Inform atika va axborot texnologiyalari

disk
operatsion tizim i (DOT)
deb nom oldi.
D O T nafaqat diskdagi fayllam i yuklash, balki xoti- 
radagi fayllam i diskka yozish, ikkita faylning bitta sek- 
torga tushishining oldini olish, kerak bo ‘lgan paytda
54

---

fayllam i cVchirib tashlash, fayllam i bir diskdan ikkin- 
chisiga k o ‘chirish (nusxa olish) kabi ishlarni ham bajara 
oladi. U m um an olganda, D O T foydalanuvchini alohida 
q o g ‘ozlarda k o ‘plab yozuvlam i saqlashdan halos etdi, 
disk yurituvchilar bilan ishlashni soddalashtirdi va xato- 
lar sonini sezilarli darajada kam aytirdi.
O Tlam ing keyingi rivojlanishi apparat ta ’minotining 
rivojlanishi bilan parallel bordi. Egiluvchan disklar 
uchun yangi disk yurituvchilar pay do boMishi bilan 
OTlar ham o ‘zgardi. Qattiq disklarning yaratilishi bilan, 
ularda o ‘nlab emas, balki yuzlab, hatto m inglab fayl­
lami saqlash imkoniyati yaratildi. Shu sababli fayllar 
nom ida ham anglashilm ovchiliklar paydo b o ‘la boshladi. 
Ana shunda D O Tlar ham ancha takom illashdi. Ularga 
disklam i kataloglarga boTuvchi va ushbu kataloglarga 
xizm at koTsatuvchi vositalar (kataloglar orasida fayllami 
k o ‘chirish va nusxa olish, fayllam i saralash va boshqa­
lar) kiritildi. Shunday qilib, disklarda fay 11 i struktura 
paydo bo ‘ldi. Uni tashkil etish va unga xizm at k o ‘rsatish 
vazifasi esa O Tga yuklanadi. Qattiq disklar yanada katta 
oMchamlarga ega boTishi bilan ОТ ulam i bir nechta man- 
tiqiy disklarga bo ‘lishni ham «o ‘rganib» oldi.
H ar bir yangi paydo b o ‘layotgan О Т kom pyutem ing 
tezkor xotirasidan yanada unum liroq foydalana oladi va 
yanada quvvatli protsessorlar bilan ishlay oladi.
1981 yildan 1995 yilgacha IBM PC kom pyuterlar- 
ning asosiy operatsion tizimi M S DOS edi.
M S DOS foydalanuvchi bilan kom pyutem ing appa­
rat ta ’minoti o ‘rtasidagi «vositachi» bo*lib xizm at qildi. 
Shuning bilan birga u insonga qaraganda kompyuterga 
yaqinroqdir. Kompyutemi ta ’mirlash va unga xizmat 
ko ‘rsatish b o ‘yicha ko'pgina ishlar ham MS DO Sda ba- 
jarilar edi.
55

---

MS Windows grafik interfeysli ОТ hisoblanadi, 
chunki u foydalanuvchi bilan grafik tasvirlar (yorliqlar, 
belgilar) yordamida m uloqot qilish imkonini beradi.
Tarmoq ОТ.
Tarmoqqa ulangan kom pyuterlam ing 
yakkahol va birgalikda ishlashini ta'm inlovchi maxsus 
dasturlar majmuasidan iborat ОТ -
tarmoq operatsion
tizimi
deb ataladi. Ushbu ОТ, jum ladan, tarm oq ichra 
m a’lumotlami ayirboshlash, saqlash, qayta ishlash, uza- 
tish kabi xizmatlami ko‘rsatadi.
Asosiy dasturiy ta ’minotni qo ‘shimcha ravishda o ‘r- 
natiladigan xizmat ko‘rsatuvchi dasturlar to 4plami to 4l- 
dirib turadi. Bunday dasturlami ko'pincha utilitlar deb ata- 
shadi.
f/fi/zY/ar- m a’lumotlami qayta ishlashda q o ‘shim cha 
operatsiyalarni bajarishga yoki kompyuterga xizm at 
ko ‘rsatishga (tashxis, apparat va dasturiy vositalarni test- 
lash, diskdan foydalanishni optimallashtirish va boshqa­
lar) moTjallangan dasturlardir.
3.3. AMALIY DASTURIY TA’MINOT
K om pyutem ing dasturiy ta ’minoti orasida eng k o ‘p 
qo ‘llaniladigani amaliy dasturiy ta ’minot (ADT) dir. 
Bunga asosiy sabab - kompyuterlardan inson faoliyati- 
ning barcha sohalarida keng foydalanilishi, turli predm et 
sohalarida avtomatlashtirilgan tizimlarning yaratilishi va 
qoMlanilishidir. Amaliy dasturiy ta ’minotni quyidagicha 
tasniflash mumkin.
M ua m m o ga yo‘naltirilgan ADTga
quyidagilar kiradi:
- buxgalteriya uchun DT;
- personalni boshqarish DT;
-ja ra y o n la rn i boshqarish DT;
- bank axborot tizimlari va boshqalar.
56

---

O f is
A D T
S u n 'i y i n t e l l e k t
t i z i m l a r i
M u l t i m e d i a d a s t u r i y
v o s i t a l a r i
M u a m m o g a
y o ’n a l t i r i l g a n A D T
U m u m i y m a q s a d l i
A D T
K i c h i k n a s h r i y o t
t i z i m l a r i
A M A L IY D A STURIY T A ’M IN O T
3 . 2 - r a s m .