Inform atika va axborot texnologiyalari

Bank sohasi.
Bank tizimi o ‘zining ish faoliyatida axborot texnologi- 
yalaridan keng foydalanish im koniyatiga ega. Masalan:
• yil davomida sutkasiga 24 soat mijozlarga aloqa 
uchun va tegishli m a’lumotlami olish, balansni tek- 
shirish, hisobni to ‘lash imkoniyatini yaratish;
• m ijozlarga xizmat k o ‘rsatish m adaniyatini oshirish;
• kredit kartochkalari yordam ida telefon yoki Inter­
net orqali xizmatni y o ‘lga qo ‘yish va boshqalar.
Robototexnika sohasi.
M a’lumki, «robot» so‘zi bizning tilim izga ilmiy fan- 
tastikadan kirib kelgan. Birinchi bor bu so‘zni oltmish yil 
oldin taniqli chex fantast yozuvchisi Karel Chepek ish- 
latgan. Ammo «mexanik odamlar» undan oldinroq ham 
m a’lum edi. 0 ‘rta asrlarda inson iste’dodlariga ega bo‘lgan
25

---

musiqachi-qo‘g ‘irchoq yoki rassom-qo‘g ‘irchoqlar paydo 
bo‘lganligi ma'lum.
Kompyuter asri boshlanishi bilan insonni og ‘ir va 
zararli mehnatdan ozod etadigan robotlar paydo b o ‘ldi.
Bugungi kunda robotlar mashinasozlik zavodlarida, 
po ‘lat quyish sexlarida, kimyoviy laboratoriyalarda, qu- 
rilishda keng qoNlanilmoqda. Robotlam i yaratish bilan 
shug‘ullanadigan texnikaning maxsus shahobchasi - ro- 
bototexnika paydo bo‘ldi.
Robotlar orasida keng tarqalgani bu robot-manipul- 
yatorlardir. M anipulyator - o‘ta sezgir va kuchli mexa- 
nik qoNdir.
Robotlami kompyuter boshqarib turadi, y a’ni kom ­
pyuter robotning «miyasi»dir, ular telekameralar orqali 
«ko‘rib», mikrofonlar yordamida «eshitadilan>, y a’ni ax- 
borot qabul qiladilar. Maxsus datchiklar «sezgi» organi 
vazifasini o6taydi.
M arketing sohasi.
M arketing inglizcha «market» (bozor) so‘zidan olin- 
gan bo ‘lib, bozor, savdo sohasidagi faoliyatni angiatadi.
M arketingda eng asosiysi, bozomi, xaridorlar talab 
va ehtiyojlarini chuqur va bar taraflama o ’rganish va ish- 
lab chiqarishni shuning asosiga qurish, ikkinchi tomon- 
dan esa bozorga, mavjud talab va ehtiycjga faol ta’sir 
k o ‘rsatish, xaridorlam ing muayyan mahsulotlar va xiz- 
m atlarga b o ‘lgan talablarini shakllantirishdan iborat.
M arketingni kompyuterlarsiz, axborot texnologiyala- 
risiz tasavvur etib bo ‘lmaydi.
Ishlab chiqarish sohasi.
Ishlab chiqarishning deyarli barcha sohalarida kom- 
pyuteliar qoNlanib kelmoqda. KompVuterlar ko ‘pgina 
texnologik jarayonlam i bpshqamioqda. Ular yordamida 
yangi mahsulotning chizmasini yaratishdan toki tayyor
26

---

mahsulot b o 'lib chiqqunga qadar b o ig a n barcha jarayon­
lami avtomatlashtirish mumkin.
M ahsulot shaklini konstm ktor kom pyuter ekranida 
chizib, tegishli o ‘zgartirishlar kiritib, qog‘ozga chop eti- 
shi mumkin.
M ahsulotni ishlab chiqarish uchun kerakli barcha 
qurilm alam ing imkoniyatlari, unga ketadigan sarf-xara- 
jatlarni hisob-kitob qilishda va boshqa ishlam i bajarishda 
ham kom pyuter beg baraz yordamchidir.
M ahsulotni ishlab chiqarishda axborot asosiy kom- 
pyuterdan ishlab chiqarish liniyalarigayetkaziladi. U yerda 
axborotni qabul qilishga tayyor turgan robotlar kompyuter 
uzatgan dastur asosida mahsulotni yig‘a boshlaydi. Tayyor 
mahsulotlar esa robotlar yordamida tekshirilib, omborlar- 
g a jo bnatiladi.
Tibbivot sohasi.
M a ’lum ki, shifokorga borishni k o ‘pchiligingiz xush 
koTm aysiz. Birinchidan, siz bemorsiz. Sog‘lom odam 
u yerga borm aydi. Ikkinchidan. u yerda ham m a jo y da 
navbatda turishga to ‘g ‘ri keladi. M asalan, registratu- 
rada kasallik varaqasi uchun, shifokorlar qabuliga kirish 
uchun va hokazo. Uchinchidan, shifokor yozib bergan 
dorilarni dorixonalardan izlash kerak b o ‘ladi.
Kom pyuterlam ing shifoxonalarda va poliklinikalarda 
paydo bo ‘lishi k o ‘p muammolami hal etishga yordam be- 
radi. Endi siz to ^ T id a n -to ^ T i shifokor huzuriga y o ‘l ola- 
siz. Uning ish stolida odatdagi meditsina ish qurollaridan 
tashqari kom pyuter ham joy olgan: uning xotirasida bar­
cha bem orlam ing kasallik tarixlari yozib qo‘yilgan. Agar 
siz oldin ham murojaat etgan bo‘lsangiz, sizning kasallik 
tarixingiz ham bo ‘ladi. Birinchi bor murojaat etayotgan 
bo‘lsangiz siz haqingizdagi barcha axborotni shu yem - 
ing o ‘zida shifokor kompyuterga kiritib qo‘yadi. Kasal- 
ligingiz haqidagi barcha m a’lumotlar kompyuterga kirit-
27

---

ilgach, sizning kasalligingiz haqida tashxis q o ‘yiladi va 
chop etish qurilmasi yordamida dorilar uchun retsept chop 
etib beriladi. Retseptni olib, boshqa kompyuter yordamida 
ushbu dorilarni eng yaqin bo‘lgan qaysi dorixonalardan 
topish mumkinligi haqida axborot olishingiz mumkin.
Kompyuter tibbiyotda boshqa ishlarga ham qodir. 
M asalan, tom ograf - y a ’ni siljib harakatlanadigan rent- 
gen apparati insonning ixtiyoriy organi haqida to ‘liq 
m a’lumot olishi, ulardagi mikroskopik defektlar, chet 
jinslar (masalan, buyrakdagi tosh) haqida m a’lumot beri- 
shi mumkin. Tom ograf uzatgan axborotni tezda qayta 
ishlash va ekranda ko ‘rsatish uchun albatta u kom pyuter 
bilan bogNangan bo ‘lishi shart.