Inform atika va axborot texnologiyalari

МЯИИДИИ rniii" 
щдщяяшшшт
* w - 
O u m i
fc-e 6 «» —M (* » » . ( r w i
» . 
О
Q
G
K w e i 
O w w e w ie
On«*l
*W
»; |«1A'wL
О
Яам
to
*
C$ tN»— ч
" Y X H o o f с..
Y l< ,.n w s 
V . m . ,
emulatxs.
t t r t t i i i a t l . h r t H W
Wtk
to#|i 
i«4vi> i»i« j 
Ва*|Ш —
*
* 
-
» # # ♦ ( 5 * е * ь
I : *
Siwi'FiWft I 
_
Nfwi 
№
S tt tteei Ma»
'ЬАШи.ЯпшМ
Irt-e 
I M
IfcVJu Mto! B t s t iiS iiL b . P k u .lit. S fd v n F M a
i > w » u О л 13«вС 1Ш .С ш ш м - 
lAti- M tiiitt*»! « Ш »
0 i | e e l/e A i e i . i i i i t iK *M C m i X « * r.lm ti f .t i t e » ; ! P iW *
I u» 
i t i i a i i U n t u e i i . t t t i W w let ‘‘ . i
1 'iJ
IV
ы .
I
jb k
*
i
. t i u t o . Siroi, З и г й . Ш ей к* 
И н г Y sbecl—
I . ' , Г 
« « « u • . U f t M U M M l •-»- Г .» VS
I Y * h * e l T l M l
I W *
H«Uh U t i V i u . 1 i. » U U w s
m o w
s io h ti
•Й&*1 
■ыи&ИШ -шасХмх
________________ I
У
«#i*i
, 
и
F i - . i u taaii
Щ 1 Ш 1 I l l V t l
K>»Krav"iii
1 
<1***
lffI в
'"•^1
11.10-rasm . Y ahoo.com qidiruv tizim ining b o sh sah ifasi.
M a ’lu m o tn i to p ish u ch u n m avzu n o m in i m a x su s 
m a y d o n g a k iritis h zarur. N a tija d a m a ’lu m o t se rv e r 
o m b o rid a n q id irila d i. Q id irish n a tija si e k ra n d a ho- 
sil b o 4ladi. R o 4y x a td a n Siz z a ru r sah ifan i ta n la sh in - 
g iz m u m k in . 
M asalan , ag ar « In te rn e t h aq id ag i»
m a ’lu m o tla r z a ru r b o 4Isa, « O b In te rn e te » s o 4zini 
q id irish m a y d o n ig a y o zasiz. M av zu an iq b o 4lsa, ja v o b
an iq v a te z d a to p ila d i.
355

---

Yana bir usuli adreslar m aydonida kerakli m avzuni 
kiritish mumkin. B unda m avzuni topish uchun so ‘z yoki 
atam a kiritiladi. S o‘zdan oldin «+» belgisi b o ‘lsa, bu qidi­
rilayotgan so ‘z shu hujjatda borligini bildiradi. Topilishi 
zarur b o ‘lgan jum la q o ‘shtim oq ichiga olinishi shart. A g ar 
so ‘rov kichik harfda berilgan b o ‘lsa, natija kichik v a bosh 
harfli so‘zlam i o ‘z ichiga oladi.
Kerakli m a’lumotni topish uchun qidiruv tizim lari dan 
foydalanishingiz mumkin. M asalan juda qulay va taniqli ya- 
hoo.com tizimidan foydalanishingiz mumkin. B uning uchun 
adres maydoniga www.vahoo.com manzilini kiriting.
S o‘rov natijalari ro ‘y xat shaklidagi ilovalardan va 
ulam ing tavsifidan tashkil topadi. U nda m a’lu m otlar b o 6- 
limlarga, b o ‘lim lar esa, b o ‘linm alarga b o ‘lingan b o ‘ladi.
Sahifaning o ‘rtasida m axsus jo y d a
SEA RC H
tugm a- 
chasi joylashgan. U nda m avzu nom ini kiritish v a qidiruv 
natijasini olish m um kin.
11.7. 0 ‘ZB E K IST0N N IN G O M M A BOP 
SAHIFALARI
Intem etda W eb-sahifalam ing son-sanoqsiz ekanligi 
hozirgi kunda ham m aga m a ’lum . K undan-kunga sahifa- 
lar soni yanada oshib borm oqda. Bu sahifalar turli tum an 
yangiliklar va bilim larga boy, ham da tabiat, h ay v o n o t 
olami, o ‘simliklar, m uzeylam i k o ‘z oldim izda nam oy on
qiladi. Foydalanuvchilarga qulay bo‘lishi uchun quyida 
R espulikam izdagi rasm iy saytlarni va b a ’zi ta ’lim sayt- 
larini keltiram iz:
w w w .g o v .u z 
- 0 ‘zbekiston R espulikasining H u kum at 
portali.
w w w .u z a .u z  
- 0 ‘zbekiston M illiy A xborot A gentligi 
sahifasi. U ndan turli m avzudagi m a’lum otlam i, yang ilik- 
lam i olish mum kin.
356

