusal kuruluştur. Ulusal Kurtuluş Savaşı'nın, bütün Türk ulusunu kapsayıcı olarak 19 Mayıs 1919'da Atatürk'ün Samsun'a çıkışı ile başladığını ve 9 Eylül 1922'de İzmir'in kurtarılması ile sona erdiğini kabul edersek, ben bu iki tarih arasındaki üç buçuk yıllık süre içinde Milli Mücadele'ye ilişkin en önemli olayların kimi zaman tam odak noktasında, kimi zaman kıyı ve köşesinde, herhalde, gerek yer gerek düşünce yönünden, her an içinde bulundum. Bu üç buçuk yıllık zaman parçasındaki yaşantılarım benim yaşamımda normal olarak akıp geçen ''yıl'' ya da ''ay''larla ölçülen bir yaşam süreci değil, kimi zaman saat, hatta dakikalarla bile ölçülemeyen coşku, korku, gerilim veya mutluluklarla dolu bir yaşantılar zinciridir. Şimdi aradan yetmiş yıl bir süre geçtikten sonra bu zincirin kimi halkalarını bir kitapta derli toplu anlatmayı yararlı gördüm.

Şunu hemen belirtmeliyim ki, Milli Mücadele'ye savaş boylarında eylemli bir katkım olmadı, olamazdı; yaşım elverişli deiğldi. Bu nedenle, yazdıklarım bir başarının öyküsü değil, çok önemli bir tarih döneminde Ankara, Anadolu ve İstanbul'daki gözlem ve izlenimlerimin, özellikle İlk Meclis'in öyküsüdür. Bunları anlatırken, o dönemin koşulları dolayısıyla, vaktinden önce olgunlaşıp ülkemizin türlü sorunları üzerinde kendine göre bir görüş açısı edinmiş liseli bir gencin yetmiş yıl önceki gözlemlerini, ruh tazeliğini ve arılığını bozmadan, olabildiğince doğru ve tıpkısı tıpkısına kâğıda aktarmaya çalıştım.

Şurasını önemle belirtmeliyim ki bu kitap bir yandan ilk Meclis'i bütün yönleriyle tanıtmak isteyen ''bilgi verme'', öte yandan da ''anılarımı açıklama'' amacını güdüyor.

Bilginin kaynağı, TBMM'nin açık ve gizli Zabıt Cerideleri (Tutanak Dergileri), Atatürk'ün Büyük Söylev'idir (Nutuk). Anıların kaynağı ise küçük güncelerim, o dönemdeki fotoğraflarım, kişisel gözlem ve izlenimlerimdir. Kısacası kitap, bilgi ve anılardan oluşan karma bir nitelik taşımaktadır. Bu, doğaldır. Hem İlk Meclis'te hem de Anadolu'nun türlü önemli merkezlerinde ve İstanbul'da toplam üç buçuk yıl bulunmuş bir insanın o dönemi olabildiğince eksiksiz anlatabilmesi, ancak sözünü ettiğim iki kaynağı kullanmakla mümkün olabilirdi. Ben bunu yaptım.

İkinci ve Üçüncü Meclisler de çok önemlidir. Ancak bu kitabın konusu değildir; bunlar belki ayrı bir kitapta ele alınabilir.
İstanbul-Göztepe, 23 Nisan 1990

Hıfzı Veldet Velidedeoğlu
İLK MECLİS'İN KURULUŞU VE TÜRLÜ YÖNLERİ
I. İSTANBUL MEBUSAN MECLİSİ'NİN

KAPATILMASI VE ULUSAL ANT

(MİSAKI MİLLİ)
Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyeti Temsiliyesi (yönetim kurulu) Sıvas'tan Ankara'ya taşınıp bu kente çalışma merkezi olarak yerleştikten bir süre sonra İstanbul Hükümeti, Osmanlı Mebusan Meclisi'ni (Osmanlı Parlamentosu'nu) toplamak için genel seçim yapılmasına karar verdi. Anadolu'nun düşman işgali altında bulunmayan bölgelerinde Osmanlı ''intihab-ı mebusan kanunu''na (milletvekilleri seçim yasası) göre iki dereceli seçim yapılarak seçilen mebuslar İstanbul'a gitmeye başladılar. Bu seçimlerde çoğunlukla Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin desteklediği adaylar kazanmıştı. Cemiyetin başkanı Mustafa Kemal Paşa, İstanbul'da toplanacak olan Mebusan Meclisi'ni güvencede görmüyor, Meclis'in Anadolu içlerinde güvenli bir yerde toplanmasını istiyordu. Ne yazık ki, onun bu öngörüsüne önem verilmedi; Mebusan Meclisi İstanbul'da toplandı.

