Inform atika va axborot texnologiyalari

Umumiy m aqsadli A D T -
soha m utaxassisi b o ig a n
foydalanuvchi 
axborot 
texnologiyasini 
q o ila g a n d a
uning ishiga yordam beruvchi k o ‘plab dasturlam i o ‘z 
ichiga oladi. Bular:
- kom pyuterlarda m a iu m o tla r bazasini tashkil etish 
va saqlashni ta ’m inlovchi m a iu m o tla r bazasini boshqa­
rish tizimlari (M BBT);
- matnli hujjatlam i avtomatik ravishda bichim- 
lashtiruvchi, ulam i tegishli holatda rasm iylashtiruvchi va 
chop etuvchi m atn protsessorlari;
- grafik m uharrirlar;
- hisoblashlar uchun qulay muhitni ta ’m inlovchi jad - 
val protsessorlari;
- taqdim ot qilish vositalari, y a ’ni tasvirlar hosil q i­
lish, ulami ekranda nam oyish etish, slaydlar, anim atsiya, 
filmlar tayyorlashga m o ija lla n g a n maxsus dasturlar.
Ofis A D T
idora faoliyatini tashkiliy boshqarishni 
ta ’minlovchi dasturlam i o ‘z ichiga oladi. U larga quyi­
dagilar kiradi:
- rejalovchi yoki organayzerlar, y a’ni ish vaqtini re- 
jalashtiruvchi, uchrashuvlar bayonnomalarini, jadval- 
lami tuzuvchi, telefon va yozuv kitoblarini olib boruvchi 
dasturlar;
57

---

- tarjimon dasturlar, ya*ni berilgan boshlang‘ich 
matnni ko ‘rsatilgan tilga tarjima qilishga moNjallangan 
dasturlar;
- skaner yordamida o‘qilgan axborotni tanib oluvchi 
va matnli ifodaga o ‘zgartiruvchi dasturiy vositalar;
- tarmoqdagi uzoq masofada joylashgan abonent 
bilan foydalanuvchi orasidagi o ‘zaro muloqotni tashkil 
etuvchi kommunikatsion dasturlar.
Kichik nashriyot tizimlari
«kompyuterli nashriyot fa- 
oliyati» axborot texnologiyasini ta’minlaydi, m atnni bi- 
chimga solish va tahrirlash, avtomatik ravishda betlarga 
ajratish, xat boshlarini yaratish, rangli grafikani matn 
orasiga qo‘yish va hokazolami bajaradi.
Multimedia dasturiy vositalari
dasturiy mahsulotlar- 
ning nisbatan yangi sinfi hisoblanadi. U m a ’lumotlarni 
qayta ishlash muhitining o ‘zgarishi, lazerli disklarning 
paydo bo‘lishi, m a’lumotlarning tarmoqli texnologiyala­
rining rivojlanishi natijasida shakllandi.
Su n'iy intellekt tizimlari.
Bu sohadagi izlanishlami 
to 'it y o ‘nalishga boNish mumkin:
- Ijodiy jarayonlarni imitatsiya qiluvchi tizimlar.
Ushbu y o ‘nalish kompyuterda o ‘yinlam i (shaxmat,
shashka va h.k.) dasturlash va boshqalam i am alga oshi- 
radigan dasturiy ta ’minotni yaratish bilan shug‘ullanadi.
- Bilimlarga asoslangan intellektual tizimlar.
Ushbu y o ‘nalishdagi muhim natijalardan biri ekspert
tizimlarning yaratilishi hisoblanadi. Shu tufayli sun’iy in­
tellekt tizimlarini m a'lum va kichik sohalarning ekspeiti 
sifatida tan olinishi va qoNlanishi mumkin.
- EH M lam ing yangi arxitekturasini yaratish.
Bu yo‘nalish sun'iy tafakkur mashinalari (beshinchi 
avlod EHM lari) ni yaratish muammolarini o ‘rganadi.
- Intellektual robotlar.
Bu y o ‘nalish oldindan qo‘yilgan manzil va maqsad-
58

---

ga erisha oladigan intellektual robotlar avlodini yaratish 
muammolari bilan sh u g ‘ullanadi.
3.4. DASTURLASH TEXNOLOGIYASINING 
USKUNAVIY VOSITALARI
Hozirgi paytda dasturlash texnologiyasining usku­
naviy vositalarini yaratish bilan bo g ‘liq y o ‘nalish tez 
su r’atlar bilan rivojlanm oqda. B unday uskunaviy vosita­
lar dasturlar yaratish va sozlash uchun kuchli va qulay 
vositalarni tashkil etadi. U larga 
dasturlar yaratish vosi­
talari
va 
C ase-texnologiyalar
kiradi.
D asturlar yaratish vositalari.
U shbu vositalar dastur­
lar yaratishda ayrim ishlarni avtom atik ravishda baja- 
rishni ta ’m inlovchi dasturiy tizim lam i o ‘z ichiga oladi. 
U larga quyidagilar kiradi:
- kom pilyator va interpretatorlar;
- dasturlar kutubxonasi;
- turli yordam chi dasturlar.
K om pilyator dasturlash tilidagi dastum i m ashina ko- 
didagi dasturga aylantirib beradi. Interpretator yuqori 
darajadagi dasturlash tilida yozilgan dastum ing bevosita 
bajarilishini ham ta ’m inlaydi.
D asturlar kutubxonasi oldindan tayyorlangan dastur­
lar to ‘plamidan iborat.
Dasturlar yaratish 
vositalariga