Inform atika va axborot texnologiyalari

Algoritm va uning xossalari. A lgoritm larni ifoda-
las/t usullari. Blok-sxem alar usuli. Bloklarning turiari.
A lgoritm ning xossalari.
A lgoritm larni tuzishda b a ’zi talablarni hisobga olish­
ga to ‘g ‘ri keladi. A lgoritm quyidagi xossalarga ega 
boNishi kerak.
1). Algoritm b ir qiym atli boNishi lozim . B u xossa - al­
goritm ning 
aniqlik
xossasi deyiladi.
2) Qaralayotgan algoritm asosida, hisoblashlam ing 
oxirgi jarayonida natijalar 
chiqishi kerak yoki masala 
yechim ga ega emasligi haqida m a’lum ot chiqishi kerak. 
Bu xossa - algoritmning 
natijaviylik
xossasi deb yuritiladi.
3) BoshlangNch m a ’lum otlarning qiym ati har xil 
boMgan bir xil tipdagi m asalalar uchun algoritm bir xil 
boMishi lozim. A lgoritm ning bu xossasi - 
ommaviylik
xossasi deb yuritiladi.
4) A lgoritm asosida hosil b o ‘lgan hisoblashlar ja ra - 
yoni chekli sondagi bir nechta oddiy am allarnin g (hisob- 
lashlarning) ketm a-ketligidan tuzilishi lozim . B u - 
dis-
kretlik
xossasi deb yuritiladi.
360

---

A lgoritm larni ifo d alash d a turli u sullard an fo y d ala­
nish m um kin: s o ‘zlar yord am id a, turli b elg ilar y o rd am i­
da, ch izm alar y ordam ida, b lo k lar y ord am id a. A lgoritm - 
lam i ifodalashning en g qulay v a k o ‘p ish latilad ig an usuli 
- b lok lar y o rd am id a ifodalashdir. B u h olda alg oritm lar 
strukturasi o ‘zaro b o g ‘langan b lo k lar m ajm u asid an ibo­
rat b o ‘ladi. A lg o ritm larn in g bu n d ay ifodasi 
blok-sxem a
deyiladi. A lgoritm larni b lo k-sx em a k o ‘rin ish id a ifoda­
lashda quyidagi blo klardan foydalaniladi:
Nomi
B o sh
D a s t u r n i n g b o s h l a n i s h i
B o s h l a s h
Q i y m a t k i r i t i s h
K i r i t i s h
I f o d a q i y m a t l a r i n i
h i s o b l a s h
J a r a y o n
Y o ’q
S h a r t
S h a r t n i t e k s h i r i s h
H a
T a k r o r l a n u v c h i
h i s o b l a s h l a m i n g
( s i k l i k ) b a j a r i l i s h i
M o d i f i k a t s i y a
Q i s m p r o g r a m m a g a
m u r o j a a t
O l d i n d a n
a n i q l a n g a n j a r a y o n
N a t i j a n i q o g ‘ o z g a y o k i
e k r a n g a c h i q a r i s h
N a t i j a
D a s t u r n i n g t u g a l l a n i s h i
T u g a l l a s h
Tamom
361

---

12.3. Algoritmlarning turiari
H isoblash jaray on ining tu riga qarab alg o ritm lar 
quyidagi turlarga boNinadi:
e
Chiziqli algoritmlar -
bunday algoritm da am al­
lar ketm a-ket, y a ’ni berilgan tartibda bajariladi; 
e 
Tarmoqlanuvchi algoritmlar -
bunday algo ritm ­
da am allar ketm a-ketligi berilgan shartni te k ­
shirish natijasiga k o ‘ra ikki yoki undan k o ‘proq
tarm oqlarga boNinadi;
•
Takrorlanuvchi algoritmlar
- bunday algo ritm da 
m a ’lum am allar ketm a-ketligi b ir necha m arta 
takrorlanadi.
Takrorlanuvchi algoritm lar o ‘z navbatida y an a 
ikki turga boMinadi: takrorlashlar soni m a ’lum b o ‘lgan 
(arifm etik) va takrorlashlar soni n o m a’lum b o ‘Igan (ite- 
ratsion) algoritm lar.
1-m asala. 
Z=(ax2+bsinx2)/(e'ax'x +btgx3)
ifodaning qiy- 
matini hisoblang, bunda 
a=-3,15 b=4,33,
x-ixtiyoriy son.
B u m asalani yechish algoritm i uchun b lo k-sxem a
12.2-rasm da tasvirlangan:
B osh
Z = (a x 2 + b sin x 2 )/(e -= « , x + b tg x 3 )
Z
4
T am om
12.2-rasm.
362

---

1. C hiziqli algo ritm ga m isol.
1-blok.
B oshlash.
2-blok. x,a
v a 
b
o^zgaruvchilarni k iritish bloki.
3-blok. z
ifodaning qiym atini h isoblash.
4-blok.
N a ti ja n i- z ning qiym atini bosm ag a chiqarish.
5-blok.
T ugatish.
2. T arm o q lan u v ch i algoritm ga m isollar.
2 -m a s a la . Q uyidagi berilgan fu n k siy a qiym ati
hisoblansin:
s i n
ax'
a g a r
x< q
c o s o t + e - ’ 
b u n d a 0=5,41 9= 3.
a g a r
x'Z.q
}[x* +a\nx2
1-blok.
B oshlash.
2-blok. a,x
v a 
q
o ‘zgaruvchilam i kiritish;
3-blok. x< q
shartni tekshirish, ag ar sh art b ajarilsa 
h iso b lash lar 4 -b lo k k a uzatiladi, aks h o ld a hisoblash 
5-blo kk a uzatiladi;
4-blok.
F u n k siy a qiym atini hisoblash, key in g i hisob­
lash 6 -b lo k k a o ‘tiladi;
5-blok.
F u n k siy a qiym atini hisoblash, k ey in g i hisob­
lash 6 -b lo k k a o ‘tiladi;
6-blok. у
natijani bosm ag a chiqarish;
7-&/o&. T ugatish.
1 2 .3 - r a s m d a m a s a la a lg o r i tm in i n g b lo k - s x e m a s i
ta s v i r l a n g a n .
3-m asala. Q uy id agi berilgan fu n k siy a q iy m ati h i­
so blansin.
s i n ' a x 2
a g a r x < 0
l + aMf agar0 < x <; 1 b u n d a a = -3 ,34.
У =
x + а е '
l,5 a x + t g a 3x 2 a g a r x >
1
.
12.4-rasm da m a sa la algoritm ining blok-sxem asi tasv irlan g an .
363

---

Hi
x<0
Yo'q
Ha
x>!
Yo'q
Both
Tamom
Y= s i n 3 
a x'
Y-
1 + cos 
ax