16 Mart 1920'de İngilizlerle savaş ortakları Fransız ve İtalyanlar İstanbul'u eylemli olarak askeri işgal altına alınca üyelerinin büyük çoğunluğu Anadolu'daki Milli Mücadele'yi destekleyen Mebusan Meclisi kapatıldı. Mustafa Kemal'in yakın arkadaşlarından bir bölümü, Rauf (Orbay) Bey başta olmak üzere, Milli Mücadele yanlısı birçok üye ve yurtsever kişi İngilizler tarafından Malta Adası'na sürgün edilip gözaltına alındı. Bir bölüm mebuslar da çok güç koşullar altında Anadolu'ya kaçarak Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne katıldı.

İlk Meclis'i ve Ulusal Kurtuluş Savaşı sırasında Anadolu ve İstanbul'un durumunu anlatmaya geçmeden önce, İstanbul Mebusan Meclisi'nden söz etmemin nedeni, bu Meclis'in vermiş olduğu en önemli kararı, yani Misakı Milli (Ulusal Ant) adıyla anılan ünlü bildirgeyi vurgulamak içindir. Osmanlı Mebuslar Meclisi'nce 17 Şubat 1920 tarihinde kabul edilen ''Misakı Milli''nin, günümüzün Türkçesine çevirdiğim tam metni şöyledir:
ULUSAL ANT
Osmanlı Mebuslar Meclisi üyeleri, devlet ve ulus bağımsızlığının; ancak haklı ve sürekli bir barışa kavuşmak için göze alınabilecek ödünlerin en son sınırını içeren aşağıdaki ilkelere eksiksiz uyulmak koşuluyla sağlanabileceği ve bu ilkeler dışında bir Osmanlı devlet ve toplumunun kalımlılığına olanak bulunmadığı inancına varmışlardır:

Madde: 1 - Osmanlı ülkesinin, yalnız Arap çoğunluğunca oturulan ve 30 Ekim 1918 günlü Ateşkes Antlaşması'nın yapıldığı sırada düşman ordularının işgali altında kalan bölümlerinin yazgısı, halkın özgürce açıklayacağı olaylara göre belirlenmelidir. Adı geçen ateşkes sınırları içinde ise din, ırk ve soyca birlik ve karşılıklı, saygı, özveri duygularıyla dolu olan sosyal ve toplumsal hakları ile bölge koşullarına hepten saygılı bulunan Osmanlı-İslam çoğunluğunun oturduğu toprakların tümü, eylemli ya da varsayımlı hiçbir nedenle bölünmez bir bütündür.

Madde: 2 - Özgürlüğe kavuşur kavuşmaz halkın oylarıyla anavatana katılmış olan Kars, Ardahan ve Batum için yeniden özgürce oylamaya başvurulmasını kabul ederiz.

Madde: 3 - Batı Trakya'nın, Türkiye barışına değin askıda bırakılan tüzesel (hukuksal) durumu da ora halkının tam bir özgürlük içinde açıklayacağı oylara göre saptanmalıdır.

Madde: 4 - İslam Halifeliği'nin yeri, sultanlığın merkezi ve Osmanlı devletinin başkenti İstanbul'un ve Marmara Denizi'nin güvenliği, her türlü tehlikeden korunmuş olmalıdır. Bu ilke saklı olmak koşuluyla, Akdeniz ve Karadeniz Boğazları'nın ticarete ve dünya ulaşımına açık olması konusunda, bizimle birlikte bütün öteki devletlerin oybirliğiyle verecekleri karar geçerlidir.

Madde: 5 - İtilaf devletleri ile onların savaştaki hasımları ve kimi ortakları arasında antlaşmalarla saptanan ilkeler uyarınca, azınlıkların hakları, komşu ülkelerdeki Müslüman halkın da özdeş haklardan yararlanmaları (koşul ve) inancıyla tarafımızdan desteklenip güvence altına alınacaktır.

