Inform atika va axborot texnologiyalari

12.4. TURBO PASKAL MUHITIDAISHLASH
Paskal tilida yozilgan dasturlam i ko m p y u ter x o tira­
siga kiritish, dastum i qayta ishlash va n atijalam i olish 
Turbo Paskal m uhitida ancha qulay h am d a k o ‘rgazm ali 
koT inishda am alga oshiriladi.
• 
Turbo Paskal m uhitiga kirish uchun
С:>Paskal\turbo.exe
faylini ishga tu shirish kerak, 
bunda 
Paskal
-
turbo.exe
fayli jo y lash g an k atalo g (p ap ­
ka) nomi.
Bu fayl ishga tushgandan keyin ekranda T u rbo P as­
kal m uhitining asosiy oynasi paydo b o ‘ladi. E k rann in g 
yuqori satrida Turbo Paskal ning asosiy m eny usi, quyi 
satrida esa funksional tugm alam ing vazifalari ifodalan- 
gan b o ‘ladi.
366

---

Turbo P askal m u hitida asosiy m en y u g a k irish uchun 
F10
tugm asini bosish kerak. B u tu g m a b o silg a n d a m enyu 
b an dlarin in g birida «kursor» to ‘g ‘ri to ‘rtb u rch a k shakli- 
d a pay do b o ‘ladi. B u «kursor»ni «—>» v a «<—» tugm alari 
y o rd am id a m enyuning kerakli b an d ig a k eltiram iz. A gar 
m eny un in g istalgan biron b ir band iga k irm o q ch i b o ‘lsak, 
shu b an d g a «kursor»ni jo y lash tirib «Ёп1ег» tugm asini 
b o sam iz, n atijad a u shbu ban dg a teg ishli qism m e n y u h o ­
sil b o ‘ladi. B u qism m enyuda shu b an d g a teg ish li am allar 
r o ‘yxati k eltirilgan boMadi. Q ism m en y u d ag i bandlarni 
tanlash « f» v a « j» tugm alari b ilan am alg a o sh irilad i va 
«E nter» tugm asi bilan ishga tushiriladi.
B iz m enyudagi aniq bir bandni k o ‘rsatm o q ch i b o ‘l- 
sak, avval m enyuning puknti k o ‘rsatiladi, key in qism
m en yu nin g bandi k o ‘rsatiladi v a h.k. M asalan:
F ile-L oad (m enyuning F ile b an d ig a teg ish li qism
m enyusidagi L o ad bandini bildiradi);
O p tion s-E nvironm ent-C olors (m en y u n in g O ptions 
ban diga tegishli qism m enyuning E n v iro n m en t bandi- 
dagi qism m eny un ing C olors bandini bild iradi).
T urbo Paskal m uhitida k o ‘p ish latilad ig an asosiy 
b and larn in g vazifalari:
№
M e n y u
b a n d la ri
V azifasi
M o s
k e lu v c h i
tu g m a c h a la r
1
F ile -L o a d
Y o zilg an d a stu rn i, y a ’ni fay ln i 
ta h rirla sh u ch u n is h g a tu s h irish
F3
B u b an d ta n la n g a n d a e k ra n d a d ia lo g
o y n a si p ay d o b o ‘lad i. B u o y n a d a
k e ra k li fa ly n in g n o m in i k iritis h lo zim
2
F ile -S a v e
T ah rirlan g an fa y ln i x o tira g a o lish
F2
B u b a n d ta n la n g a n d a fay l re d a k to r 
x o tira sid a n d is k k a y o z ila d i
3
F ile -S a v e
as
T a h rirla n m o q c h i boM gan fa y ln i b o s h q a
n o m b ilan x o tira g a o lish
367

---

Bu b and y o rd a m id a ta h rirla n m o q c h i 
boN gan fay ln in g n o m i o ‘z g a rtirila d i v a 
yangi nom b ilan d is k k a y o z ila d i
4
F ile-N ew
Y angi faylni ta h rirla sh n i b o sh la sh . 
T urbo P ask al m u h itid a g i re d a k to r 
y an g i faylni tu z ish re jim ig a o ‘tadi
B u n d a fay lg a N O N A M E x x .P A S d eg an
nom b erilad i. X o tira g a o lish ja r a y o n id a
fa y lg a y an g i n o m b e rish lozim
5
F ile-E x it
T urbo P a sk a l m u h itid a g i ishni 
y a k u n la sh
A lt+ X
6
R u n-R un
D astu m i ish g a tu s h irish
C trl+ F 9
D astu r y o z ilish i te k s h iru v d a n o ‘ta d i va 
d a stu r b a ja rilish i is h g a tu s h a d i
7
C om pile-
C o m p ile
D astu rn in g y o z ilis h in i te k s h iris h
A lt+ F 9
A g ar d a stu r y o z ilis h i te k s h irish
ja ra y o n id a x a to la r b o rlig i m a ’lum
b o ‘lsa, ek ra n d a u n g a m o s x a b a rla r 
chiqadi
Turbo Paskal m uhitida dasturning m atnlari tuziladi 
va tahrirlanadi. Redaktor rejimiga o ‘tish faylni ekranga 
chiqarish yoki yangi faylni tuzish bilan am alga oshiriladi.
Redaktor bilan ishlash uchun asosiy tugm alam ing vazi­
falari:
T ugm a
V azifasi
E n te r
K u rso r turgan jo y d a n b o sh la b y a n g i s a tm i q o ‘y ish
D el
K u rso r ta g id a g i b e lg in i o ‘c h irish
B a c k s p a c e
K u rso r o ld id a g i b e lg in i o 'c h ir is h
Ins
Q o ‘y ish rejim in i o ‘m a tis h y o k i b e k o r q ilish
K u rso m i b ir b e lg ig a c h a p y o k i o T ig g a su rish
u
K u rso m i b ir s a tr y u q o rig a y o k i p a stg a su rish
P g U p
K u rso m i b ir e k ra n y u q o rig a c h iq a rish
P g D n
K u rso m i b ir e k ra n p a stg a tu sh irish
C trl+ P g U p
K u rso m i b ir sa h ifa y u q o rig a c h iq a rish
C trl+ P g D n
K u rso m i b ir sa h ifa p a stg a tu sh irish
368

---

M a tn d a b lo k lar b ilan ishlash:
C trl+ K ,B
B lo k n in g b o sh in i b e lg ila s h
C trl+ K ,K
B lo k n in g o x irin i b e lg ila s h
C trl+ K ,Y
B e lg ila n g a n b lo k n i o lib ta s h la s h
C trl+ K ,C
B e lg ila n g a n b lo k n in g n u s x a s in i k u rs o rd a n k ey in
jo y la s h tiris h
C trl+ K ,V
B e lg ila n g a n b lo k n i h a ra k a tla n tiris h
C trl+ K ,P
B e lg ila n g a n b lo k n i b o s m a g a c h iq a r is h