İmam həSƏNƏ (Ə) VƏSİYYƏTİNİN ŞƏRHİ İLƏ Əxlaq dərsləRİ) İKİNCİ Cİld müƏLLİF: ustad misbah yəZDİ

TƏ’XİR MÜVƏFFƏQİYYƏTİN BƏLASIDIR

Əhli-beytin (ə) buyuruqlarında və bu ailənin böyüklərinin bütün kəlamlarında diqqət mərkəzində olan məsələlərdən biri fürsətin qənimət sayılmasıdır. İnsan öz məqsədlərinə nə vaxt gəldi çata bilməz. Yə’ni hər bir işin həyata keçməsi üçün münasib şərait lazımdır. Ümumiyyətlə, insan öz məqsədini həyata keçirmək üçün münasib şərait, fürsət axtarışında olmalıdır. Əslində insan həyatının hər bir anı müəyyən bir məqsədin həyata keçməsi üçün daha münasibdir. İnsanın fiziki və mə’nəvi durumu hər yaş dövründə-növcavanlıqda, gənclikdə və qocalıqda müəyyən bir vəziyyətdə olur. Hər yaş dövrünün öz tələbləri vardır. Bə’zən yaşlı bir adamın gördüyü hansısa işi bir gənc bacarmır. Əksinə də ola bilər, bir gəncin asanlıqla gördüyü iş yaşlı adamın əlindən gəlmir. Demək, hər bir yaş dövrü hansısa işlərin görülməsi üçün daha münasibdir. Çünki hər bir yaş dönəmində insanın fiziki və ruhi halı, psixoloji durumu, ictimai mövqeyi müəyyən bir iş üçün daha münasib olur. Hər hansı bir işin görülməsi üçün hətta məkan da şərtdir. Yə’ni bir işin görülməsi üçün konkret münasib məkan mövcuddur. Məsələn, təhsil almaq məqsədi ilə insanlar öz şəhərlərini tərk edib, hər hansı bir şəhərdə cəmləşirlər. Çünki onların öz şəhərlərində təhsil almaq üçün münasib şərait mövcud deyil. Demək, müəyyən bir işin görülməsi üçün müxtəlif zəruri şərtlər eyni zamanda ödənməlidir. Əgər bütün şərtlər ödənməsə, işin həyata keçməsi üçün münasib şərait yaranmaz. Bir işin görülməsi üçün müxtəlif şərtlərin eyni zamanda həyata keçməsi, ödənməsi, münasib məkan, münasib ruhi durum, münasib fiziki hal kimi şərtlərin ödəndiyi məqam «fürsət» adlandırılmışdır. «Fürsət» bir işin həyata keçməsi üçün müxtəlif amillərin toplandığı bir haldır. İnsan düşünməlidir ki, görən bu yaşda, bu zamanda, bu məkanda, bu ailə vəziyyətində nəzərdə tutduğu işi həyata keçirmə bilərmi? Hal-hazırda mövcud olan şəraitdə insanın özü və başqaları üçün faydalı olan işin necə gerçəkləşməsi müəyyənləşdirilməlidir. Müxtəlif amillərin və şərtlərin mövcud olduğu halı müəyyən məqsədin həyata keçməsi üçün qənimət saymaq lazımdır və bu hal «fürsət» adlanır. Çünki yaranmış şəraitin bir də ələ düşüb-düşməyəcəyi mə’lum deyil. Bu məsələlər ona görə ciddi vurğulanır ki, insan unutqan və qafil bir mövcuddur. Cavanlığın daimi olmadığını hamımız bilirik. Amma özümüzü elə aparırıq ki, guya həmişə cavan qalacağıq. Unuduruq ki, bir gün yaş ötəcək və gücümüz azalacaq. Bu gün görə biləcəyimiz işi, mümkündür ki, sabah görə bilməyək. Bə’zən o qədər qəflətdə oluruq ki, başqaları nə qədər nəsihət etsə də, bu nəsihətlər kəsərsiz olur və bir-birinin ardınca fürsətləri əldən veririk. Həqiqət budur ki, biz ixtiyarımızda olan ne’mətlərə diqqətsizik. Hansı ne’mətlərin ixtiyarımıza verildiyinə kifayət qədər diqqət göstərmirik, yalnız fürsət əldən çıxdıqdan sonra həmin n’emətlər haqqında düşünürük. Məsələn, təhsil müəssəsində olduğumuz vaxt böyük ustadların, alimlərin, tərbiyəçilərin, əxlaq müəllimlərinin qədrini bilmirik. Elə düşünürük ki, bu fürsət həmişə olacaq. Bir də ayılırıq ki, fürsət əldən çıxmışdır. Bu məsələnin böyük əhəmiyyəti və müqəddəs İslam dininin ona diqqəti səbəbindən şərif rəvayətlərdə müxtəlif tə’birlərlə bu məsələyə geniş yer ayrılmışdır. Tapşırılır ki, fürsətləri qənimət sayın, onlar təkrar buludlar tək ötüb keçir. Bu mövzuda Həzrət Peyğəmbərin (s) Əbuzərə (ə) dəyərli öyüdləri olmuşdur.¹

Vəsiyyətnamənin bu hissəsində Əmirəl-mö’minin Əli (ə) da qısa və mə’nalı cümlələrlə tapşırır ki, fürsətləri qənimət sayın, bu fürsətlərdən öz təkamülünüz üçün istifadə edin, əgər istifadə etməsəniz, sabah peşiman olacaqsınız və bu fürsətlər qüssəyə çevriləcək. Nə qədər ki bu fürsətlər əlinizdən çıxmayıb, qəm-qüssəyə çevrilməyib, onu qənimət sayın!