Madde: 6 - Ulusal ve tutumsal (ekonomik) gelişmemize olanak sağlamak ve işlerin çağdaş bir yönetim düzeniyle yürütülmesinde başarıya ulaşabilmek için her devlet gibi bizim de gelişme koşullarını sağlamakta bağımsız ve tam özgür olmamız, yaşam ve varlığımızın temelidir. Bu nedenle siyasal, yargısal, parasal gelişmemize engel olacak sınırlamalara (kapitülasyonlara) karşıyız.

Saptanacak (dış) borçlarımızın ödenme koşulları bu ilkelere aykırı olmayacaktır.

Yeni Türkiye Cumhuriyeti Ulusal Ant'ta belirlenmiş olan sınırlar içinde kurulmuştur. Bu Ant'ın önemi, Ulusal Kurtuluş Savaşı'nın amacı bakımından büyüktür.

Ancak şurasını önemle not etmek gerekir ki Osmanlı Mebusan Meclisi '' Misakı Milli''yi, doğal olarak Osmanlı devletinin ayakta kalıp yaşayacağı varsayımıyla kabul etmiş bulunuyordu. Türkiye'de 3.5 yıl sonra cumhuriyetin ilan edileceği, Misakı Milli'yi kabul eden Osmanlı Mebusan Meclisi üyelerinden hiç kimsenin aklından geçmiyordu ve geçemezdi de. Nitekim ileri bölümlerde görüleceği gibi İlk Türkiye Büyük Millet Meclisi de kendisine hedef olarak ''cumhuriyetin kurulmasını'' değil, ''Makam-ı Hilafet ve Saltanat'ın tahlisini" ve yurdun düşmandan kurtarılmasını saptamıştı.

Büyük Utku'dan (zaferden) ve İzmir'in kurtarılmasından sonra olaylar yıldırım hızıyla değişecek, gelişecek, sonunda cumuhriyete varılacaktır.
II. İLK MECLİS'İN TOPLANTIYA ÇAĞRILMASI
İstanbul Mebusan Meclisi'nin kapatılması haberi Ankara'ya ulaşır ulaşmaz Mustafa Kemal Paşa ''salahiyeti fevkaladeyi haiz bir meclisin'' (olağanüstü yetkili bir meclisin) Ankara'da toplanmasına karar verdi (*) ve bu kararını 19 Mart 1920'de aşağıdaki telgrafta görülen sivil ve askeri makamlara bildirdi.

İllere, Bağımsız Sancaklara ve

Kolordu Komutanlarına
Devlet başkentine de İtilaf devletlerince resmi olarak el konulması, yasama, yargı ve yürütme erklerinden oluşan ulusal devlet gücünü kırmış ve Mebuslar Meclisi, bu durum karşısında görev yapamayacağını hükümete resmi olarak bildirip dağılmıştır. Şu duruma göre devlet başkentinin korunmasını, ulusun bağımsızlığını ve devletin kurtarılmasını sağlayacak önlemleri düşünüp uygulamak üzere ulusça olağanüstü yetki verilecek bir meclisin Ankara'da toplantıya çağrılması ve dağılmış olan mebuslardan Ankara'ya gelebileceklerin de bu meclise katılmaları zorunlu görülmüştür. Bunun için aşağıda bildirilen yönerge uyarınca, seçimlerin yapılmasını yurtseverliğinizden ve anlayışlılığınızdan beklerim:

1- Ankara'da, olağanüstü yetkili bir meclis, ulusun işlerini yürütmek ve denetlemek üzere toplanacaktır.

2- Bu meclise üye olarak seçilecek kişiler, mebuslara ilişkin yasal koşullara uyacaklardır.

3- Seçimde sancaklar seçim bölgesi olacaktır.

4- Her sancaktan beş üye seçilecektir.

5- Her sancakta, ilçelerden gelecek ikinci seçmenlerle sancak idare ve belediye meclisleriyle Müdafaa-i Hukuk yönetim kurullarından; illerde, il merkez kurullarından ve il yönetim kurulu ile il merkezlerindeki belediye meclisinden ve il merkeziyle merkez ilçesi ve merkeze bağlı ilçelerin ikinci seçmenlerinden oluşacak bir kurulca belli günde ve oturumda seçim yapılacaktır.