---

w w w .e d u .u z  - 
0 ‘zb ek isto n R espulikasi O liy v a o ‘rta 
m ax sus ta ’lim vazirligi sayti.
w w w .z iv o n e t.u z  
- T a’lim portali. 
w w w .tim i.u z  -
T oshkent irrigatsiy a va m elio ratsiy a 
instituti
w w w .r e f e r a t.u z
- T urli fan lard an referatlar to ‘pla- 
m ig a boy sahifa. 0 ‘qu v ch ilar v a talabalarga ju d a foydali 
m a ’lum otlar keltirilgan.
357

---

XII B O B . MASALANI K OM PY U TERD A Y EC H ISH
BOSQICHLARI
12.1. M A SA LA N I SH A X SIY K O M P Y U T E R D A
Y E C H ISH G A TA Y Y O RLA SH
H ar qanday masalani shaxsiy k o m p y u ter (ShK ) 
da yechish m urakkab jarayo n b o ‘lib, uni shartli ravishda 
quyidagi o ‘zaro b o g iiq bosqichlarga b o ‘lish m um kin:
1. M asalaning aniq ifodalanishi. m asalaning m atem a- 
tik m odelini tuzish.
2. M asalani yechish usulini tanlash.
3. A lgoritm ni ishlab chiqish.
4. Tuzilgan algoritm asosida biron-bir alg oritm ik til- 
da dastum i yozish.
5. D astum i kom pyuter xotirasiga kiritish.
6. D asturning bajarilishini tekshirish.
7. N atijani olish, uni tahlil qilish va rasm iylashtirish.
M asalaning 
matematik modeli
- m asalaning shartla-
rini biror aniqlik bilan aks ettiruvchi m atem atik ifodalar 
majm uasidir.
Algoritm -
m asalani yechish uchun kerakli m a ’lu­
m otlam i kiritishdan tortib, to oxirgi natijani olgunga 
qadar bajariladigan hisoblashlar (am allar) ketm a-ketligi- 
ning tartibli va aniq ifodasidir.
Masala.
Balandligi 7,5m va asos diam etri 2,37m
b o ‘lgan, usti ochiq silindr shaklidagi idishni y asash uc­
hun necha m 2 tunuka kerak?
U shbu k eltirilg an m asalan i k o m p y u te rd a y e c h ish
uchun b ajarilish i lozim b o 6Igan 
b o sq ic h la rn i k e lti­
ram iz.
358

---

1. 
M asalaning m atem atik modeli.
h v a d - silind r b a­
landligi va d iam etri b o ‘lsin. S - tashqi sirt y u zin i to pish 
kerak. B izga g eo m etriy a k u rsid an m a ’lum ki:
asos 
yon
b u y e rd a S 
=iiR2 -
J
asos
aso s yu zi;
S =2л:R h - y o n
yon 
J
sirt y u zi;
R = —-a s o s rad iu si. 
2
A
-----------Ц
d
12.1-rasm .
2. M asalani fo rm u la yordam ida yechish.
S1=S 
=TtR2,
asos
S2=S =2TrRh,
yon 
7
S =S1+S2
3. Algoritm.
3.1. 0 ‘zg aruv ch ilar: h , d, R, S, S I, S2;
3.2. M a ’lu m o tla m i kiritish: h va d ning qiy m atlarin i 
kiritish;
3.3. R = ^ - asos rad iu sin i hisoblash;
2
3.4. S 1 = 3 .1 4 * R 2 - asos yu zini hisoblash;
3.5. S 2= 2 *3 .14 *R *h - silin d rn in g yon sirti y uzin i h i­
soblash;
3.6. S = S 1+ S 2 - natija;
3.7. N atijani ek ran g a yok i q o g ‘ozga ch iqarish: S;
3.8. T ugallash.
4. D a stu m i yozish.
(P ask al tilida).
P rogram zu (inp ut, output);
v ar h ,d ,r,S l,S 2 ,S : real; 
begin
359

---

read(h,d);
d
Г' 2 ’
SI :=3.14*r*r;
S2:=2*3.14*r*h;
S:=S1+S2;
w rite(, S = ’, S:4);
end.
5. D astum i kom pyuter x otirasiga kiritish.
6. D asturning bajarilishini tekshirish: (h=7,5; d=2,37).
7. N atijani olish.
12.2. 
A LG ORITM N ING XOSSA LARI, 
A LG ORITM LARN I IFO D A LA SH USULLARI