İmar kiRLİLİĞİne neden olma suçU

II. KORUNAN HUKUKİ DEĞER

Suç, kanunda düzenlendiği yer dikkate alındığında, çevreye karşı suçlar bölümünde düzenlenmiş olup, aynı bölümde düzenlenen “Çevrenin Kirletilmesi” ve “Gürültüye Neden Olma” suçlarının da ortak olarak amaçladığı hedef, kişilerin sağlıklı bir çevrede yaşamlarını sürdürebilmelerini sağlamaktır.

Çevre kavramı farklı disiplinler tarafından kullanılan bir kavram olduğundan, her disiplin tarafından farklı tanımlamalar yapılmıştır²⁴. Çevre Kanununun 5491 sayılı Kanunla değişik 1. Maddesinin eski halinde kanunun amacı bağlamında Çevre kavramı açık biçimde tanımlanmamakla birlikte bütün vatandaşların ortak varlığı olan, kırsal ve kentsel alanda arazi ve doğal kaynaklar, su, toprak ve hava; ülkenin bitki ve hayvan varlığı, doğal ve tarihsel zenginlikler kavramları kullanılarak çevreden ne anlaşıldığı ortaya konmuştur.

TCK’nun çevreye karşı suçlar başlığı altında düzenlenen imar kirliliğine neden olma suçunda korunan hukuksal değer çevre hakkıdır. Bu bağlamda çevre hakkı sağlıklı çevre kavramı ile birlikte ele alınmalıdır, zira insanın yaşadığı ortamın sağlığı bozucu etkilere maruz kalması, çevre hakkı bakımından çıkış noktasını oluşturmaktadır²⁵.

Özellikle sanayileşmenin yarattığı ciddi tahribat çevre hakkının uluslararası arenada gündeme gelmesine neden olmuştur. Bu anlamda çevre hakkı sanayileşme ve sanayileşmenin ardında yatan siyasi, ekonomik taleplerin de “törpüleyicisi” niteliğindedir²⁶.

Çevre hakkının ele alındığı ilk önemli Uluslararası toplantı 1972 yılında yapılan BM Stockholm Konferansıdır. Söz konusu toplantı BM’nin “Declaration on Human Environment”in yayınlanmasını sağlamıştır. Söz konusu bildiride insanların onurlu ve sağlıklı bir yaşam sürebilmeleri için elverişli bir çevrede yaşamak hakkına sahip oldukları, gelecek kuşaklar için çevrenin korunması ve iyileştirilmesi hususları ifade edilmiştir²⁷.

Çevre hakkı genel olarak üçüncü kuşak haklar yani dayanışma hakları içerisinde değerlendirilmektedir. Dayanışma hakları olarak adlandırılan hakların temel özelliği gerek bireyi gerekse devleti sorumluluk altına sokan, hem halen yaşamakta olan bireylerin tamamını hem de sonraki nesilleri ilgilendiren hakları olmalarıdır²⁸. Çevre hakkının korunması yoluyla, bu hakla doğrudan bağlantılı olan bireylerin yaşam kalitesi ile sağlık hakkı da korunmaktadır.

Ancak öğretide çevre hakkının, yaşam hakkının bir uzantısı olduğu yönünde görüşler de ileri sürülmüştür. Bu görüşe göre çevre hakkı ya da sağlıklı bir çevrede yaşama hakkı, yaşam hakkının bir türevidir. Bu kabul, yani çevre hakkının yaşam hakkının bir uzantısı olduğu şeklindeki yaklaşım, gerek tutarlılık bakımından gerekse etkinlik bakımından daha olumlu sonuçlar vermektedir. Ayrıca böylelikle çevre hakkının insan hakları kategorisinde yer alıp almadığı konusundaki tartışmalar da son bulacaktır²⁹.

İmar kirliliğine neden olmak suçunun korunun hukuksal değeri bu çerçevede geniş bir perspektifle ele alındığında çevre hakkı olduğu anlaşılmaktadır. Çevre hakkının konusunun sadece dar anlamda doğal kaynaklar değil, kültür ve tabiat varlıklarını da içine alan, şehir hayatını ve şehir çevresini de düzenler nitelikte kurallar ortaya koyduğu görülecektir. Bu anlamda imar mevzuatı ile ortaya konan, şehir hayatında yapılaşmayı düzenleyen kurallar, çevre hakkının korunmasının bir yansıması niteliğindedir. Diğer yandan özellikle madde kapsamında yer alan ve kamu görevlileri tarafından işlenebilen suçlar bakımından öncelikli olarak çevre hakkı, ikinci aşamada ise kamu idaresinin işleyişinin korunduğu görülmektedir. Bir alt başlık olarak bu noktada çevreye karşı suçlarda korunan hukuksal değerin doğrudan çevre mi yoksa çevreye verilen zarar nedeniyle hakları ihlal edilen insanların bu hakları mı olduğu tartışmasını zikretmek isteriz³⁰.