Inform atika va axborot texnologiyalari

M onitorlar.
K om pyuter monitori (displey) ekranga 
matnli va grafik axborotni chiqarishga moMjallangan.
34

---

M onitorlar m onoxrom yoki rangli b o ‘lib, m atnli ham da 
grafik holatlarda ishlashi mumkin.
M atn holatida monitor ekrani shartli ravishda alohida 
belgi o ‘rinlariga (ko‘pincha 80 ta ustun va 25 ta satrga) 
bofiinadi. H ar bir o ‘ringa 256 ta belgidan biri kiritilishi 
mumkin. Bu belgilar qatoriga lotin alifbosining katta va 
kichik harflari, arab raqamlari, tinish belgilari, psevdogra- 
fik ram zlar va boshqalar kiradi. Rangli m atnlarda har bir 
belgi o ‘m ig a o ‘zining va forming rangi mos kelishi m um ­
kin. B u esa chiroyli rangli yozuvlam i ekranga chiqarish 
imkonini beradi.
Grafik holat ekranga grafiklar, rasm lar v a boshqalam i 
chiqarishga m o ‘ljallangan. Bu holatda axborotlam i turli 
yozuvli m atnlar shaklida ham chiqarish mum kin. Yozuv- 
lar ixtiyoriy shrift, o ‘lcham, interval va boshqalarga ega 
b o 6lishi mumkin.
Grafik holatda ekran yoritilgan va yoritilm agan nuqta- 
lardan iborat bo ‘ladi. H ar bir nuqta m onoxrom monitor- 
larda qoraroq yoki yorug‘roq, rangli m onitorlarda esa, bir 
yoki bir necha rangda bo ‘lishi m um kin. Ekrandagi nuqta- 
lar soni berilgan holatdagi m onitom ing hal etish qobili- 
yatiga bo g ‘liq. Shuni ta ’kidlash lozimki, hal etish qobili- 
yati m onitor ekranining o ‘lcham lariga ham b o g ‘liq.
IBM rusum idagi kom pyuterlarda so‘nggi paytlarda 
kerakli sifatga ega b o ig a n tasvirni hosil qilish im koni­
ni beruvchi SVGA va suyuq kristalli (LCD ) m onitorlar 
q o ilan ilm o q d a.
Klaviatura.
K om pyuter klaviaturasi foydalanuvchi 
tom onidan m a ’lumotlami va boshqaruv buyruqlarini 
kom pyuterga kiritishga m o ija lla n g a n qurilmadir. Kla- 
viaturaning um um iy ko ‘rinishi undagi tugm achalar soni 
v a joylanishiga qarab turli xil kom pyuterlarda farq qilishi 
m um kin, lekin ulam ing vazifasi o ‘zgarm aydi.
35

---

Sichqoncha va trekbol.
Sichqoncha va trekbol kom ­
pyuterga maMumotlami kiritishning koordinatali qu­
rilmalari hisoblanadi. U lar klaviaturaning o ‘rnini to ‘- 
laligicha almashtira olmaydi. Bu qurilmalar asosan ikki 
yoki uchta boshqaruv tugmachasiga ega.
Sichqonchani kompyuterga ulashning uch usulini 
ko ‘rsatish mumkin. Eng ko ‘p tarqalgan usul ketm a-ket 
port orqali ulashdir. Shinali interfeysli sichqonchalar 
kamroq tarqalgan. Ularni ulash uchun maxsus interfeys 
yoki «sichqoncha» porti kerak bo‘ladi. U chinchi k o ‘- 
rinishdagi ulash PS/2 stilidagi sichqonchalarda am alga 
oshirilgan. Hozirgi kunda ular portativ kom pyuterlarda 
ishlatilmoqda.
Trekbol - «ag‘darilgan» sichqonchani eslatuvchi qu­
rilmadir. Trekbolda uning korpusi emas, balki sharcha 
harakatga keltiriladi. Bu esa kursomi boshqarish aniqli- 
gini sezilarli ravishda oshirishga imkon beradi. Shu bois 
trekbolga ega bo‘lgan sichqonchalarga qiziqish ortib bor- 
moqda.
2.2. SHAHSIY KOMPYUTERLAR TASNIFI
Shaxsiy kompyuterlar (ShK)
- hammaboplik va qoT- 
lashda universallik talablarini qoniqtiruvchi, bir kishi 
foydalanadigan mikro EHMlardir.
Shaxsiy kompyuterlar hammaboplik va universallik 
talablarini qondirishi uchun quyidagi xususiyatlarga ega 
b o ‘lishi lozim:
• individual xaridor uchun mos keladigan narxlarda;
• a tro f m uhit sharoitlariga maxsus talablarsiz foyda- 
lanish avtonomligi;
• tuzilishining boshqarish, fan, ta’lim, turm ush soha­
larida turli ko'rinishda qo41anishlarga m oslashuv- 
chanligi;
36

---

• foydalanuvchining maxsus, kasbiy tayyorgarliksiz 
ishlashi im koniyatini beruvchi operatsion tizimlar 
va boshqa «d o ‘stona» dasturiy ta ’m inotlar;
• ishlashningyuqori darajada ishonchliligi (buzilm as- 
dan 5000 soatdan ortiq ishlashi).
M a’lumotlami qayta ishlash bilan bog‘liq biror ma- 
salani yangi axborot texnologiyasi doirasida samarali 
bajarish uchun qoilaniladigan kompyuteming imkoni- 
yatlarini bilish lozim. Ushbu imkoniyat haqidagi bilim­
lar kompyuteming konfiguratsiyasi tushunchasini tashkil 
etadi.
ShKlami konstruktiv (tuzilmaviy) xususiyatlariga ko‘- 
ra quyidagicha tasniflash mumkin.
P o r ta tiv
( ix c h a m )
E le k tr o n
k ito b la r
B lo k n o tla r
C h o ‘n ta k li
E l e k tr o n y o z u v
d a f ta rc h a la r i
K o 'c h m a s
( s to ld a tu ra d ig a n )
K o ‘c h m a
S h a x s i y k o m p y u te r la r
2 . 2 - r a s m . S h a x s i y k o m p y u t e r l a m i n g t u r l a r i .