İmge Kitabevi Yayınları: 41 Joseph Campbell

YEHOVACI (J) YARATILIŞ DÖNEMİ: İ.Ö. IX. YÜZYIL

Yehovacı görüş Tekvin 2:4b'den başlar:

'Rab Allah yeri ve gökleri yarattığı günde, yaratıldıkları zaman göklerin ve yerin asılları bunlardır. Ve henüz yerde bir kır fidanı yok­tu. Ve bir kır otu henüz bitmemişti, çünkü Rab Allah yerin üzerine yağmur yağdırmamıştı ve toprağı işlemek için adam yoktu. Ve yer­den buğu yükseldi ve bütün toprağın yüzünü suladı. Ve Rab Allah yerin toprağından adam yaptı ve onun burnuna hayat nefesini üfledi ve adam yaşayan can oldu. Ve Rab Allah şarka doğru Adende bir bahçe dikti ve yaptığı adamı oraya koydu. Ve Rab Allah görünüşü

(*) Öğelerin, tarihlerin ve eleştirel kuramların çözümlemesi için W.O.E. Oesterley ve Theodore H. Robinson'un Eski Ahdin Kitaplarına Giriş (An Introduction to the Books of the Old Testament) kitabına bakınız. New York, Meridian Books, 1958.

(**) Alıntılar, Kitabı Mukaddes Şirketi'nin 1981 baskısından yapılmıştır. Metnin aslında, "Rab Allah" Yehova, "Allah" Elohim (Jve E metinleri) şeklindedir, (çev. n.).

90

güzel ve yenilmesi iyi olan her ağacı ve bahçenin ortasında hayat ağacını ve iyilik ve kötülüğü bilme ağacını yerden bitirdi. Ve bahçeyi sulamak için Adenden bir ırmak çıktı ve oradan bölündü ve dört kol oldu...

Ve Rab Allah adamı aldı, baksın ve onu korusun diye Aden bah­çesine koydu. Ve Rab Allah adama emredip dedi: Bahçenin her ağa­cından istediğin gibi ye fakat iyilik ve kötülüğü bilme ağacından ye-miyeceksin çünkü ondan yediğin günde mutlaka ölürsün.'(*)

İ.Ö. IV. yüzyılın papaz yayıncılarının bu etkileyici masalın de­vamını neden istemediklerini anlamak kolay. Her ayrıntısı ile Tekvin l'de anlatılan 7 günde yaratılıştan farklı ise de eski Sümer bahçesini hemen tanıyoruz. Fakat İki ağaç şimdi bir tanedir ve insan onu koru­mak ve bakmak üzere atanmıştır. Açıkça, insan, 4. şekildeki Gılgamış benzeri kişinin rolünde görünmektedir. Sargon'un koruyucu olarak tanrıça İştar tarafından sevildiğini de anımsayalım. Gene 4. şekildeki gibi bahçeden dört ırmak akar. Ve son olarak Levanten mitolojinin başta gelen özelliklerinden birine, burada insanın tanrının kölesi ve­ya hizmetçisi olarak yaratıldığına işaret edelim. Son dönem Sümer mi­toslarından biri, Doğu Mitolojisî'nde anlatıldığı gibi, insanın, tanrının sıkıntılı çift sürme işini üzerine almak için yaratıldığını belirtir. İnsan onlar için çalışmak ve elde ettiği ürünü kurbanlık olarak sunmak du­rumundadır.™ Marduk da insanı tanrılara hizmet etsin diye ya­ratmıştır. Burada da insan bahçeye bakmak üzere yaratılmıştır.

Bundan sonra sıra insana yardımcı olarak hayvanların yaratıl-masındadır. Ünlü 1. bölümün 7 günde yaratılış öyküsü ile çarpıcı bi­çimde zıtlık gösterir. Orada Önce hayvanlar yaratılmıştır. Burada ise tersine, tanrının Adem'i yarattıktan sonra 'Rab Allah kır hayvanını ve göklerin her kuşunu topraktan yaptı ve onlara ne ad koyacağını gör­mek için adama getirdi ve adam her birinin adını ne koydu ise, canlı mahlukun adı o oldu.'

Bu idilik manzara Enkidu'nun tapınak fahişesi tarafından baştan çıkarılmasından önce yabanıl hayvanların arasında yaşadığı günleri anımsatıyor. Sonra hayvanlar onu terkettiler ve kadın ona örtünmek için elbise vererek onu Uruk şehrine ulaştırdı ve orada öldü.(**) Bura­da ise yabanıllar arasında insan için bir eş olmadığını okuyoruz, 'Rab

(*) Veya "tüm bilgilerin ağacı'. Bkz. Rabbi J.H. Hertz, The Pentateuch and Hafiorahs, Lon­don, Soncino Press, 1961. Syf. 8, not 9 ve syf 10, not 5. (**) Sayfa 78-82'ye bakınız.