Adətən, şeytan zahirən hikmətli şəkildə olan öz batil təlqinləri ilə insanı aldadır. Çünki şeytan bizdən heç də savadsız deyil. Hətta yüz şəxsin elmi üst-üstə toplansa, İblisin elminə çatmaz. Şeytan Həzrət Adəmdən altı min əvvəl dünyaya gəlmişdi. O, özünün və başqalarının təcrübələrindən istifadə edir. Ona görə də bizdən daha elmlidir və başqalarını aldatmağın yolunu çox gözəl bilir. Düşünməyin ki, biz çox fürsətliyik və şeytana qalib gəlməyimiz labüddür. O bizdən cəld tərpənir və zahiri gözəl sözlərlə qəlbimizi tora salır. Məsələn, insana təlqin edir ki, «yaxşı götür-qoy et, tələsmə, qabaqda vaxt var» və bu yolla da işlərimizi tə’xirə salıb, yubadır, fürsətləri əlimizdən çıxarır. Biz də ona aldanaraq deyirik: «Tələsmək şeytan işidir, tələsməyək!» Düşünürük ki, fürsət var, həmişə təhsil almaq olar və bir gün gec alim olsaq, nə eybi var! Məsələn, ibadətlərdə və müstəhəb işlərin icrasında bizi aldadaraq belə təlqin edir ki, «hələ rəcəb ayı təzəcə başlayıb, qarşıda otuz gün var, tələsməyə dəyməz, hələ oruc tutmaq üçün çox imkan olacaq. Beləcə, min bir təlqinlə fürsətləri əlimizdən alır. Şeytan növbənöv sözlərlə, şirin dil və bəhanələrlə insanı xeyir işdən çəkindirir. Sözü də budur ki, tələsmə, səbr et, hövsələn olsun, hələ ki cavansan, ibadət və təhsil üçün qabaqda vaxt çoxdur. Təlqin edir ki, nə vaxt elm əldə edib, daha ağıllı olarsan, onda edəcəyin ibadətlərin də savabı çox olar.

İnsanı aldatmaq üçün şeytanın nüfuz yollarından biri qarşıda böyük fürsətlərin olmasını təlqin etməkdir. O, bu yolla insanı ləngitməyə, yubatmağa çalışır. Əmirəl-mö’minin Əli (ə) şeytanın bu qurğusunu məhv etmək üçün buyurur: «Əzm və iradə uzaqgörənlikdəndir». Uzaqgörənlik tələb edir ki, insan cəld qərar qəbul edib, işə başlasın. Əgər ibadət, təhsil, xalqa xidmət üçün fürsət yaranmışdırsa, insan bu fürsətdən istifadə etməlidir. Allahın razılığı, Ona yaxınlaşmaq üçün öyrənilən elm çox böyük ibadətdir. Əgər rəcəb ayının başlanğıcında, yə’ni orucluq ayı ramazandan qabaq ibadət və oruc tutumaq üçün fürsət yaranmışdırsa, bu fürsəti qənimət saymaq və bu bərəkətli ayda ibadətə məşğul olmaq lazımdır.

Uzaqgörənlik insandan tələb edir ki, fürsəti qənimət saysın. Fürsət yarandığı vaxt onu qənimət sayıb, addım atmaq lazımdır. Çünki bu fürsət ikinci dəfə ələ düşməyə də bilər. Məbada, günü-günə satıb, işi yubadaq. İşin tə’xirə salınması insanı bir çox faydalardan məhrum edir. Bu yubanmanı səbr, hövsələ, uzaqgörənlik adlandırmaq olmaz. Bəlkə də, səhlənkarlığın ən kamil nümunəsi şeytana uyaraq yubanmaq, işi tə’xirə salmaqdır. Çünki əlindən xeyir iş gələn insan bu yolla fürsəti əldən verir və xeyir işin savabından məhrum olur. Əlbəttə ki, xeyir işi görərkən, fürsətlərdən faydalanarkən şərtlər nəzərə alınmalıdır. Çünki çoxsaylı xeyir işlər və müxtəlif imkanlar mövcuddur. Hətta vacib dini əməllər arasından ən üstün olanı seçilməlidir. Bə’zən eyni bir vaxtda bir neçə vacib vəzifənin yerinə yetirilməsi üçün şərait yaranır. Belə hallarda daha üstün olan vəzifəni seçmək lazımdır. Diqqət edib hansı işin daha dəyərli və mühüm olduğunu tə’yin etməliyik. Vəzifə tə’yin olunduqdan sonra səbr edib, yubanmaq olmaz. Çünki «əzm və iradə uzaqgörənlikdəndir». Uzaqgörənlik işə başlanılmasını tələb edir. İşin tə’xirə salınması və süstlük fürsətin əldən çıxmasına səbəb olar.