6- Meclis üyeliğine, her parti, dernek ve toplulukça aday gösterilebileceği gibi her kişinin de bu kutsal savaşa eylemli olarak katılması için bağımsız adaylığını istediği yerden koymaya hakkı vardır.

7- Seçimlere her yerin en yüksek sivil yöneticisi başkanlık edecek ve seçimin doğru ve yolunda yapılmasından sorumlu olacaktır.

8- Seçim gizli oyla ve salt çoğunlukla yapılacak; oyları, kurulun kendi içinden seçeceği iki kişi, kurul önünde sayacaklardır.

9- Seçim sonunda, bütün kurul üyelerinin imza edecekleri ya da kendi mühürleriyle mühürleyecekleri üç tane tutanak düzenlenecek; bir tanesi yerinde alıkonularak öteki iki taneden biri seçilen kişiye verilecek, öteki de Meclis'e gönderilecektir.

10- Meclis üyeliğine seçilenlerin alacakları ödenek, daha sonra Meclis'çe kararlaştırılacaktır. Ancak, geliş yollukları, seçimi yapan kurulların zorunlu giderleri olarak uygun görecekleri tutarlar üzerinden her yerin hükümetince sağlanacaktır.

11- Seçimler, en geç on beş gün içinde Ankara'da çoğunlukla toplanmayı sağlamak üzere belirtilerek üyeler yola çıkarılacak ve sonuç, üyelerin adlarıyla birlikte hemen bildirilecektir.

12- Bu telin varış saati bildirilecektir.

Çıkma: Kolordu komutanlıklarına, illere, bağımsız sancaklara bildirilmiştir.
Temsilciler Kurulu adına

Mustafa Kemal
22 Nisan 1920 günü de Anadolu'daki sivil ve askersel makamlara bir telgrafla şu buyruğu verdi:

''Tanrı'nın yardımıyla Nisan'ın 23. Cuma günü Büyük Millet Meclisi açılarak çalışmaya başlayacağından o günden sonra bütün sivil ve askeri makamların ve bütün ulusun emir alacağı en yüksek kat bu Meclis olacaktır. Bilgilerinize sunulur'' (*)
Böylece Büyük Millet Meclisi'nin toplanması için bütün işlemler tamamlanmış oldu.
III. İLK MECLİS'İN AÇILIŞI, BİRİNCİ OTURUM
Günlerden 23 Nisan 1920 Cuma. Tatlı ve ılık bir bahar günü. İngilizler ve müttefiklerince işgal edilmiş olan İstanbul'un son Mebuslar Meclisi'nden kaçıp gelebilen mebuslarla Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyeti Temsiliyesi Reisi Mustafa Kemal Paşa'nın genelgesi ve çağrısı üzerine il meclislerince yerinde seçilmiş olan milletvekilleri Ankara'ya ulaştılar. O gün Meclis açılacak. Cuma namazı Hacıbayram Camii'nde kılındı. Kurbanlar kesildikten sonra İlk Türkiye Büyük Millet Meclisi açıldı.

Meclis vaktiyle İttihat ve Terakki Kulübü olarak yapılmış olup Birinci Dünya Savaşı'ndan yenik çıktığımız için Ankara'ya kadar sokulan birkaç Fransız subayına bir süre konut olmuş, sonradan, yani ikinci Meclis binası yapılınca uzun süre Halk Partisi'nin merkez binası olarak kullanılmış bir yapı. Bugün İnkılap Tarihi Müzesi olarak aynı doğrultuda görevini sürdürüyor.

O zaman bu binanın birçok bölümü henüz tamamlanmamış olduğu için ivedi olarak onarılıp tamamlanmış. Toplantı salonu küçük, mobilya adına Ankara Valiliği bürolarından, şuradan buradan derlenmiş kırık dökük bazı eşya var. Milletvekilleri Ankara Öğretmen Okulu'ndan ve Ankara Sultanisi'nden (lisesinden) getirilmiş öğrenci sıralarında oturuyorlar.

Bunların kılıkları, giysileri, yaşları, düşünsel düzeyleri ve görgüleri başka başka ve çok değişik; beyaz sarıklı, ak sakallı, cüppeli, eli tespihli hocalarla pırıl pırıl üniformalı genç subaylar; yazma veya şal sarıklı aşiret beyleri, külahlı ağalar ve kavuklu çelebilerle Avrupa'daki yükseköğrenimlerini bitirip yeni dönmüş, Batı kültürüyle yetişmiş, nokta bıyıklı, ''Kuvayı Milliye'' kalpaklı gençler yan yana oturuyorlar.

İlk gün sayıları yirmiyi geçmeyen Meclis memurları da şuradan buradan gelmiş, daha doğrusu getirilmiş. Ankara ilinin bürolarından çağrılan memurların Abdülhamit ve Meşrutiyet dönemlerini yaşamış olanlarından çoğu, İstanbul'daki Sultan hükümetine ve Saray'a karşı başkaldırma niteliğinde gördükleri böyle bir kurumun içine, memur kimliğiyle de olsa karışmayı ihtiyatlı bulmamış olacaklar ki Meclis memurluğunu kabul etmemişler. Okullar erken tatil edildiğinden Ankara Lisesi (o zamanki adı ile Mektebi Sultanisi) ve Darülmuallimin (Öğretmen Okulu) öğretmenleri Meclis'te memurluk görevine çağrılınca koşa koşa gelmişler. Lisenin yüksek sınıf öğrencilerinden elyazısı düzgün olan kimileri de mübeyyiz (yani resmi yazıların müsvettelerini temize çeken kâtip) olarak alınmışlar. Müdürü, öğretmeni, öğrencisi, il sağlık müdürü; defterdarlık kalemi bürosu şefi, genç dinamik Birinci Dünya Savaşı'nda uzun yıllar görev yapmış bir kurmay subayı olan başkâtipleriyle birlikte Meclis Yazı Kurulu (hey'eti tahririyesi) adı altında birleşerek uyumlu ve ideal bir çalışma kurulu oluşturmuşlar.

İlk Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin her yanında uyum var.

Gerçi milletvekillerinin kılık kıyafetleri değişik ve renk renk, öğrenimlerine ve yetişme ortamlarına göre düşünce yöntemleri değişik, ama gönülleri ve amaçları bir. Gerçi Meclis binası küçük ve eşyası gösterişsiz, ama dava büyük.

Bu Türk ulusunun ölüm-kalım savaşı davası. Tarihte bağımsızlığını hiç yitirmemiş olan Türk ulusu ya düşmanı yurdundan kovacak ve özgür yaşayacak ya da son erine kadar ölecek. Parola bu.

Gerçi silah, cephane ve düzenli ordu yok, ama Mustafa Kemal Paşa'nın önderliğinde Türk halkının birleşmiş çelik istenci var.

Gerçi para yok, ama halkın cömertliği ve gönül zenginliği sonsuz.

Gerçi düşman bir değil, pek çok; zayıf değil, çok güçlü; ama Türk'ün kükreyişi ve bağımsız azmi daha güçlü.

Meclis'te herkes yerini almıştı. En yaşlı üye Sinop Milletvekili Şerif Bey, Meclis'i o gün, yani 23 Nisan 1920 Cuma günü saat 14.00'te kısa bir konuşma ile açtı.

Küçük toplantı salonunun iki yanındaki dar dinleyici locaları ve bunlara çıkan merdivenler hiç yer kalmamacasına dolu.

Ben, toplantı salonunun, bizim kalem odasına yakın olan kapısının hemen yanındaki merdivenin alt basamağında, locanın oturduğu direğin yanında ayakta duruyorum.

Başkanlık kürsüsünün önünde bulunan konuşmacı kürsüsünün hemen önünde, daha alçak bir sırada tutanak kâtipleri ve tutanak grubu şefi, yüzleri milletvekillerine ve arkaları kürsüye dönük olarak yerlerini aldılar.

Bu tablo ve salondaki bekleyiş dakikaları, çok canlı bir resim, bir sinema filmi gibi, en küçük ayrıntılarına kadar bugün de gözlerimin önündedir. Lisenin onuncu sınıfından on birinci sınıfa henüz geçmiş, on altı yaşını bile tam doldurmamış bir gencin o tarihsel andaki yürek çarpıntılarını da hâlâ duyarım.

En yaşlı üye Şerif Bey vakarlı ve yaşına göre çok dik bir yürüyüşle ağır ağır başkanlık kürsüsüne çıkıp açış söylevini okudu.

Bağılsız koşulsuz (kayıtsız şartsız) Türk bağımsızlığının Ulusal Kurtuluş Savaşı'ndaki ilk ve değişmez belgesi olan bu söylevi, günümüzün diline çevirip aşağıya alıyorum:

''Saygıdeğer dinleyiciler:

İstanbul'un, geçici kaydıyla yabancı güçler tarafından işgal olunduğu, bütün temelleriyle halifelik makamının ve hükümet merkezinin bağımsızlığının yok edildiği hepinizce bilinmektedir. Bu duruma baş eğmek, ulusumuzun bize sunulan yabancı tutsaklığını kabul etmesi demektir. Ancak tam bağımsızlık (istiklali tam) ile yaşamak için kesinlikle kararlı olan ve ezelden beri özgür ve başına buyruk yaşamış bulunan ulusumuz tutsaklık durumunu son derece sertlik ve kesinlikle reddetmiş ve hemen vekillerini toplamaya başlayıp yüksek meclisinizi oluşturmuştur. Bu yüce Meclis'in en yaşlı üyesi kimliğiyle ve Tanrı'nın yardımıyla ulusumuzun iç ve dış tam bağımsızlık (istiklali tam) içinde yazgısının sorumluluğunu doğrudan doğruya yüklenip kendisini yönetmeye başladığını bütün cihana duyurarak Büyük Millet Meclisi'ni açıyorum. Kutsal olarak bağlı olduğumuz bütün Müslümanların Halifesi ve Osmanlıların Padişahı Altıncı Sultan Mehmet Hazretleri'nin yabancı boyunduruğundan kurtarılmasında ve saltanatın sürekli merkezi olan İstanbulumuz ile işgal altında ve türlü kıyım ve işkence içinde nesnel ve tinsel (maddi ve manevi) bakımdan insafsızca yok edilmekte olan zulüm görmüş bütün illerimizin kurtarılmasında bizi başarılı kılmasını yüce Tanrı'dan dilerim.''

Bu konuşma Türk ulusunun kendi egemenliğini artık tümüyle kendi eline aldığının ilk açıklaması ve müjdecisidir. Gerçi konuşmanın sonuna ''Bütün Müslümanlığın Halifesi ve Osmanlıların Padişahı'nın düşmanın elinden kurtarılması sözü eklenmişse de bu ek Padişah Vahdettin'in taç ve tahtını korumak kaygısıyla, Türk ulusunun İstiklal Savaşı'nı hiçbir zaman hoş görmeyen, dahası, İngilizlerle anlaşan hain bir padişah olduğunu henüz bilmeyenleri, Ulusal Kurtuluş Savaşı'na karşı harekete geçirmemek için alınmış psikolojik bir önlemden başka bir şey değildi.

Nitekim Ankara Milletvekili Mustafa Kemal Paşa, Büyük Millet Meclisi'nin 24 Nisan 1920 Cumartesi günü yapılan ikinci toplantısında, Mondros Mütarekesi'nden o güne kadarki siyasal olayları ve o günkü siyasal ve hukuksal durumu Meclis'e bildiren uzun tarihsel açıklamaları arasında sözü hilafet ve saltanata da getirerek harfi harfine şöyle demişti:

''Hilafet ve saltanat makamının tahlisine muavaffakiyet hasıl olduktan sonra padişahımız ve Halife-i Müslümin Efendimiz bir nevi cebr-ü ikrahtan âzâde (baskı ve tehditten kurtulmuş), tamamıyla hür ve müstakil olarak kendisini milletin aguşu sadakatinde (sadık bağrında) gördüğü gün Meclisi âlinizin tanzim edeceği esasatı kanuniye dairesinde vaz'ı muhterem ve mübeccelini ahzeder (alır).''

Bu sözlerin üzerindeki süslü ve yaldızlı tabaka çıkarılırsa anlamı şöyle olur: ''Padişah Meclis'in ve dolayısıyla milletin emrine bağlıdır, onun vereceği karara uymakla yükümlüdür.''

Meclis'in ilk günkü toplantısında gerek İstanbul'dan gelen mebusları gerek Anadolu'dan ve Rumeli'den yeni seçilmiş olan milletvekillerinin seçim tutanaklarını incelemek üzere iki komisyon seçilmiş, başka bir işlem yapılmamıştır.