91

Allah adamın üzerine derin bir uyku getirdi ve o uyudu ve onun ka­burga kemiklerinden birini aldı ve yerini etle kapadı ve Rab Allah adamdan aldığı kaburga kemiğinden bir kadın yaptı. Ve onu adama getirdi/ Bundan sonra, herkesin bildiği düşüş ve bahçeden çıkarılma geldi.

Sonraki olay, ilk çiftin iki oğlunun rekabetidir. Büyüğü Kain çift­çidir, genci Habil, koyun çobanıdır. 'Ve Kain günler geçtikten sonra toprağm semeresinden Rabbe takdime getirdi Ve Habil kendisi de sürünün ilk doğanlarından ve yağlarından getirdi. Ve Rab Habile ve onun takdimesine baktı fakat Kaine ve onun takdimesine bakmadı. Ve Kain çok öfkelendi ve çehresini astı.'

Kain kardeşini öldürdü ve Yehova ceza olarak onu da babası Adem'i de lanetledi. 'Ne yaptın? Kardeşinin kanının sesi topraktan bana bağırıyor. Ve şimdi sen toprak tarafından lanet edildin. O top­rak ki kardeşinin kanını senin elinden almak için ağzım açtı, toprağı işlediğin zaman artık sana kuvvetini vermeyecektir, yeryüzünde ka­çak ve serseri olacaksın'. Yehova, Kain'in üstüne bir nişan koydu ve Kain 'Rabbin önünden çıktı ve Adenin şarkında Nod (dolaşmak) di­yarında oturdu'/⁸^

Bütün olarak, Batı insanının ruhuna derinden kazır niş bu eski Yahudi mitosu İlkel Mitoloji'de ekinci tropik kültürlerin ortak genel ka­tegorisi olarak tartıştım. Sayısız eşdeğerleri Afrika ve Hindistan, Güneydoğu Asya, Malenezya ve Polinezya, Meksika, Peru ve Brezil­ya'da derlenmiştir. Bu tür ritlerin ve ilişkin ritlerin tipik yönleri, 1 yılan, 2 kadın, 3 yılanı, kadım veya her ikisini de öldürme, 4 kurbanın gömülen kafasından veya gövdesinden gıdalı bitkilerin üretilmesi, 4 ölüm ve doğurma anında var oluş ve 6 böylece mitolojik çağın sonu­nun gelmesidir.

Fakat, ilkel örneklerde düşüş, günah ve sürgün anlayışı yoktur. Yaşam konusunda eleştirel değil, olumludurlar. Dahası, eski Mezo­potamya mühürlerini incelerken görmüş olduğumuz gibi, neolitik ve yüksek Tunç Çağı döneminde, ağaç simgesi, kozmolojik ve mistik olarak tüm zıt çiftlerin bir araya geldiği dünya ekseni olarak görül­müştü. (Tekrar 1. şekilden 6, 9,15 ve 19. şekillere bakınız) Kitabı Mu-kaddes'teki Aden'in kaynağı bu nedenle çöl mitolojisi olamaz. Bu ilkel İbrani mitos olması demektir. Fakat toprak insanlarının eski ekim mi-tolojisidir. Ama Kitabı Mukaddesin yeniden söyleminde, tüm anlayış, hani, 180 derece değiştirilmiştir. Aşağıdaki değişiklikler özel dikkate

92

değer:

1. KAİNİN HABİL'İ ÖLDÜRMESİ: Burada öldürme motifi mito­lojik çağın içinde değildir, fakat sonunu izler. Tüm ilkel mitosların za­manlamasının tersinedir.^ Dahası, düşüş motifini yineleyecek bir yapıya dönüştürülmüştür. Toprak artık, gücünü Kaine vermez ve Kain dünyada serseri olmak zorunda kalır. Bu, tarımsal mitosun ürettiği ritüel ölümün tam zıddı bir sonuçtur. Mitos, îbranilerin, ülke­nin eski halklarım sürgün etmelerine göre uyarlanmıştır: Kain çiftçi­dir, Habil çoban. Kenan ülkesi halkları tarımcıydılar, İbraniler koyun çobanı, ibrani tanrısı bu nedenle ikinciyi tercih eder, oysa öteki daha büyüktür. Gerçekten Tekvin kitabi; boyunca, genç olanlardan yana, yaşlılar karşısında ısrarlı bir tercih vardır. Yalnız Kaine karşı Habil değil, fakat İshak'a karşı İsmail, Esau'ya karşı Yakup, Ruben'e karşı Yusuf. Dersin aranmasına gerek yok, ortada. Fakat yargıyı açıklamak üzere, yakın zamanlarda bulunmuş İ.Ö. 2050'ye ait bir Sümer çivi yazısı metnini anabiliriz. Tanrıça Inanna için bir çiftçi ile çoban ara­sında tartışma vardır. İnanna elbette çiftçiyi tercih eder ve onu eş olarak seçer. Aşağıdaki çobanın itirazıdır: